مزارات ایران و جهان اسلام

بابا روزبهان -لالی

در چهل کیلومتری شمال شهرستان لالی در استان خوزستان از سمت جاده تراز ( جاده فرمانداری به سمت حتی )  در آغوش کوهستان های  زاگرس ،  زیارتگاهی وجود دارد که به اعتقاد مردم ،  قدمگاه حضرت سلمان فارسی  ، از اصحاب ایرانی رسول الله (ص) است . پیرامون این زیارتگاه ، آبشارهای بسیار زیبایی از کوه های اطراف سرازیر می شود وشکوه خاصی به منطقه می بخشد . وجود درختان بلوط ، انگور ، بادام کوهی و... زیبایی منطقه را بیشتر کرده است .

همه ساله در فصل بهار هزاران زائر از نقاط مختلف ایران به این منطقه سفر می کنندتا علاوه بر یک سفر زیارتی ، از محیط زیبای منطقه نیز لذت ببرند . آبشارهای زیبای آن در دامنه کوه شیرکان قرار دارد و برای دسترسی به آنها باید از تنگه ای تنگ وصخره ای عبور کرد .

درباره این زیارتگاه سه دیدگاه مطرح است که در اینجا به بررسی آن خواهیم پرداخت :

1-   قدمگاه حضرت سلمان فارسی  (ع)                        

نام سلمان را پیامبر گرامی اسلام(ص) برای او برگزید. سلمان در این باره می گوید: اعتقنی رسول الله و سّمانی سلماناً؛ پیامبر(ص) مرا از بردگی آزاد کرد(1) و نام مرا سلمان گذاشت.(2) قبل از آن نام او( روزبه) بود.

  درباره محل تولد سلمان فارسی وقتى به کتابهاى تاریخى مراجعه می‏کنیم در این  زمینه، که آیا سلمان از کدام یک‏ شهرهاى ایران بوده است غوغایى می‏یابیم، که تطبیق آن با واقعیت بسیار دشوار است

گروهى او را اصفهانى دانسته، برخى وى را شیرازى خوانده و احیانا عده‏اى هم معتقدند که وی از سرزمینهاى اهواز، شوشتر، رامهرمز و بهبهان است  که در صورت وجود احتمال در دو گزینه اخیر می توان قدمگاه موجود را به وی منتسب دانست . .

محمد بن عبدالبر، مورخ بزرگ اسلامى می‏نویسد: «سلمان اصالتا از رامهرمز فارس، از قریه‏اى که آن را «جى‏» (3) می‏نامیدند می‏باشد و بعضى هم او را اصفهانى معرفى کرده‏  اند (4) .

نویسنده کتاب «قاموس الرجال‏» در مورد اصالت‏ سلمان اظهار نظرى نکرده، بلکه ‏با تردید اینگونه نوشته است: «سلمان یا از شیراز یا اهل رامهرمز یا اهواز یا شوشتر و یا قریه «جى‏» در اصفهان می‏باشد (5)

بعضى هم گفته ‏اند: وى اهل بهبهان بوده است. ولى آنچه قفل این مشکل را می‏گشاید و شعله این جدال را خاموش می‏کند این است که بگوییم: پدر و مادرسلمان از اصفهان بوده‏اند و سپس به کازرون رفته ‏اند و در آنجا زندگى خویش را آغاز نموده ‏اند. زیرا در متون تاریخى سخن از اصفهانى بودن سلمان زیاد آمده و آنگاه هم‏ که سلمان به حریم اسلام قدم می‏گذارد، وقتى رسول خدا(ص) به او دستور می دهد تا سرگذشت‏خود را بیان کند، وى ضمن توضیحات زیادى مى‏گوید: «من مردى‏پارسى، اهل اصفهان از قریه‏اى که آن را «جى‏» مى‏نامند مى‏باشم‏. (6)

از طرف دیگر در تاریخ مى‏خوانیم که رسول خدا (ص) نامه دامنه‏دارى براى برادرو بستگان سلمان به کازرون مى‏نویسد و اعلام مى‏دارد که مردم خاندان سلمان رامورد تکریم و احترام قرار دهند. (7)

روى این حساب، سلمان هم اصفهانى بوده، چون در آنجا متولد شده و مى‏زیسته،و بعد هم چون برادر و بستگان او به کازرون رفته‏اند، و اعضاى خانواده وى درکازرون مى‏زیسته‏اند، مى‏توان سلمان را هم اهل کازرون دانست..

بنابراین، سلمان اصالتا اهل اصفهان بوده، بعد به کازرون هجرت کرده، برادر وخانواده وى هم به آنجا مهاجرت نموده‏اند. و شاید هم او براى مدتى به شیراز و اهوازو شوشتر و بهبهان و رامهرمز که در تاریخ آمده مهاجرت داشته، و شاید هم آن روز به‏همه این مناطق، شیراز اطلاق مى‏شده است .

 اما وجود چشمه سلمان یا قدمگاه سلمان، در مشرق دشت ارژن، قبرستان سلمانیها در کازرون، که‏هم اکنون آثارى از آن هست، مسجد جامع عقیق که به مسجد ملابرات معروف است‏ و نامه رسول خدا (ص)به عنوان معافیت‏خاندان سلمان و بلکه تمام اهالى کازرون، این‏ها نشانه و دلیلى است، که برادر و اعضاى خانواده سلمان از اصفهان به کازرون مهاجرت‏کرده باشند بنابر این اگرقدمگاه بابا روزبهان در لالی را منتسب به سلمان فارسی بدانیم بعید نیست این در صورتی است که قول معارض دیگری نباشد که این احتمال مخدوش کند .

2- قدمگاه شیخ روزبهان کبیر

برخی از پژوهشگران به استناد وجود چندین قبر از اقطاب تصوف در منطقه بهبهان و لالی ، شوشتر ودزفول، این مکان را به شیخ روزبهان کبیر مصری که کازرونی الاصل است اما در مصر زندگی میکرده و از مریدان شیخ ابوالنجب سهروردی بوده است . وی اکثر اوقات در مقام استغراق می بوده وشیخ نجم الدین کبری به صحبت اومی رسیده و به ریاضت مشغول وبه خلوت ها نشسته وشیخ روزبهان وی را به دامادی قبول کرده است (8) بنا براین اگر این مکان را قدمگاه او بدانیم خالی از حقیقت نیست (9) زیرا در همین منطقه  صومعه و خانقاه شیخ شمس الدین گلچشم از مشایخ طریقت در ابتدای جاده شوشتر – عقیلی قرار دارد (10) نیز امامزاده برکه که در اطراف شهرستان لالی قراردارد و برخی ان را قدمگاه شیخ برکه همدانی مربی عین القضات همدانی می دانند . (11) یا بقعه شاه ابوالقاسم در روستای شاه اباد که متعلق به عارف فرزانه شیخ ابوالقاسم بن رمضان بلخی جوزی معروف به شاه ابوالقاسم  است . (12)

برخی نیز احتمال می دهند که این مکان قدمگاه شیخ روزبهان بقلی فسایی ( روزبهان ابومحمد بن ابی نصر بن روزبهان بقلی فسایی شیرازی معروف به شیخ شطاح و شطاح فارس ) باشد و برخی از مریدان او این مکان را جهت پاس داشت او ساخته اند .

وی در سال 522 ه.ق در خانواده ای دیلمی الاصل در فسا به دنیا امد (13) چون در فسا به بقل (سبزی و تره بار) فروشی اشتغال داشت ملقب به شیخ روزبهان بقلی شد .او در سن 25 سالگی از خلق برید وبه کوه های اطراف شیراز به عبادت و ریاضت پرداخت و حافظ قران شد و نزد نخستین مرشد خود ، شیخ جمال الدین فسایی رفت ومدتی نزد او تلمذ کرد وبه همراه مریدان شیخ ابوالصف به حج رفت ودر انجا خرقه گرفت و به مصر وشام رفت و سر انجام به شیراز برگشت و باقی روزگار خویش را به تدریس ، تربیت مریدان و نگارش کتاب گذراند .وی در محرم سال 606 در شیراز در گذشت . مزارش در قبرستان محله باغ نو (درب شیخ ) و جنب رباطی بود که بر اساس کتبیه قدمگاه ، خود ان در سال 560 در شیراز ساخته بود و بعد ها مزارش به این رباط ملحق شد .(14)

3- امامزاده روزبهان

برخی در سایتها ودر السنه و افهام چنین شهرت دادند که این مکان مدفن امامزاده ای با نام سید روزبهان است .اگر چه امامزاده با این عنوان در منطقه دینور سکونت داشته است اما اینکه وی به منطقه بهبهان ولالی مهاجرت کرده باشد دلیلی اقامه نشده است . نام ونسب وی با ده واسطه به امام سجاد (ع)منتهی می شود که از قرار ذیل است : سید روزبه بن سید شرفشاه بن منصور بن اسحاق بن محمد بن عبدالله بن علی الدینوری بن حسن بن حسین بن حسن الافطس بن علی الاصغر بن امام علی بن الحسین السجاد (ع). وی سیدی شریف وبزرگوار بود ویک فرزند بنام سید هاشم داشت که از او سید محمد به وجود آمده است .(15) در منابع موجود از تاریخ تولد وسال وفات او اشاره ای به میان نیامده است اما با وجود واسطه ها در نسب شریف او می توان احتمال داد که وی در دهه ی اخر قرن پنجم هجری می زیسته است . جدش سید علی دینوری از سوی امام جواد (ع) مامور تبلیغ اهالی جبل شد و در دینور سکونت اختیار کرد وبه عنوان وکیل امام جواد خدمت می کرد .(16)

............................................................................................................................

منابع : (1) اسدالغابه ج2 ص 328، سیره ابن هشام ج1 ص228 (2) اکمال الدین و اتمام النعمه ص165 و زندگانی پر افتخار سلمان فارسی ص 38 (3) الاستیعاب ج1 ص157 (4) جى، نام قدیم اصفهان بوده، الآن آباد نیست، از آن شهر جداست و مردم آن را شهرستان مى‏نامند.پاورقى السیرة النبویة، ج 1، ص 222. حسن عمید و دهخدا مى‏نویسند: جى، لقب قدیم اصفهان بوده، واکنون نام دهستانى از توابع اصفهان است. فرهنگ عمید، تاریخ و جغرافیا، ص 352، لغت نامه دهخدا، ج‏17، ص 183 (5)قاموس الرجال ج4 ص432 (6) السیره النبویه ، ج1ص228 (7 ) بحارالانوار ج 22 ص368 (8) نفحات الانس ، جامی ص 428 (9) مقاله آرامگاه های مذهبی در خوزستان ص 12 (10) امام شوشتری ، 135-136 ، اقتداری ج2 ص123 (11)جستجو در تصوف ایران ،زرین کوب ص 192 (12) حکمت فر ص 173، بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کیست ، وقف میراث جاویدان ش 94 ص 99-68 (13) روزبهان بقلی : عرفان و شطح اولیا در تصوف اسلامی ، کارل ارنست ص30 ، تحفه اهل العرفان ، شیخ شرف الدین ابراهیم ص 122- 123 (14) ویکی پدیا ، دانشنامه آزاد ، انتهای مقاله درباره آرامگاه شیخ (15) التذکره فی الانساب المطهره ص 262 (16) عمده الطالب فی انساب آل اب طالب ص 146