- شنبه ۲۹ شهریور ۹۳
بقعه این امامزاده در میان قبرستان و گلزار شهداى روستاى صدرآباد، در 19 کیلومترى شرق شهر بوئین زهرا واقع شده است.
بقعه، بنایى ساده به ابعاد 14×10 متر است که شامل دو اتاق تو در توست و ایوانى در شمال شرق دارد. گنبد بنا به صورت غنچهاى به قطر 2 و ارتفاع 5/2 متر است. بام بقعه ایزوگام و در وسط بقعه ضریح آهنى کوچکى نصب شده است. در جنوب بقعه گلزار شهداى جنگ تحمیلى قرار دارد که ابهّت خاصّى به زیارتگاه داده است.
به اعتقاد اهالى، امامزاده عبّاس از فرزندان بلافصل امام هفتم علیهالسلام است که
متأسّفانه این ادّعا منشأ صحیحى ندارد و جهت روشن شدن آن به شرح حال
عباس بن موسى علیهالسلام خواهیم پرداخت.
عبّاس بن موسى علیهالسلام کیست؟
عبّاس، فرزند دیگر امام موسى کاظم علیهالسلام است که مادرش اُمّ ولد «کنیز»
بود.[1] شیخ طوسى رحمهالله در رجالش او را از اصحاب پدر بزرگوارش امام
موسى کاظم علیهالسلامبرشمرده و قائل به وثاقتش شده است.[2]
اما مرحوم مامقانى مىنویسد: این مطلب را در دو نسخهى معتمد در
رجال شیخ که دیدم، نیافتم.[3]
عبّاس از راویان حدیث است که از پدر گرانقدرش روایت لباس نمازگزار
را نقل مىکند و در کتب روایى به آن اشاره شده است.[4] با این وصف
علماى رجال بهخاطر روایت ذیل او را ذم و قدح نمودهاند.
شیخ کلینى رحمهالله و صدوق رحمهالله نقل مىکنند: بخاطر بدهکارى و مسائل مالى
در ماجراى گشایش وصیتنامه پدرش نسبت به برادرش حضرت امام رضا علیهالسلام
نزد قاضى مدینه شکایت نمود و دچار لغزش و تعرّض نسبت به امام شد که
نمایانگر کمى معرفت وى به امام رضا علیهالسلام است.
با این وجود حضرت رضا علیهالسلامبرادرش را نصیحت کرد و ابراز علاقه و
احسان نمود.[5]
مرحوم تسترى رحمهالله پس از نقل روایت فوق مىنویسد:
«و بعد هذا الخبر المشتمل على غایة القدح فیه، لابد أن یحمل قول المفید
فى ارشاد، و لکلّ واحد من ولد أبى الحسن موسى، فضل و منقبة مشهورة، على
الفضائل الدنیویّه، و أمّا الدّینیّه فالرجل کان عاریا منها و متلبّسا بکلّ الرذائل و
المثالب منها»[6]
بعد از این خبرى که در بردارنده نهایت خوردهگیرى از اوست، بناچار
باید گفتار شیخ مفید رحمهالله در کتاب ارشاد را بپذیریم که مىنویسد:
براى هر یک از فرزندان ابوالحسن موسى علیهالسلامفضل و منقبتى است، به
فضائل دنیوى حمل نمائیم زیرا عبّاس بن موسى علیهالسلامدر امور دینى و معنوى
از آن تهى بوده و در بردارنده بدیها و پستیها است.
مرحوم مامقانى رحمهالله نیز مىگوید:
«اگر چه شیخ طوسى رحمهالله او را توثیق نموده است اما با وجود روایت فوق
وثاقت او محل نظر است. زیرا منازعه او با برادرش امام رضا علیهالسلام و گفتار تند او
با آن حضرت وى را از وثاقت و عدالت خارج مىنماید، مگر اینکه ثابت شود
او توبه کرده و امام نیز توبه او را پذیرفته باشند.»[7]
آیتا... العظمى خویى رحمهالله نیز پس از اشاره به عدم ذکر نام عبّاس بن
موسى علیهالسلامدر بقیهى نسخههاى رجال شیخ طوسى رحمهالله وثاقت او را تردید
نموده است و مىگوید:
«اگر چه وثاقتش ثابت نشده اما، به جهت ضعیف بودن روایت کافى و
عیون، نمىتوان حکم قطع به انحرافش داد...»[8]
براقى در تاریخ کوفه خبرى را نقل مىکند که حاکى از وثاقت و عدالت
اوست. او به نقل از ابن خلدون مورّخ مىنویسد:
«حمید بن عبدالحمید که فرماندار قصر بن هبیره از طرف حسن بن سهل
سرخسى وزیر مأمون عبّاسى بود، عبّاس بن موسى علیهالسلام را عامل خود در کوفه
قرار داد و به او دستور داد تا براى برادرش امام رضا علیهالسلام از مردم بیعت به عمل
آورد و این در سال 202 ه . ق بوده است.»[9] بنابراین معلوم مىگردد بر
خلاف نظر مرحوم مامقانى رحمهالله و تُسترى رحمهاللههیچ ذمّى متوجّه عبّاس بن
موسى علیهالسلامنبوده و خبر مروى درباره نزاع وى با امام رضا علیهالسلامنیز در غایت
ضعف مىباشد. از اینرو باید گفت: عبّاس بن موسى علیهالسلامثقه بوده و از
اصحاب پدر و برادر گرانقدرش امام رضا علیهالسلامبه حساب مىآید و حمله تند
مرحوم مامقامى و خصوصا تسترى به او تنها از روایت ضعیف منقول از
کلینى رحمهاللهو صدوق رحمهاللهنشأت گرفته و عبّاس، همچنان از ثِقات و از اصحاب
پدر و برادرش بشمار مىآید.
مرحوم علّامه سیّد مهدى قزوینى رحمهالله در کتاب فلک النجاة مزار او را در
کاظمین[10] دانسته و همین قول را برخى از مورّخان پذیرفتهاند.[11] مرحوم
نمازى شاهرودى رحمهاللهمعتقد است که مزار وى در بجنورد است که هم اکنون
نیز بارگاهى عظیم به وى منسوب مىباشد.[12] از آنجائیکه هیچ خبرى از
مهاجرت عبّاس بن موسى علیهالسلامدر ایران در دست نیست و خلاف آن نیز ثابت
است؛ از اینرو آرامگاه منسوب به او در بجنورد نمىتواند صحیح باشد، بلکه
شخصیّت مدفون در آن بقعه؛ عبّاس الاحول الخراسانى بن طاهر بن محمّد بن
على الخوارى بن الحسن بن جعفر الخوارى بن امام موسى کاظم علیهالسلاماست که از
سادات موسوى و نسب شریفش با شش واسطه به امام موسى کاظم علیهالسلام
منتهى مىشود و به احتمال قوى در دهه آخر قرن چهارم و یا ابتداى قرن
پنجم هجرى در بجنورد وفات یافته و برادر او نیز محمّد عیار خراسانى در
آشخانه بجنورد مدفون و به سیّد محمّد دلاور مشهور است.[13]
مزار باشکوه دیگرى در نه فرسنگى شهرستان رفسنجان و ده فرسنگى
شهرستان بردسیر، در کنار رودخانه «گیودرى» و در آبادى «مزرعه چشمه
زیارت» از اراضى «عبّاس آباد مزار» واقع شده است که بدون شک خفته در
آن مزار سیّد عبّاس بن عیسى اوقص بن عبداللّه بن مسلم بن عبداللّه بن محمّد
بن عقیل بن ابى طالب علیهالسلام است که در حکومت حسن بن زید داعى ـ مؤسّس
دولت علویان طبرستان ـ قرب و منزلتى داشته و به عنوان قاضى القضاة
جرجان فعّالیّت مىکرده است. امام فخر رازى نسل و فرزندان عیسى او قص
را در گرگان و کرمان دانستهاست.[14]
ابوالحسن عمرى نسّابه مىنویسد: فرزندان عبّاس در کرمان بودند.[15]
ظاهرا عبّاس به جهت امر معروف و نهى از منکر و بدستور داعى به کرمان
مهاجرت مىکند و در این هجرت چند تن از فرزندان و نزدیکان وى با او
بودند که به جهت تسلط خوارج بر بخشهایى از کرمان، عاقبت بدست آنها در
منطقه فعلى به شهادت رسیده و به خاک سپرده شدند و به اشتباه فرزند امام
موسى کاظم علیهالسلام شهرت یافتند.[16]
مزارات دیگرى در قم و شیراز و گیلان به وى مشهور است که هیچ کدام
آنان اصلى نداشته و سادات دیگرى در آن مزارات مدفون مىباشند.
به هر حال از تاریخ وفات عبّاس بن موسى علیهالسلام اطّلاع دقیقى در دست
نیست، تنها همین قدر مىدانیم که وى تا قبل از سال 203 ه . ق در قید
حیات بود[17] و ظاهرا چنانکه از وصیتنامه امام موسى کاظم علیهالسلامفهمیده
مىشود عبّاس کوچکتر از امام رضا علیهالسلام و ابراهیم، و بزرگتر از اسماعیل
و احمد است.[18]
علماى انساب جملگى قائل به تداوم نسل عبّاس بن موسى علیهالسلام
هستند.[19] اما برخى او را معقّب مکثّر و داراى فرزندان زیاد، و پارهاى دیگر
وى را معقّب قلیل (فرزندان کم) دانستهاند.[20] به هر حال او با فاطمه دختر
محمّد الدیباج بن امام جعفر صادق علیهالسلامازدواج نمود و از او صاحب یک
فرزند بنام موسى شد. همچنین از کنیزى بنام «علم» فرزند دیگر او قاسم به
دنیا آمد.[21] محمّد کاظم یمانى، متوفّاى قرن نهم هجرى، تعداد فرزندان
عبّاس را هشت تن مىداند. از اینرو وى فضل اکبر، فضل اصغر، محمّد،
على[22]، جعفر و احمد را بر تعداد فرزندان او افزوده است و مىنویسد: آنها
بدون فرزند بودهاند.[23] ابوالحسن عمرى از اعلام قرن پنجم هجرى نیز در
کتاب خود مىنویسد: عبّاس صاحب چند پسر و دختر شده است که مؤیّد
قول یمانى است. اما به جهت فقر منابع هیچ اطلاعى از وضعیّت و نام
دختران او فرا رو نمىنهد.[24]
علماى انساب تداوم نسل عبّاس بن موسى علیهالسلام را تنها از فرزند او قاسم
مىدانند او به خاطر سکونت در یمن به قاسم یمانى شهرت داشت.[25]
مادرش اُمّ ولد بنام «علم» بود[26] و از او چهار فرزند پسر و یک دختر به
اسامى ذیل باقى مانده است.
1ـ احمد أبوالعبّاس، معروفبه صاحب السلعه یا صاحباللغه که در
کوفه مىزیست.
2ـ الحسن أبوعبداللّه صاحب اللغه.
3ـ محمّد الأکبر ابوعبداللّه.
4ـ موسى.
5 ـ اسماء المسنّه؛ وى بالغ بر 120 سال عمر کرد و به اسماء المسنّه
مشهور شد.[27] از اولاد قاسم بن عبّاس بن موسى علیهالسلام، محمّد الضعیف بن
جعفر بن احمد بن القاسم بن عبّاس است که به قول ابن طَقْطَقى به شهادت
رسیده است.[28] یکى دیگر از اولاد وى بنام حسین بن حمزه بن احمد بن
الحسین بن القاسم است که وارد شهر مرند شد.[29]
ابن عنبه و دیگران قبر قاسم بن عبّاس را در شوشى یکى از قراى کوفه
مىدانند که به فضل مشهور و معروف است.[30] اما صاحب مراصد الاطلاع
تحت ماده شوشه و تاج العروس ذیل ماده شاش قبر مذکور را از آن قاسم بن
موسى بن جعفر علیهالسلام مىدانند.[31] که به طور قطع قبر قاسم بن موسى علیهالسلام در
شهر حلّه مطاف اهالى آنجا است[32] و میان وى و فرزند عبّاس بن موسى علیهالسلام
خلط و اشتباه صورت گرفته که صاحب مراقد المعارف به این اشتباه اشاره
نموده است.[33]
سیّد جعفر یمانى پس از ذکر نام قاسم بن عبّاس بن موسى علیهالسلاممىنویسد:
وى مخفیانه مىزیسته است و در حالیکه نسب شریف خود را مخفى
مىکرده وارد ناحیهاى در سورى شد. او با زراعت و سبزى کارى زندگانى
مىکرد و نسب او را کس ندانست.[34] برخى از مورّخان داستان مخفیانه
زیستن وى را به قاسم بن موسى علیهالسلاممنتسب مىدانند که شرح مفصّل آن در
کتاب مهاجران موسوى در شرح احوال فرزندان امام موسى کاظم علیهالسلام
نوشته شد.[35]
بنابراین معلوم شد که قبر عبّاس بن موسى علیهالسلام در کاظمین بوده و اصولاً
آن جناب به ایران مهاجرت نکرده و مزار منسوب به وى در شهر بجنورد و
سارى و رفسنجان از آن سه تن دیگر از سادات جلیل القدر مىباشد.
شخصیّت مدفون در این بقعه
چنانچه اشاره شد عباس بن موسى علیهالسلام نمىتواند در این بقعه مدفون
باشد از این رو به اعتقاد ما یکى از ساداتى که از تبار امام حسن مجتبى علیهالسلام
است و با کنیه معروف بوده در این بقعه مدفون است که نسب شریفش با
هشت واسطه به آن منتهى مىشود که از قرار ذیل است:
ابوالعباس امیرکا بن حسن الطبرى بن على بن زید بن على السید بن
عبدالرحمن الشجرى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن علیهالسلام.
وى سه برادر به اسامى یحیى ابوطاهر، زید، احمد داشت که جملگى در
قزوین و نواحى آن سکونت داشتهاند.[36]
[1].بحارالانوار 303، 283، 48، ارشاد 2: 244، المجدى: 107، تذکرة الخواص: 351.
[2].رجال الشیخ الطوسى: 353.
[3].تنقیح المقال 2: 130، قاموس الرجال 6: 42، مجمع الرجال 3: 252، 2: 33.
[4].وسائل الشیعه 3: علیهالسلام، مستدرکات الوسائل 1: علیهالسلام، المحاسن 2: 42.
[5].اصول کافى 1: 317ـ319، حدیث 15، عیون الاخبار الرضا 1: 32، حدیث 1، قاموس
الرجال 6: 40ـ41، بحارالانوار 48: 278 و 49: 224، سفینه البحار 2: 156، الجامع الرواة و اصحاب الامام الرضا 1: 358ـ363.
[6].قاموس الرجال 6: 42.
[7].تنقیح المقال 2: 130.
[8].معجم رجال الحدیث 9: 246، الجامع لرواة و اصحاب الامام الرضا 1: 358ـ359.
[9].تاریخ ابن خلدون 2: 257. تاریخ کوفه: 234، مراقد المعارف 2: 189.
[10]. تحفة العالم 2: 33، بحارالانوار 48: 303، منتهىالامال 2: 261.
[11].احسن التراجم 1: 245، جامع الانساب 1: 70ـ71.
[12].مستدرکات علم رجال الحدیث 4: 360، الاصیلى: 179، الکواکب المشرقه 2: 233.
[13].النفحه العنبریه: 98، المجدى: 110، الدرّة الذهبیّه فى اکمال منتقلة الطالبیّه 1: 299،
مزارات امامزادگان ایران 4: 207 ـ 210.
[14].الشجرة المبارکة: 194، الفخرى: 193.
[15].المجدى: 312.
[16].الدرّة الذهبیه فى الکمال الطالبیة 2. 208 ـ 209، مزارات امامزادگان ایران 5: 32 ـ 38.
[17].احسن التراجم 1: 345، تاریخ کوفه: 234.
[18].جامع الانساب 1: 70.
[19].المعقّبین: 84، الشجرة المبارکه: 77، الاصیلى: 179، سراج الانساب 37، منتهىالامال 2: 248.
[20].عمده الطالب: 197، الفصول الفخریّه: 143، لباب الانساب 1: 394، تهذیب الانساب: 467.
[21].الفخرى: 15، الشجرة المبارکه: 88، سرّالسلسله العلویّه: 42.
[22].مشهور چنین است که على بن عبّاس بن موسى علیهالسلام در بادرود نطنز به شهادت رسید و اینک آرامگاه او به آقا على عبّاس مشهور است.
[23].النفحه العنبریه: 88.
[24].المجدى: 107.
[25].تهذیب الانساب: 168، الشجرة المبارکه: 88، الفخرى: 15.
[26].سرّالسلسله العلویّه: 42.
[27].عمدة الطالب: 259ـ260، الاصیلى: 179، تهذیب الانساب: 168، الفخرى: 15، الشجرة المبارکه: 88.
[28].الاصیلى: 18، التذکره فى انساب المطهره: 133.
[29].المجدى: 107.
[30].مشاهده العتره الطاهره 5: 120، اختران تابناک 1: 571، تحفه الازهار 3: 322، الاصیلى: 180، عمده الطالب: 260.
[31].مراصدالاطلاع: 246، معجم البلدان 5: 7ـ3، تاج العروس 107: 18، بحارالانوار 22: 298، جامع الانساب 1: 72.
[32].بحارالانوار 213: 48، منتهى الامال 2: 258، حیاه الامام موسى بن جعفر علیهالسلام 2: 420، اختران تابناک 571: 1، بدایع الانساب: 46.
[33].مراقدالمعارف 2: 190ـ194، الاصیلى: 179.
[34].النفحه العنبریه: 88.
[35].حیاه الامام موسى بن جعفر علیهالسلام 2: 427، منتهى الامال 2: 257، مهاجران موسوى 2: 305 ـ 315.
[36].المجدى فى انساب الطالبیین: 32، الفخرى فى انساب الطالبیین: 147-148، التذکره فى
انساب المطهره: 94-95، مناهل الضرب فى انساب العرب: 150-152، الشجرة المبارکه فى انساب الطالبیه: 74.
- ۱۰۱۵
- ادامه مطلب
