مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة باشکوه این امامزاده در شمال شهر سمنان و در خیابان شهید رجایى، پایین‏تر از بیمارستان تدیّن واقع شده و به على بن جعفر الصادق (فرزند بزرگوار امام جعفر صادق (و به عموى امام رضا(انتساب دارد و یکى از زیارتگاهاى معتبر مردم سمنان محسوب مى‏گردد، این مزار به بقعة آلکا یا آل کى نیز معروف مى‏ باشد.

بنا شامل گنبد، ایوان، حرم، و دو سالن بزرگ براى دفن اموات در طرفین بقعه است. بناى اصلى بقعه که رو به مشرق است، بر روى صفّه‏اى بزرگ قرار دارد، در قسمت جلوى ایوان و پیش فضاى آن، مهتابى بزرگى به طول 22 و عرض 15 متر احداث شده که به وسیله 12 پلّه به حیاط امامزاده مرتبط مى‏شود. بناى امامزاده فاقد کتیبه و سنگ نبشته‏اى حاکى از قدمت بناى اوّلیه است و تاریخ 1330 هـ. ق قدیمى‏ترین تاریخى است که در ایوان شرقى به مناسبت تعمیر بنا نوشته شده است، ولى آنچه مسلم است، بناى کنونى، قدیمى‏تر از این تاریخ است و فقط ایوان و رواق آن در سال‏هاى اخیر تعمیر و کاشیکارى شده است. ایوان اصلى (غربى) که 5/9 متر ارتفاع دارد، با کاشى‏هاى هفت رنگ زیبایى زینت یافته است. فضاى حرم به صورت مربّع شکل به ضلع 5/5 متر است که در وسط آن، قبر ساده گچى بدون نوشته‏اى واقع است، تنها قسمت تزیینى حرم، کتیبه دور آن است که با کاشى‏هاى خشتى لاجوردى ساخته شده و بر روى آن، سورة جمعه به خط ثلث سفید درج گردیده است. در شرق و غرب حرم، ورودى‏ها قرار دارند، بر در ضلع شمالى و جنوبى حرم، دو طاقچه عمیق وجود دارد که مدفن دو تن از شخصیّت‏هاى معروف سمنان به نام «آقا احمد نجفى» و «آقا محمّد حسین نجفى» است. بر بالاى حرم، گنبد مخروطى بقعه بر روى چهار طاقنما و چهار فیلپوش قرار دارد که ارتفاع آن تا کف حرم، 5/13 متر است. محیط خارجى گنبد، 5/19 متر و داراى ساقه‏اى کوتاه با پوشش کاشیکارى فیروزه‏اى است.

على بن جعفر (کیست؟ وى سیّدى جلیل القدر، عظیم الشأن و به جلالت قدر و شرافت نسب، و به علم و تقوى‏، و صحّت عقیده مشهور و معروف است. على ملقّب به عریضى و از فرزندان امام صادق کوچک‌تر بوده و در دوران طفولیّت، پدر بزرگوارش را از دست داده و با برادر خود امام موسى کاظم (ملازم مى‏شده است.

شیخ عبّاس قمى (دربارة وى مى‏نویسد: «على بن جعفر (سیّدى جلیل القدر، عظیم الشأن، شدید الورع، عالمى کبیر و راوى حدیث، و کثیر الفضل بوده و تا حضرت جواد (بلکه بنا به قول صاحب کتاب عمدة الطالب تا زمان امام هادى ‰، یعنى خدمت پنج امام معصوم (را درک نمود و پیوسته ملازم برادر بزرگوارش امام موسى کاظم (را اختیار مى‏نمود و از آن جناب معالم دین و احادیث سیّد المرسلین را اخذ و روایت مى‏کرده است. جلالت شأن و عظمت آن بزرگوار بحدّى است که در این چند سطور نتوان تمام کمالات آن سیّد جلیل را نوشت».

برخى بر این عقیده‏اند که وى در سال 134 یا 135 هـ. ق تولّد یافته و در سن 85 سالگى و به سال 220 هـ. ق در اوایل امامت امام هادى (وفات یافته است.

وى مکنّى به ابوالحسن، و به جهت سکونت در منطقة عریض مدینه به على العریضى مشهور و معروف است. تمام علماى رجال از او به نیکى یاد نموده و فصلى در کتاب خود به نام وى باز کرده‏اند و از او به عنوان من ثقات محدّثی الإمامیّه، و أحد علماء أهل البیت (الأجلاء، و کان کثیر الفضل، ورعاً، تقیاً. شیخ طوسى (در رجال خود او را از اصحاب حضرت امام صادق و امام کاظم و امام رضا (ذکر کرده و او را داراى کتاب و از موثّقین شمرده است و در کتاب فهرست خود گفته است: على بن جعفر (از روات جلیل القدر و ثقات محدّثین به شمار مى‏آید، او کتابى در مناسک تألیف نموده و مسائلى هم از برادرش امام موسى کاظم (جمع کرده است.

یاقوت حموى و دیگران قبر او را در عریض مدینه مى‏دانند و این یکى از مسلّمات تاریخى است که مدارک زیادى این مهم را تأیید مى‏کند. با این حال در سمنان، قم و قزوین سه بقعه به او منسوب است که ما حصل ادّعاى آنان چنین است که مى‏نویسند: اهالى از آن حضرت خواهش کردند که به کوفه بیاید، تا برایشان نقل حدیث کند، وى از مدینه به کوفه هجرت نمود، و اهل کوفه را به مسائل دینى و نقل روایات راهنمایى و به آن‌ها حدیث مى‏آموخت، پس از آن، مردم قم از جنابش تقاضا نمودند که به قم تشریف فرما شود، او خواهش آنان را پذیرفت و به قم نزول اجلال نمود و در آن جا بود تا در سال 252 هـ. ق از دنیا رفت. آیة اللَّه حایرى (پس از نقل این قول مى‏نویسد: بعد از مشرّف شدنش به قم، به قصد زیارت حضرت رضا (عازم خراسان شد که در سمنان مبتلا به مرض سختى گردید و دار فانى را وداع گفت. از اینرو این قول منشأ وجود دو بقعه در قم و سمنان شد و حال آنکه هیچ کدام از این اقوال صحیح نمى‏باشد زیرا همچنان که در کتاب تاریخ قم آمده است، شخص مدفون در آن بقعه على بن حسن بن عیسى بن محمّد بن على بن جعفر (نوة همان على بن جعفر (است. و على بن جعفر (در عریض مدفون مى‏باشد.

شخصیّت مدفون در بقعه على بن جعفر سمنان: همچنان که اشاره شد، هجرت على بن جعفر (به ایران و وفات او در قم و سمنان و قزوین، تنها یک شهرت بى اساس و بی‌مدرک است که بطلان آن اشاره شد، و شخص مدفون در بقعه قم، نوة على بن جعفر (بود که به تقوى و علم متصّف است.

امّا مدارکى در دست است که شخص مدفون در بقعة سمنان را أبوالحسین علی بن جعفر بن محمّد بن احمد بن هارون بن امام موسى کاظم (معرّفی می‌نماید، او سیّدى شریف، دانشمند و داراى مجلس درس و بحث در نیشابور بود. که به طور
قطع به دعوت مردم سمنان به این شهر مهاجرت نموده
و در همان‌جا وفات یافته است. پسر عموى او امامزاده
سیّد ابوالحسن على بن حسن بن محمّد بن احمد بن هارون
بن موسى (در نزدیک شهر دامغان به شهادت رسید.
و این حاکى از آن است که این خانواده در دامغان سکونت داشته‏اند. هم اکنون قبر این بزرگوار در خارج شهر دامغان در سمت مغرب این شهر قرار گرفته و مورد احترام اهالى است.

على بن جعفر، در نیشابور و قائن صاحب فرزند و نسل بوده و غالب آنان از شرفاء سادات این منطقه بودند. بنابراین بقعه کنونى از آنِ نوة امام موسى کاظم (است نه فرزند امام جعفر صادق (؟

این بنا به شمارة 2339 و در تاریخ 08/03/1378 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.