مزارات ایران و جهان اسلام

مشهور به «امامزاده، جعفر»، بقعه این امامزاده درمیان روستاى ویرانه ابراهیم آباد، در 25 کیلو مترى شمال خاورى تاکستان واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل بود، بر اثر زلزله بوئین‏زهرا در سال 1357 ه . ش تخریب شد و به جاى آن بناى کنونى با طرح مربّع، به ابعاد 4×4 متر ساخته شد که بر روى آن گنبدى مخروطى به قطر 3 و ارتفاع 3 متر قرار دارد.
تمام نماى خارجى بقعه با آجر و سیمان تزیین گردیده و گنبد بنا نیز پس از گچ اندود، رنگ سبز شده است.

در جنوب بقعه، ایوان با شبستان کوچکى به ابعاد 3×3 متر به بقعه ملحق شده و در بالاى در ورودى آن، امامزاده جعفر نوشته شده است. در شرق بقعه شبستانى به ابعاد 3×7 متر اضافه شده که درى از جانب مغرب و دوپنجره در مشرق دارد. در وسط اتاقِ مرقد، ضریح مشبّکى نصب مى ‏باشد که روى آن پارچه سبز نهاده‏اند. با وجود آنکه تمام روستا بر اثر زلزله تخریب شده، و الان خالى از سکنه است، امّا با همّت فراوان اهالى، بقعه امامزاده تجدید بنا شده است. متأسّفانه از هویّت واقعى شخصیـّت مدفون اطّلاعى حاصل نشد! و نام آن نیز بین اسحاق و جعفر در بین اهالى به اختلاف ذکر مى‏ شود.

اسحاق بن موسى  علیه‏السلام

اسحاق، یکى دیگر از فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام است، او از مادرى امّ

ولد «کنیز» بدنیا آمد.[1] مؤلف «مطلب الائمه» مادر اسحاق را «ام احمد»
مى‏داند.[2] اسحاق بن موسى علیه‏السلام  ملقب به «امیر»[3] و «امین»[4] بوده و شیخ
طوسى رحمه‏اللّه‏ وى را از اصحاب امام رضا علیه‏السلام ذکر کرده ولى از حالات و
خصوصیات او مطلبى نیاورده است.[5] او از برادر خود امام رضا علیه‏السلام[6] و از
عمویش به نقل از جدش امام جعفر صادق علیه‏السلام روایاتى نقل نموده[7] و در
سال 240 هجرى در مدینه وفات یافته و در همانجا به خاک سپرده
شده است.[8]

سید عبدالرزاق کمونه مى‏نویسد: او با دختر عموى خود یعنى اسحاق بن
امام جعفر صادق (ع) ازدواج کرد و در زمان ولایت عهدى امام رضا (ع)
مأمون عباسى آن زن را به ازدواج اسحاق درآورد. به او فرمان داد که آن سال
با مردم مناسک حج بگذارد و از برادرش حضرت رضا (ع) و عمویش على
بن جعفر (ع) روایت مى‏کرد.[9]

اسحاق صاحب المجدى مى‏گوید: وى دخترى به نام رقیه داشته که
عمرى طولانى نموده و در سال 310 یا 316 ه.ق در بغداد وفات یافته
است.[10] ابونصر نجارى نسابه مشهور و متوفاى بعد از 341 ه.ق در عصر
خود او را زیارت کرده بود.[11] او داراى پنج پسر به اسامى على، حسن،
عباس، محمد و جعفر مى‏باشد، برخى از علماى انساب یحیى و موسى و
قاسم را بر تعداد فرزندان او افزوده‏اند.[12]

«ابن مهنا» قایل است که عباس بن اسحاق در «ارمنیه» در زمان منصور به
شهادت رسیده است.[13] ابوجعفر محمد صورانى که در شیراز کشته شده و
قبر او در اصطخر مى‏باشد، از نوادگان اسحاق است.[14] چنانکه ابوالفرج
اصفهانى نوشته: جعفر بن اسحاق بن موسى علیه‏السلام را هم «سعید حاجب» در
زمان حکومت «مهتدى» در بصره به قتل رسانیده است.[15]

سید محمد کاظم ایمانى نیز مى‏نویسد: محسن ثانى و برادرش حسن

فرزندان محسن بن قاسم بن اسحاق بن موسى علیه‏السلام در کرک به شهادت
رسیدند.[16] همچنانکه از گفته علماى انساب برمى‏آید، فرزندان و نوادگان
اسحاق در شهرهاى اردبیل، آذربایجان، شیراز، بلخ، مرو، نیشابور، بصره، مدینه،
اهواز، ارجان و حلب و رمله سکنى داشته‏اند که برخى از آنها صاحب قدر و
عظمت و جلالت بودند که نقابت سادات مرو نیشابور را عهده‏دار بودند.[17]

علامه سید جعفر بحرالعلوم مى‏نویسد: از نسل اسحاق، ابوعبدالله
الشریف معروف به نعمت محمد بن الحسن بن اسحاق بن الحسین بن
اسحاق بن موسى علیه‏السلام است که شیخ صدوق رحمه‏الله کتاب «من لایحفره
الفقیه» را جهت او تألیف نموده و این مطلب را در مقدمه کتابش اشاره
داشته است.[18]

مزار منسوب به اسحاق بن موسى کاظم علیه‏السلام در ساوه

مشهورترین بقعه‏اى که به امامزاده اسحاق در ایران وجود دارد. در
شهرستان ساوه و در منطقه تاریخى آوه مى‏باشد که اینک جزو شهر شده
واقع است. این بنا که از میراث فرهنگى و تاریخى استان مرکزى است و
قدمتى بالغ بر هفتصد سال دارد از زیارتگاههاى مهم و مشهور شهرستان
ساوه و مرکزى است.

مرقد امامزاده اسحاق بن موسى کاظم علیه‏السلام در ساوه

این بنا در چند صد مترى مسجد جامع ساوه قرار دارد و شامل صحن و
ایوان و بقعه است. بناى بقعه، برج گونه‏اى از آثار قرن هفتم است که در
سده‏هاى بعد، واحدهایى بدان افزوده شده است. دهانه بقعه، 6 متر، ارتفاع
آن، 12 متر و داراى دو درگاه در جانب شماى و شرقى است که در برابر
هریک ایوانى قرار دارد. ازاره بقعه با دو گونه کاشى پوشش شده است: در
پایین، با کاشى‏هاى هشت گوش فیروزه‏اى و بالاى آن، کاشى‏هاى خشتى
سى سانتى‏مترى فیروزه‏فام با حاشیه برجسته گل و بوته، متن کتیبه کاشیها به
خط برجسته ثلث شامل سوره مبارک جمعه است و بر روى آن تاریخ 676
ه.ق خوانده مى‏شود. در ارتفاع 50/4 مترى بقعه، کتیبه‏اى گچبرى به صورت
کمربندى به خط نستعلیق بر روى زمینه گل و بوته شامل دوازده بیت شعر و
با تاریخ 1023 ه.ق قرار ارد. در ابتداى پاطاق گنبد، کتیبه دیگرى به صورت
ترنج‏هایى زیبا - مشتمل بر صلوات کبیره - نقش اندازى شده است. در مرکز
گنبد، عبارت «اللّه» و در اطراف آن، طرح‏هاى گیاهى چون سبد گل‏افشان
نقش شده است. محراب بقعه با تزیینات کاشى و گچبرى اجرا شده است.
مرقد امامزاده به طول 50/2، پهناى 25/1 و ارتفاع 60/0 متر در بدنه‏هاى
جنوبى و شمالى با کاشى فیروزه فام با کتیبه برجسته کوفى قرآنى پوشیده
شده که این کاشى‏ها به همراه قطعات کاشى محرابى شکسته، از آثار نفیس
کاشیکارى محسوب مى‏گردد. لوح روى قبر، دوازده کاشى با زمینه لاجوردى
است که به خط ثلث چنین بر روى آن قالب‏ریزى شده است: «هذه تربة
الشریف لاسحق بن الامام موسى الکاظم اخ الرضا على بن موى بن جعفر بن
الامام محمد الباقر ابن الامام المظلوم على زین العابدین ابن الامام الشهید

حسین بن الامام الشهید على ابن ابى‏طالب علیهم السلام».

گنبد فراز بقعه به صورت شلجمى هشت ترک و از آثار دوران صفویه
است. در نماى جانب شمال امامزاده، ایوان بلندى قرار دارد.[19]

حمدالله مستوفى در نزهه‏القلوب با خواندن لوح کاشى روى قبر او را
فرزند بلافصل امام کاظم علیه‏السلام دانسته است.[20]

شخصیت مدفون در این بقعه «اسحاق بن موسى کاظم علیه‏السلام» نمى‏باشد
کسانى که این نظریه را تأیید مى‏کنند بر این باورند که اسحاق بن موسى علیه‏السلام
همراه برادرش امام رضا علیه‏السلام از مدینه به سمت مرو آمد و در ساوه بیمار و پس
از سه روز رحلت کرد و امام علیه‏السلام به کفن و دفن وى پرداخت.

این موضوع متکى به دلیل نیست و سند معتبرى که آن را تأیید کند وجود
ندارد. زیرا هیچکدام از برادران امام رضا علیه‏السلام در هجرت تاریخى‏اش به ایران
او را همراهى نکردند و گذشته از آن مسیر حرکت امام رضا علیه‏السلام از طریق
بصره، سوق الاهواز، فارس و کویر میان ایالت فارس و خراسان آن روز بود.
شهر «ساوه» در این خط سیر قرار نداشت. متأسفانه قیاس میان مسیر حرکت
کاروان فاطمه بنت موسى علیه‏السلام از مسیر متداول دیگر یعنى کوفه، مدینه السلام
(بغداد) رى، قم و خراسان که از آنجا به مرو منتهى مى‏گردید.

موجب اشتباه فاحش و آشکارى در میان عده‏اى از مورخین گردد.[21]

علاوه بر آنچه که گفته شد، حقیقت دیگرى نیز وجود دارد که اساس این
نظریه را مخدوش مى‏کند و آن اینکه «اسحاق بن موسى کاظم علیه‏السلام» در بغداد
وفات کرد و در همانجا دفن شد که مستغلات آن به تفصیل در شرح اسحاق
بن موسى کاظم علیه‏السلام بیان شد.

بهر روى شخصیت مدفون در این بقعه فرزند بلافصل امام علیه‏السلام نمى‏باشد.

مولف گنجینه آثار قم معتقد است که صاحب این بقعه «اسحاق بن
ابراهیم العسکر بن موسى بن السبحة بن ابراهیم المرتضى بن امام
کاظم علیه‏السلام مى‏باشد.[22]

قدیمى‏ترین مدرکى که شخصیت مدفون در بقعه ساوه را معرفى و از
هجرت اسحاق نامى به شهر آوه خبر مى‏دهد، حسن بن محمد بن حسن
قمى متوفاى بعد از سال 378 ه.ق است او مى‏نویسد: «چنین روایت کند
ابوعبدالله حسین بن احمد الموسوى که جد او «ابوعبدالله اسحاق بن
ابراهیم بن موسى بن ابراهیم بن موسى بن جعفر علیه‏السلام» با جمعى از عرب به
ایران مهاجرت کردند و به او گفتند که به قم مقام باید کرد و ساکن مى‏باید شد
و او را در این شهر بسیار اعزاز و اکرام کردند و به او عطا و
بخشش نمودند.»[23]

عباس فیض مى‏نویسد: «اسحاق بن ابراهیم از قم به آوه ساوه منتقل شد و
دختر شاهین دهخداى قریه‏ى طریز ناهید ساوه را به حباله نکاح خود
درآورد و از آن خانم فرزندى به نام احمد به وجود آمد. که احمد بن اسحاق

مزبور جدّ شاهزاده حمزه مدفون در قم است.[24]

علامه نسابه ابن طباطبا، از اعلام قرن پنجم هجرى همین قول را پذیرفته
و مى‏نویسد:

«بآبه ابوعبدالله إسحاق بن ابراهیم الثانى بن موسى الثانى بن ابراهیم
الاول المرتضى بن موسى الکاظم علیه‏السلام، عقبه أبو أحمد موسى، أبوعلى
أحمد و الحسن».[25]

عبیدلى نسابه، متوفاى 435 ه.ق نیز پس از اشاره به نام و کنیه و نسب
امامزاده اسحاق، مى‏نویسد: که او و فرزندانش همه در شهرآبه بوده و تعداد
فرزندان او را سه تن به اسامى موسى، احمد و حسن ذکر مى‏نماید.[26]

امام فخر رازى متوفاى سال 606 ه.ق صراحتا مى‏نویسد که: اسحاق
ابوعبدالله (الموسوى) فى بلده‏قریبة من ساوه یقال لها آوه.[27]

بنابراین با توجه به وفات اسحاق بن موسى کاظم علیه‏السلام در مدینه و عدم
گزارش معتبر از ورود وى به ایران انتساب مدفن وى در ساوه صحیح
نمى‏باشد و بنابر آنچه که گفته شد مرقد کنونى در شهر ساوه از آن امامزاده
جلیل‏القدر سید اسحاق بن ابراهیم بن موسى بن ابراهیم بن موسى بن
جعفر علیه‏السلاممى‏باشد که همین قول را صاحب کتاب بدایع الانساب
پذیرفته است.[28]

عباس فیض که در سال 1325 از بقعه اسحاق بن ابراهیم دیدن کرده
است شرح مبسوطى از مشاهدات خود نقل مى‏کند.

بقعه سلطان سیداسحق بصورت برجى و به شهادت سبک ساختمان از
آثار سلجوقیان و قدر متیقن از بناهاى نیمه دوم قرن هفتم است که در عصر
صفویه نقشه گنبد بصورت کنونى درآمده است.

قاعده گنبد از داخل و خارج برجى و درگاه‏هاى آن به سبک آن قرن تنگ
و کوتاه است و در تعمیرات بعدى قسمت بالاى آن از خارج بصورت «مضلع
هشت ترکى» درآمده است. این گنبد به سبک عصر در آغاز ساختمان برهنه
از عمارت‏هاى کنونى بود و به مرور در عصر صفویه ایوان‏ها و صحنى بر آن
افزوده شدند.

دهانه بقعه 6 و ارتفاعش 12 متر و داراى سه درگاه کوتاه بوده است که
درگاه جنوبى آن را مسدود ساخته به صفّه محراب تبدیل کرده‏اند و اینک
داراى دو درگاه در شرقى و شمالى است که جلو هریک هم ایوانى افزوده
شده است.

ازاره بقعه به ارتفاع یک متر آراسته به دو نوع کاشى خشتى باستانى است
بدین گونه که سه ردیف پایین آن از کاشیهاى هشت ترکى غیرمدرج فیروزه
فام ساده تزیین یافته است و در میانه هر چهار خشت مثمنى هم گلى مربع
براى پر کردن خلئهاى حاصله به رنگ لاجوردى ساده به کار رفته است و بر
فراز سه ردیف یک ردیف کاشیهاى خشتى چهار ضلعى سى سانتیمترى
فیروزه فام نصب شده است که داراى حاشیه‏اى پنج سانتیمترى و متنى 25%

سانتیمترى است و در حاشیه آن نقوشى برجسته از گل و بوته به رنگ زمینه و
در متن آن کتیبه‏اى به خط برجسته ثلثى نیز همرنگ زمینه دیده مى‏شود که
روى آن سوره مبارکه جمعه قالب‏ریزى شده است و در میانه آیات خشتى از
همان نوع بکار رفته است که روى آن عبارت (فى شهور سنة 676 ه.ق) به
خط برجسته خوانده مى‏شود که هنگام تعمیر جابجا گردیده آن را از آخر
کتیبه برداشته به این محل انتقال داده‏اند.

و بالاى «ازاره»[29] مزبور تمام بدنه بقعه تا زیر کتیبه آینده سفیدکارى
تعمیرى و اکنون فاقد تزیینات است.

ولى در کمرگاه بقعه در ارتفاع 5/4 متر کتیبه‏ایست از گچبرى بصورت
کمربندى که در زمینه مزین به گل و بوته‏هاى زیبا به خط نستعلیق زرشکى
همسطح با زمینه لاجوردى و سفید دوازده بیت در دو وزن و دو قافیه هر
مصرعى در وسط یک ترنج کشیده و مدرج گچبرى شده است که در فواصل
آنها اسامى جلاله و پس از دو بیت نخست عبارت «لااله الااللّه» و بعد از دو
بیت دوم جمله «محمد رسول‏اللّه» و در جوار دو بیت سوم جمله «على ولى
اللّه» و همچنین بار دوم بطور مکرر این عبارات به خط ثلثى مرغوبى
گچبرى شده‏اند.

این ابیات دوازده عددند که پنج بیت از دو قافیه بطورى سائیده شده‏اند
که قابل خواندن نیستند و هفت بیت بقیه که قابل قرائت هستند چنین است.

از این دولت که او را گشت روزى

 ربود از همکنان گوى سعادت

چو خضرى فرک تاریخش نمودم

 ملک گفتا «محمد» یافت دولت

گنبد حضرت سید اسحق

 کرد تعمیر به توفیق خدا

ساخت توفیق به خود یار و رفیق

 یاورش صدق شد از روى صفا

نصرت از شاه ولایت طلبید

 شد مدد کار به او شاه صفا

دستها ساخت علم این فتوح

 کرد بر عمر وى از صدق دعا

سال تاریخ چو آقا پرسید

 گفتمش صاحب خیرى آقا

که این دو ماده تاریخ با سال 1023 برابر مى‏شوند.

و در بین کلمات یک مصرع حک شده نام «شاه عباس» به چشم مى‏خورد
که قابل تشخیص است و هرگاه در ریشه حروف که در سطح گچکارى فرو
رفته‏اند دقت گردد بقیه ابیات هم خوانده مى‏شود.

و در ابتداى «پاطاق»[30] و گلوگاه بقعه کتیبه دیگرى است در زمینه آراسته
به گل و بوته که روى آن به خط کوفى سوره مبارکه یس گچبرى شده است.

ورودى کتیبه مزبور در بدنه قوسى پوشش نقوش متنوعى با کتیبه‏هاى
مختلفى است بدین تفصیل که در مرکز پوشش نام «اللّه» و اطراف آن چون

سبدى پر از گل آراسته به نقاشیهاى رنگ به رنگ و برگرد آن در میانه دو خط
فلکه‏اى کتیبه‏ایست که دور از دید چشم و نامرئى است.

و در اطراف آن از بالا به پایین تعداد 48، «ترنج» و «جقه» در سه ردیف
ترسیم و در داخل شانزده ترنج اولیه نام جلاله (اللّه) بطور مکرر و درون
شانزده ترنج ردیف دوم صلوات کبیره و در فواصل میانه آنها نام محمد بطور
مکرر و در داخل ردیف سوم گل و بوته و در فواصل آنها بطور مکرر نام على
به خط ممتاز ثلثى گچبرى شده است.[31]

وى در شرح محراب بقعه امامزاده اسحاق مى‏نویسد:

و در ضلع جنوبى بقعه محرابى صفّه‏دار ساخته شده است که سابقا درگاه
بوده است.

در این محراب تزییناتى از کاشى و گچبرى بعمل آمده است چه که ازاره
آن آراسته به کاشیهاى اطراف بقعه و همان کتیبه سابقه‏الذکر است و بالاى آن
تمام بدنه «صفّه» مزین به نقوش رنگین ولى فاقد کتیبه است.

و در سه جانب صفّه و اطراف درگاه سه کتیبه عمودى و افقى به خط ثلثى
و کوفى همسطح با زمینه گچبرى شده است که روى آن سوره مبارکه جمعه
«یسبح للّه» خوانده مى‏شود.

و در پیشانى آن یک پارچه کاشى مربع به اندازه 70 در 70 سانتیمتر با
زمینه لاجوردى نصب شده است که در متن آن گل و بوته‏هاى برجسته
قالب‏ریزى شده است و در میانه گلهاى آن نام یکى از پنج تن
خوانده مى‏شود.

و نیز در جبهه محراب یکطرف کاشى مزبور جمله «یا غفار» و در طرف
دیگر آن «یا منان» بطور تکرارى و متعاکس در داخل دو ترنج گچبرى شده‏اند.
و در میانه بقعه ضریحى است چوبى و مشبک و درون آن مرقدى است به
ارتفاع 60 سانتیمتر و طول 50/2 و عرض 25/1 متر که از پنج جهت آراسته
به کاشیهاى متنوع خشتى مربع مستطیل بدین گونه که دو بدنه مرقد از
جنوب و شمال (پیش روى و پشت سر) مزین به سه ردیف کاشیهاى نفیس
50/0 در 20 سانتیمتر فیروزه فام است که روى آنها به خط برجسته کوفى
همرنگ زمینه آیه‏الکرسى قالب‏ریزى شده است.

و در دو بدنه بالاى سر و پایین پا چند محراب شکسته برجسته (در جانب
غربى یکى و در جانب شرقى دو تا) دیده مى‏شود که در حاشیه آنها سوره
مبارکه یس به خط برجسته ثلثى قالب‏ریزى شده است که از بدایع فنى و
شاهکارهاى هنرى است.

ورودى مرقد آراسته به دو نوع کاشى خشتى است در حاشیه قسمتى
است مشابه کاشیهاى فیروزه فام دو بدنه جنوبى و شمالى که روى آنها به
خط کوفى برجسته تتمة آیه‏الکرسى خوانده مى‏شود.

و در متن آن که لوح قبر است روى 12 پارچه کاشى 50 در 25 سانتى‏متر
زمینه لاجوردى به خط ثلثى برجسته همرنگ زمینه عبارات ذیل قالب ریزى
شده است.

«هذه تربة الشریف لاسحق بن الامام موسى الکاظم اخ الرضا على بن
موسى بن جعفر بن الامام محمد الباقر ابن الامام المظلوم على زین‏العابدین
ابن الامام الشهید حسین بن الامام الشهید على بن ابیطالب علیهم

السلام».[32] که در این الواح چون کتاب کمربندى بقاع معمولاً نام مستوفى و
جد اعلاى او قید مى‏گردد و وسائط اسقاط مى‏شوند مانند على بن بابویه و
حمداللّه مستوفى بدون توجه به این امر به استناد همین لوحه اسحق را
فرزند بلافصل خوانده است... و بر فراز بقعه گنبدى است بصورت شلجمى
هشت ترکى با عنقى مثمن که بر فراز قبه عرقچینى قدیمى ساخته شده از آثار
عهد صفویه است.

جدار اطراف گنبد از آجر تراش است که در قسمت بالاى هر ضلعى گلى
با کاشیهاى کلوکى بکار برده‏اند. و در مدخل شمالى بقعه ایواى است با
جرزهاى باستانى و پوشش جدید که از ناحیه سید پیشوا مرحوم حاج میرزا
عبداللّه رضوانى در سال 1350 قمرى تعمیر و سقف آن زده شده است.

و در مدخل شرقى بقعه ایوانى مجلل و باستانى از آثار صفوى با جدار
سفید کارى است به دهانه 6 متر و طول 50/6 و ارتفاع 12 متر که در جهت
جنوبى آن حجره‏اى براى کشیک ساخته شده است. و در دو گوشه ابتداى
طاقبند آن مقرنسى زیبا ساخته شده است.

و حجره کشیک اکنون بعنوان موزه محتوى الواح مرمر قبور باستانى و
اشیاء متفرقه از ظروف متنوع و چراغهاى مختلف است ولى اشیاء موزه ساز
همان کاشیهاى «ازاره» و مرقد مى‏باشند.[33]

بقعه امامزاده اسحاق در گرگان

در گرگان آرامگاهى معروف به «امامزاده نور» واقع شده است که قدمت

آن دست کم به قرن نهم هجرى قمرى باز مى‏گردد. براساس زیارت‏نامه این
امامزاده نسب وى به امام موسى کاظم علیه‏السلام مى‏رسد. بى‏گمان وى فرزند
بلافصل امام موسى کاظم علیه‏السلام نمى‏باشد. بناى این امامزاده آجرى برج گونه
دوازده ضلعى است که از نظر تزیینات آجرى، از نمونه‏هاى کم‏نظیر بناهاى
شمالى به شمار مى‏رود در هر ضلع بنا، یک قاب بزرگ مستطیل به طور
عمودى و یک قاب مستطیل به طور افقى در بالاى آن وجود دارد. شیوه
آجرکارى قاب‏هاى بالا، یادآور آثار دوران سلجوقى است که دو طرح زیباى
ستاره‏اى شکل و لوزى نیز در آنها به کار رفته است. قابسازى‏هاى عمودى
داراى طرح‏هایى شبیه قابسازى‏هاى «برج شبلى» است. در سر در ورودى،
کاشى‏هاى آبى‏رنگى مشاهده مى‏گردد. «مقرنس کارى»[34] بنا، به شیوه آثار
عهد سلجوقى نزدیک است و «ترک‏بندى»[35] میان ضلع‏هاى دوازده گانه نیز
شبیه ترک‏هاى گنبد قابوس است. محراب گچبرى این بنا با تزیینات گیاهى
گل و بوته و «بته جقه‏اى‏ها»، از زیبایى خاصى برخوردار است. مرقد که در
داخل صندوق چوبى مشبکى قرار دارد، از گچ است و روى چهار بدنه آن،
آیاتى از کلام اللّه مجید به خط کوفى ممتاز دیده مى‏شود. کار این گچبرى و
کتیبه آن، از ظرافت بسیار برخوردار است. صندوق نفیس منبت آن، از
کارهاى قرن نهم است. بر روى دو لنگه در قدیمى بقعه، تاریخ 867 ه.ق
نقش بسته است. نسب امامزاده طبق زیارت‏نامه، به حضرت امام موسى

کاظم علیه‏السلام مى‏رسد.[36]

بقعه اسحاق بن موسى در محلات

این آرامگاه در بخش «جاسب» شهرستان محلات واقع شده است ابعاد
بقعه مربعى شکل 50/5 متر است. بناى گنبد داخلى به صورت
«عرقچینى»[37] و به روى «کاربندى»[38] هشت ضلعى و «پاطاق»[39] به روى
آن بنا شده است. گنبد بیرونى نیز هرمى شکل و به ارتفاع 7 متر است که بر
روى گردنى به بلندى 2 متر قرار دارد. صندوق مزار مرقد، اثر منبت کارى
شده نفیسى است که با کندکارى‏هاى گل و بوته‏گونه، تزیین شده و کتیبه‏هاى
روى آن چنین است: بالاى سر در، «این عالى عمارت در آستانه متبرکه
شاهزاده عالى تبار سلطان اسحق بن الامام موسى جهت آفتاب اقبال دولت
و بقاى سلطنت شاه عالم پناه فرخ بارگاه سعید دستگاه ضل‏اللّه السلطان بن
السلطان ابوالمظفر شاه سلطان محمد خدابنده [...] عالیجاه معلادرگاه بر سر
شیعیان مستدام بماناد. و نرجواللّه قل آمینا در تاریخ شهر محرم الحرام سنة
تسعة ثمانین و تسعمانة من هجرة النبى» (989 ق). در پشت سر، با
ریختگى‏هاى چندى از حروف و کلمات چنین خوانده مى‏شود: «نذر نمود
این صندوق بجهة ائمة معصومین و عیسى بن مریم نوراللّه بن هبت اللّه و

آقاجان بن محمد بن عبداللّه تیمورى و فرید بن ابراهیم طیب اللّه رمسه به
تاریخ شهر محرم سنة تسع و ثمانین و تسعمائة من هجرة النبى». در پیش
روى صندوق: «عمل فخرالصناعان استاد اسداللّه بن استاد میرعلى و استاد
قاسم بن سلطان على زرى و استاد محمود نجار کروگانى سعى بسیار نموده با
شتاب». چنانکه ملاحظه مى‏گردد، این صندوق، نیمى براى عیسى بن مریم
و نیمى براى اسحاق بن امام کاظم علیه‏السلام ساخته شده است. برخى بر این نظرند
که مدفونین این گنبد، «ابوالحسین عیسى بن على بن حسن بن علیسى
الرومى بن على بن حسن العلوى»، مدفون در «دربهشت» قم - از احفاد
«على بن جعفر العریضى» - به همراه مادرش مریم هستند.[40]

شخصیّت مدفون در این بقعه

پس از اثبات این که اسحاق بن موسى علیه‏السلام در این بقعه مدفون نیست و
اهالى نیز بین اسحاق و جعفر در نامگذارى این بقعه تردید دارند و از آنجایى
که قول مشهور خفته در این مزار را اسحاق بن على مى‏داند از اینرو به اعتقاد
ما اسحاق بن ابى على احمد بن حسن القاضى بن زید بن عبداللّه‏ بن قاسم
الادیب بن اسحاق الاطرف بن عبداللّه‏ الجواد بن جعفر الطیّار علیه‏السلام در این بقعه
مدفون مى‏باشد. 

وى نه برادر به اسامى سیّار، جعفر القاضى، حسین، محمّد ابوعلى، زید،
محمّد ابوطیب، قاسم، حمزه و حسن ابو عبداللّه‏ داشت که همه اینها در
قزوین و نواحى آن سکونت داشته و داراى اعقاب بسیارى بوده‏اند. [41]