مزارات ایران و جهان اسلام

بناى آرامگاه بزرگ که در کنار دریاچه و در جنوب تپّه امامزاده قاسم قرار دارد در محل بنام قلعه ساسان خوانده مى‏شود. بناى مزبور بر فراز تپّه بلندى ساخته شده که قسمت بالاى آن فاقد پوشش گیاهى است و به صورت ـ
سکوئى از سنگ سیاه جلوه‏گر مى‏باشد. این تپّه از سه جهت داراى شیب تند است که تا حدى دسترسى به بناى روى تپّه را مشکل مى‏سازد ولى راحت‏ترین راه وصول به بنا از طریق گرده جنوبى تپّه مى‏باشد. در حال حاضر دریاچه پشت سد تا پاى این تپّه ادامه دارد و منظره جالبى را براى آن به وجود آورده است.

بناى آرامگاه یا قلعه ساسان عبارتست از برجى با طرح هشت ضلعى که در قسمت پائین آن دور تا دور دیوارى بارتفاع 2 متر قرار دارد. طول هر ضلع برج از خارج 50/6 متر است.

بر روى پایه مزبور در هشت گوشه بنا ستون‏هاى سطبر سنگى بر پا شده

است که تا ارتفاع یک متر به شکل چهار بر و از آن ببعد تا زیر گنبد به شکل
مدوّر ادامه یافته‏اند.

این بنا در مقایسه با برج کوچکتر بدلیل آنکه دسترسى به آن مشکل‏تر
بوده است به طور کامل سالم مانده و در نتیجه دیوار پایه آن دور تا دور دست
نخورده باقى مانده است. بناى مزبور داراى یک پنجره و ورودى با سردرى
بلند و با شکوه است. پنجره برج در جانب شرق و ورودى آن در سمت
جنوب قرار دارد. قوس ورودى و پنجره هر دو شبیه قوسهاى جناغى است.
اطراف قوسهاى مزبور سه دوره یا سه قاب قرار دارد که در مجموع در عین
سادگى بعلت ارتفاع چشم گیر قوسها و عمقى که به کمک سه دوره مزبور
براى آن‏ها به وجود آمده به صورت با شکوهى جلوگر گشته است. در مقابل
ورودى بنا نیز پلّکان پهنى وجود داشته که در حال حاضر ویران شده است.
هر ضلع خارجى بنا به صورت طاقنمائى در بین دو ستون قرار دارد که در
جهت طولى به دو بخش تقسیم شده است. در قسمت بالا نظیر آرامگاه
کوچک به کمک آجر همان طرح تزیینى گشنیزى شکل یا قوس کولى دار
ایجاد گردیده و سپس روى آن نظیر تمامى نماى خارجى برج، با ملاط گچ
پوشانده شده که در نتیجه برج را به رنگ نخودى تیره رنگ در آورده است.

به طور کلى نماى خارجى برج به جز گنبد آن تمامى سالم مانده و در
بیننده احساس عظمت و شکوه را بر مى‏انگیزد.

داخل برج: طرح داخل برج نیز عبارتست از یک هشت ضلعى که در
وسط هر ضلع آن طاقنمائى برپا شده است. ورودى و پنجره شرقى در داخل
همین طاقنما با فاصله یک ضلع از هم ایجاد شده است. عرض اضلاع داخل

از کنج 25/4 متر و عرض طاقنماى داخلى 60/2 متر و عرض دهانه ورودیها
75/1 متر است. در کنج میان دو ضلع و در داخل یکى از ستونها پله پیچى به
عرض 80 سانتیمتر جاسازى شده که به بام بنا راه مى‏یابد.

پوشش: پوشش زیرین بنا به کمک هشت «ترنبه» و هشت شکنجى
رسمى، بارتفاع یک متر در بالاى دیوارهاى هشت گانه و در ارتفاع تقریبى ده
مترى بر پا شده است. کاربندى مزبور در کنج‏ها به صورت ترنبه‏هاى کم عمق
و در حد فاصل آنها با نقش گشنیز مانند به وجود آمده است. اولین رج آجر
گنبد بر روى دوره مزبور قرار گرفته و بر خلاف بدنه برج که تمامى از سنگ
لاشه و ملاط گچ بنا شده، گنبد به کمک آجر برپا گردیده که در حال حاضر
قسمتى از آن مشهود است.

به احتمال زیاد بناى مزبور داراى دو پوشش بوده که پوشش خارجى آن
به صورت هرمى شکل و شبیه برج «شبلى» بوده است. از این رو مى‏توان این
بنا را جزء اولین و کهن‏ترین بناها با گنبد دو پوش به شمار آورد.

کشف جسد سالم در بنا:  بنا به گفته اهالى محل و متولى امامزاده قاسم، در
حدود 7 سال قبل در داخل این آرامگاه، دزدان اشیاء عتیقه دست به حفّارى
مى‏زنند، (وضع آشفته کف آرامگاه در حال حاضر موید این مطلب است.) و
در نتیجه دو جسد سالم و کامل مربوط به یک زن و یک مرد به دست مى‏آید
که داخل کفنى به رنگهاى سفید و زرد پیچیده شده بودند. این مطلب با توجّه
به آنچه که حدود پنجاه سال قبل در حفاریهاى قلعه گبرى در شهر رى به
دست آمده انطباق دارد و مى‏توان گفت که به دلیل کندن قبر در داخل سنگ
کوه و کف برج و سپس مسدود ساختن آن به طور کامل، امکان سالم ماندن

جسد که شاید با محلول خاصى نیز از متلاشى شدن آن جلوگیرى
مى‏نموده‏اند، وجود داشته است.

نتیجه: با مشاهده دو بناى مورد بحث (آرامگاه کوچک و بزرگ) و بررسى
شیوه ساختمانى آنها و از جمله بکاربردن مصالحى چون سنگ لاهشه و
ملاط گچ ـ ستونهاى مدوّر واقع در گوشه و بر روى نماى بنا و همچنین
تزیینات روى اضلاع خارجى آنها، مى‏توان باین نتیجه رسید که بناهاى مزبور
به آثار اولیه بعد از دوره ساسانى و دوران آل بویه مى‏باشد و از این رو حائز
اهمیت هستند.

شیوه ایجاد آرامگاه در بالاى ارتفاعات و بخصوص بر روى صخره‏هاى
سنگى، دنباله همان سنتى، دنباله همان سنتى است که در دوران ساسانى
رواج داشته و در دوره آل بویه با قبول اسلام با جزئى تغییر ادامه یافته است.
باین اعتبار که با وجود دفن اجساد، بعلت احترامى که براى پاک نگهداشتن
خاک قائل بودند، آنها را بخاک نمى‏سپردند، بلکه داخل سنگ را گود
مى‏ساختند و جسد را نظیر دخمه‏هاى هخامنشى و استودانهاى ساسانى
درون آن قرار مى‏دادند. نمونه آن گذشته از دو بناى مورد بحث در گورستان
قلعه گبرى رى نیز بخوبى مشهود است.[1]