مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه با شکوه و فوق العاده زیباى این امامزاده در انتهاى ده فارسجین به فاصله حدود سه کیلومترى ضیاآباد، در 25 کیلومترى شمال غربى تاکستان واقع شده است.

بناى امامزاده عبداللّه‏ در وسط قبرستان بزرگى قرار داشت که اطراف آن را دیوار کوتاه کاه گلى کشیده بودند، امّا در سالیان قبل به جهت عبور خیابان از وسط قبرستان، به دو قسمت تقسیم شده و در فاصله پنجاه مترى این امامزاده، بقعه امامزاده فضل‏اللّه‏ واقع شده است.

بقعه، شامل ایوان، گنبد، حرم و ضریح است. ایوان بنا با سردر بلند در شمال واقع شده که در پشت آن اتاق کوچکى تعبیه شده که حکم رواق حرم امامزاده را دارد. طول و عرض قسمت جلو حدود 60/7×59/5 متر است.
کف ایوان حدود سى سانتى متر از کف زمین بلندتر است. در دو سوى ایوان دو جرز قرار دارد که سر در ایوان را بر روى خود حمل مى‏سازد. عرض جرز سمت راست 95 سانتى متر و جرز سمت چپ 27/1 متر و دلیل این اختلاف وجود پلکانى مارپیچى است که در جرز سمت چپ تعبیه شده است و به بام بنا راه مى‏یابد. عمق ایوان 87/1 متر است و تعداد 12 سنگ قبر قدیمى در آن قرار دارد که تاریخ قدیمى‏ترین آن سال 1211 ه . ق مى‏باشد.

سردر بنا به صورت ساده و به کمک دو جرز جانبى و ایوانى با قوس هفت
و پنج بر پا گشته است. تنها در قسمت میانى «رخ بام» برجستگى به صورت
هلالى ایجاد گردیده تا به این ترتیب یک نواختى خط افقى بالاى سردر بنا
شکسته شود. به احتمال زیاد بر روى این قسمت هلالى که در حال حاضر با گچ
پوشیده شده است، در گذشته کتیبه یا یک اثر تزیینى دیگر وجود داشته است.

نماى سردر بنا به طور کامل به کمک آجر صورت پذیرفته و آجر کارى آن
فاقد هر گونه نقش و نگار و یا برجستگى و فرورفتگى مى‏باشد. قسمت بالاى

ایوان نسبت به سطح بام 40/1 متر مرتفع‏تر است و از اینرو سطح بام از مقابل
بقعه دیده نمى‏شود و به احتمال انجام این امر گذشته از عظمت بخشیدن به بنا
براى پنهان نگهداشتن پوشش سقف رواق نیز مؤثر بوده است.

با عبور از ایوان وارد اتاقى مى‏شویم که در واقع رواق بقعه به شمار
مى‏رود، سقف این اتاق به شیوه خاصّى پوشش شده است، چنانکه در چهار
گوشه چهار فیلپوش ایجاد گردیده و در واقع از چهار جهت، از یک ارتفاع
معینى دیوارهاى چهارگانه به طرف قوس کشکولى به وجود آمده است.
آنچه که در این رواق جالب به نظر مى‏رسد وجود پایه‏اى است که بر روى آن
شمع مى‏افروزند. این پایه شباهت بسیار به آتشدانهاى قبل از اسلام دارد که
اکثر با جزئى اختلاف بر روى حجاریها و سکه‏هاى شاهان هخامنشى و
اشکانى و ساسانى مشاهده مى‏شود.

اصل اتاقِ مرقد که گنبد بر روى آن قرار دارد به صورت هفت ضلعى
است که پنج ضلع آن داراى یک اندازه با جزئى اختلاف، 30/3 متر است و
دو ضلع کوچکتر آن یکى به طول 45/2 و دیگرى 60/1 متر مى‏باشد. چنین
وضعى در ظاهر امر منطقى جلوه گر نمى‏نماید ولى زمانى که طرح داخل
بقعه مورد بررسى قرار گیرد نقشه و طرح آن روشن مى‏گردد که عبارتست از
یک طرح هشت ضلعى کامل. هشت ضلعى مزبور با الحاق قسمت مستطیل
شکل جلو، شامل ایوان و رواق آن، که به احتمال قوى در همان زمان
ساختمان بنا و یا کمى بعد از آن صورت پذیرفته است، از خارج به صورتى
در آمده که در طرح بنا مشاهده مى‏گردد و در نتیجه یک ضلع کامل و قسمتى
از دو ضلع مجاور آن را بناى قسمت مقابل در بر گرفته است.

اضلاع پنجگانه کامل بنا به ارتفاع پنج متر و عرض 30/3 متر از کف تا بام
با آجرهایى به ابعاد 5×20×20 سانتى متر ساخته شده است. تنا در وسط
یکى از دیوارها پنجره‏اى بزرگ جهت تأمین نور داخل بقعه تعبیه شده است.
قسمت بالاى دیوارهاى مزبور نخست به یک ردیف آجرکارى که به صورت
مثلثى شکل و زیگزاگ کار گذارده شده ختم مى‏گردد. بر روى این قسمت یک
ردیف آجر صاف و بعد یک رج آجر به طور عمودى قرار داده شده است.

گنبد جالب بنا بر فراز پایه هشت ضلعى مورد بحث و در وسط آن بر پا
گردیده به نحوى که فاصله هر ضلع تا پایه گنبد حدود یک متر است. این گنبد
به دو قسمت تقسیم مى‏شود: نخست قسمت پایین آن که به صورت
استوانه‏اى به ارتفاع 3 و محیط 4/18 متر است. قسمت بالاى گنبد به
صورت مخروط و با ارتفاعى حدود 50/7 متر بر پا گریده که مجموع آن
ابهّت و جلوه خاصّى به این بنا بخشیده است. در قسمت استوانه‏اى شکل
گنبد یا گریو، چهار پنجره مستطیل شکل در اطراف تعبیه گردیده که قسمت
زیرین آنها هم کف بام بنا مى‏باشد.

در قسمت بالاى استوانه مزبور، قبل از آنکه گنبد مخروطى بر پا گردد،
قطاربندى تزیینى جالبى در دو ردیف صورت پذیرفته که جلوه خاصّى به
مجموعه خوش ترکیب گنبد بخشیده است. ردیف پایین‏تر به ارتفاع 50
سانتى متر عبارتست از نوعى تزیین که به کمک نوعى ملاط گچ به عمل آمده و
به صورت قطعات مستطیل شکل سنگهاى لایه‏اى سبز کمرنگ و خاکسترى با
برجستگى‏هایى به صورت خطوطى نا مشخص جلوه گر مى‏باشد.

روى این باند یک رج آجر قرار داده شده و سپس قطاربندى اصلى به

کمک همان نوع ملاط با طرح جالبى به صورت مقرنس‏هاى کم شکل به
ارتفاع 60 سانتى متر صورت پذیرفته است.

بر روى این قسمت گرداگرد گنبد کلافى از چوب قرار داده شده و سپس بر
روى آن اوّلین ردیف آجر قسمت مخروطى گنبد کار گذارده شده است. در
چند سال قبل قسمتى از بالاى مخروط گنبد فرو ریخته بود که در سالیان
اخیر از سوى میراث فرهنگى و صنایع دستى و گردشگرى مرمّت شده و
احتمال دارد که در گذشته قبّه مطلایى در بالاى آن قرار داشته که چون سایر
آثار نظیر آن، به یغما برده شده باشد.

بر روى قسمت مخروطى گنبد اثر تزیینى که جلوه گرى مى‏نماید
عبارتست از وجود دو کلمه اللّه‏ و على است که به خط بنایى و به کمک
آجرهاى لعابدار فیروزه‏اى رنگ نوشته شده است.

چنانچه گفته شد، طرح داخل بنا به صورت یک هشت ضلعى است که بر
روى آن‏ها هشت طاقنماى توگود با قوسهاى تیزه دار بر پا گردیده است. به
کمک جرز حد فاصل طاقنماها و فضاى میان قسمت بالاى قوسهاى مزبور،
کاربندى به وجود آمده و در نتیجه موجبات تبدیل طرح هشت ضلعى به
دایره و ایجاد یک دوره مدوّر به ارتفاع 30 سانتى متر را فراهم ساخته است.

در بالاى این قسمت 16 قاب بندى با قوسهاى تیزه دار و متمایل به طرف
داخل بنا ایجاد گردیده و بار دیگر در وسط این قابها کاربندى صورت پذیرفته
و در مجموع پوشش قوسى شکل نخستین بقعه، با رسمى بندى‏هاى
ستاره‏اى شکل هشت پر برجسته و فرورفته به انجام رسیده است.

در حال حاضر تمام فضاى داخل بقعه زیر قشرى از گچ سفید قرار دارد

ولى به احتمال فراوان با توجّه به نوع تزیینات برجسته و فرو رفته سقف،
داخل بنا داراى تزیینات نقاشى و دیوار نگاره (فرسک) بوده است. چنانکه
در حال حاضر با فرو ریختن قسمت کمى از گچکارى سقف رواق بقعه،
نمونه مختصرى از تزئینات نقاشى آن که شبیه به اسلیمى و گل و بوته، با
رنگ سیاه یا قهوه‏اى است مشاهده مى‏گردد.

بر اساس شکل ظاهرى و طرز ساختمان گنبد و شیوه پوشش داخل آن،
مى‏توان این بنا را به دوره سلجوقیان دانست و گنبد منحصر به فرد آن که تنها
گنبد مخروطى شکل بجا مانده از قرن ششم هجرى است به طور مستقیم
سالم نگهدارى شده است.[1]

در شمال غرب صحن بزرگ امامزاده گلزار شهداى فارسجین قرار دارد که
تعداد 50 شهید دوران دفاع مقدس در آن دفن شده‏اند. زمین زیارتگاه بیش از
سه هزار متر مربّع است که مملو از قبور مومنان مى‏باشد. در تابلویى که بر
دیوار بقعه نصب است، نام و نسب امامزاده چنین معرّفى شده است:
«امامزاده عبداللّه‏ بن ابراهیم بن امام موسى کاظم علیه‏السلام.»