مزارات ایران و جهان اسلام

س - با تشکر از جناب عالی، جهت شرکت در این گفت وگو بفرمایید، بقا ع متبرکه شامل چه اماکنی می شود و در کشور ما متولی خاص این بقاع، چه سازمانی است؟

بقاع متبرکه ایران که در آخرین آمار رسمی، قریب به ده هزار بقعه است، از دو قسمت تشکیل می شود. از این ده هزار بقعه، هزار مزار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که متولی آن ها، سازمان میراث فرهنگی است و بقیه بقاع متبرکه و امام زاده ها تحت نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه اند. در این هزار مزار، کارهای عمرانی را سازمان اوقاف با نظارت سازمان میراث فرهنگی انجام می دهد. 9 هزار بقعه ای هم که در فهرست آثار ملی ثبت نشده اند، خود به چند قسمت تقسیم می شوند؛ برخی از آن ها از لحاظ معماری در رتبه اول قرار دارند و بر این اساس، سازمان اوقاف برای هزار بقعه متبرکه از اول انقلاب، طرح جامعی قرار داده است. برخی از بقاع و آرامگاه های بزرگان دین، عرفا، حکام، شعرا و...، که قریب به 2هزار زیارتگاه است، در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه قرار دارد. شخصیت هایی هم که در بقعه ها مدفون هستند، خود به دو دسته تقسیم می شوند؛ دسته اول، گروهی هستند که علمای انساب نسبت به صحت نسب و محل دفن آن ها تصریح کرده اند؛ و دسته دوم، گروهی هستند که مردم اطلاع چندانی از آن ها ندارند و صرفاً آن ها را به یک امام خاص منتسب کرده و به همان صورت زیارتشان می کنند و در منابع تاریخی و جغرافیایی و انساب اشاره ای به آن ها نشده است.

س - برای شناسایی و تعیین نسب نامه یا شجره نامه، چه اقداماتی صورت گرفته است؟

حدود 15 سال در خصوص رجال، انساب و مزارشناسی فعالیت داشتیم و در این زمینه تحقیقات میدانی وسیعی انجام دادیم. در تحقیقات میدانی، با حضور در محل، مصاحبه با افراد، امام جمعه و متدینین محل، اطلاعاتی را کسب کردیم و در سفرهایی که داشتیم، تمام نسخه های کتب انساب و شجره نامه های محلی را جمع آوری کردیم که با استفاده از همین شجره نامه ها، موقوفات و نسب برخی از امام زاده ها نیز شناسایی شد. در اقدام دیگری با تطبیق شجره نامه های محلی با منابع کتابخانه ای و با استفاده از قرائن و اماراتی که در دست داشتیم، درستی و نادرستی نسب شخصیت های مدفون در بقعه ها را اثبات و یا رد کردیم، و بر اساس آخرین آمار رسمی، قریب به 10 هزار امام زاده شناسایی شد که طبق حروف الفبا، در دایرةالمعارف بقاع متبرکه به ثبت رساندیم.

س - دایرةالمعارف بقاع متبرکه از چه شاخصه ها و ویژگی هایی برخوردار است؟

تدوین دایرةالمعارف بقاع متبرکه ابتدا به طور مستقل از سال 1380 و سپس طی قراردادی با معاونت محترم بقاع متبرکه سازمان اوقاف و امور خیریه، از سال 1388 شمسی، به مرحله اوج رسید و طی جلساتی با این سازمان، به این نتیجه رسیدیم که این دایرةالمعارف در 7 مدخل تنظیم شود که شامل «آرامگاه ها، امام زاده ها، بقعه ها، مزارها، مقبره ها، زیارتگاه ها و گنبدها» می باشد. مجموع این دایرةالمعارف، 17 جلد است که هر جلد آن در هفتصد صفحه دوستونی تنظیم شده است. یک جلد از این هفده جلد به مقدمه اختصاص یافته که در آن، به موضوعاتی از قبیل تعریف کلی مزارهای ایران، ویژگی های مزارها، تقسیم مزارها به مزارات ثبت شده و ثبت نشده، بیان تفاوت مدخل های دایرةالمعارف و فلسفه این که چرا هفت مدخل انتخاب شده و به دیگر مباحث پیرامون دایرة المعارف پرداخته شده و در مدخل آرامگاه نیز به بزرگان دین، صحابه، تابعین و برخی عرفای بنام اشاره شده است. هم چنین بقعه برخی از انبیا، هرچند در ایران مدفون نیستند، ولی به جهت بزرگ داشت شأن آن ها، در مدخل آرامگاه قرار داده شده اند. برخی از سادات محلی که اصطلاحاً به آن ها امام زاده می گویند، ولی سادات 50 تا150 سال پیش هستند، در مدخل بقعه ها آورده شده اند. به علمای صدسال اخیر و شعرا، در مدخل مقبره ها اشاره شده است. تمام پیرها - اصطلاحی که از قرن هشتم در ایران رایج شده است - در مدخل مزارها آمده و برخی از قدمگاه ها مانند قدمگاه امام رضا علیه السلام و قدمگاه حضرت ابوالفضل علیه السلام در مدخل زیارتگاه ها آمده اند، چون در این مکان ها شخصیتی مدفون نیست و فقط یک نماد زیارتی هستند که در حال حاضر در ایران، بیش از 120 زیارتگاه و قدمگاه حضرت خضر علیه السلام داریم. در مدخل گنبدها نیز برخی از بناها به جهت ویژگی خاصی که در بنا و معماری گنبدشان دارند، در این قسمت آمده اند؛ مانند گنبد خشتی مشهد که امام زاده سید محمد در آن مدفون است. در این موارد، شهرت برخی از بقاع به واسطه گنبدشان، بیشتر از شهرت امام زاده مدفون در آن است و هم اکنون در ایران حدود 90 بقعه، به نام گنبد مشهورند.

س - پیرامون چگونگی تدوین این دایرةالمعارف جهت آشنایی طلاب، توضیح بیشتری دهید؟

در رابطه با کیفیت و تدوین این دایرةالمعارف، ما ادعا نمی کنیم که به روش دایرةالمعارف های جدید نوشته شده است، بلکه خود ما یک روشی در تدوین آن ایجاد کردیم؛ به گونه ای که هر چیزی را که در مورد بقعه ها مانند معماری، موقعیت جغرافیایی، شهرت محلی و ... - می توان تصور کرد، به روش نوینی تدوین کردیم و صحت و نادرستی بقاع متبرکه را بر اساس شهرت محلی، رد و یا اثبات می کنیم. اگر این روش رد و اثبات نتیجه مثبت داد، به این معناست که این شهرت محلی درست است. و اگر چنان چه این روش نتیجه نداد، بر اساس دلایل و قرائن دیگری که در دست داریم و شخصیت هایی که در بقعه ها مدفون هستند، درستی و نادرستی آن را اثبات می کنیم. البته گفتنی است که در این دایرةالمعارف، به برخی از قیام های امام زاده ها، و وقایع مهم تاریخی، مهاجرت ها و شهادت این بزرگان هم اشاره شده است.

س - آیا غیر از دایرةالمعارف، تألیفات مستقلی هم پیرامون تاریخ سیاسی و اجتماعی امام زادگان در دست اقدام دارید؟

بله. تألیفات مستقلی از قیام های آن بزرگواران داریم. در ایران بیش از 60 قیام توسط شخصیت های مشهور علوی صورت گرفته که ما در همین زمینه، مجموعه ای به نام «قیام سادات علوی» تدوین کردیم و اولین جلد آن هم به نام قیام یحیی بن زید علیه السلام به چاپ رسیده است. در کنار این بزرگان، شهدای بزرگی از خاندان اهل بیت علیهم السلام، صاحب گنبد هستند که این ها از سرشناسان علویان در ایران بوده اند. این بزرگان باید به یک طریقی شناسایی می شدند، که ابوالفرج اصفهانی در کتابی به نام «مقاتل الطالبین» به برخی از این سادات اشاره کرده و ما نیز تتمه ای بر این کتاب، به نام «مشاهدالعلویین فی تتمة مقاتل الطالبین» زدیم و در این کتاب، به بیش از 800 تن از ساداتی که در ایران به شهادت رسیدند، اشاره کردیم. کتاب های مستقل دیگری هم در رابطه با بزرگان سادات، صحابه، تابعین، و وقایع عاشورا و وقایع مهم تاریخی به چاپ رساندیم. مجموعه دیگری به نام «الاساس فی انساب امهات سادة الناس» گردآوری شده که در آن به بیش از 1200 نفر از زنان و دختران ائمه اشاره شده است. از سوی دیگر اسامی امام زادگان مؤنث و آرامگاه های زنان در ایران، در مجموعه ای مستقل، تدوین شده و آماده چاپ می باشد.

س - یکی از مشکلاتی که ممکن است در آینده متوجه بقاع شود، این است که آثار تاریخی و کتیبه های موجود، در مرمت و بازسازی بقاع متبرکه لحاظ نشود. سازمان میراث فرهنگی، که عهده دار حفظ این آثار تاریخی می باشد، چه اقداماتی در این زمینه داشته است؟

در این زمینه مشکلاتی هست؛ مثلاً سازمان میراث فرهنگی، مسئول اصلی حفظ بناهای تاریخی است و سازمان اوقاف و امور خیریه نیز بر اساس نیازهای امروزی، قصد توسعه بناهای تاریخی را دارد و این دو با هم تداخل می کنند و مزاحم یکدیگر هستند، چراکه طبق آیین نامه سازمان میراث فرهنگی، نباید دست به تخریب و یا بازسازی یک اثر باستانی تا شعاع 100 متری زد، و لذا این مشکل در توسعه و یا تخریب بناهای تاریخی وجود دارد. مشکل دیگر این است که سازمان میراث فرهنگی به دلیل بودجه و نیروی کم، قادر به تعمیر و نگه داری این بقاع متبرکه نیست و چون نیروهای زبده کافی برای بازسازی و مرمت بقاع ندارد، به ناچار اولویت ها را در نظر می گیرد؛ لذا این کم کاری ها از سوی سازمان میراث فرهنگی، ضربه سنگینی به میراث فرهنگی کشور زده است که دولت باید برای بر طرف کردن این مشکلات، دست به اقدامات جدی بزند.

س - از برنامه های محوری شما، اثبات درستی و نادرستی موارد مربوط به امام زادگان است؛ در این میان در تعیین شجره نامه ها و نسب نامه ها اگر با اسنادی مواجه شوید که با تحقیقات و مدارک به دست آمده در تضاد باشد، برای رفع این تضادها چه اقداماتی در نظر گرفته اید؟

بله. در تحقیقات اولیه به این نتیجه رسیدیم که 80 درصد این مزارها، مشکل نام و نسب دارند و شهرت محلی، برخلاف تحقیقات کتابخانه ای است. برای حل این مشکل، از 35 مرجع تقلید استفتا کردیم و این استفتاها مستمسکی شد برای ورود به این بحث. علاوه بر آن، 300 برنامه تلویزیونی در مورد مستند امام زادگان ایران داشتیم که اولین بار از شبکه دوم سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. یقیناً تغییر نام و نسب امام زاد گان، نیاز به یک هم آهنگی های لازم با بزرگان شهرستان ها دارد و با توجه به حساسیتی که در این زمینه وجود دارد، سعی کرده ایم با پشتوانه های علمی و منابع متقن، کار را پیش ببریم.

س - برای تهیه سند و شجره نامه های امام زاده ها از چه منابع، اسناد و مدارکی استفاده کرده اید؟

ما در این زمینه تمام کتاب های چاپ شده و چاپ نشده انساب را که در کشورهای اسلامی وجود دارند، جمع آوری کرده ایم و از آن ها استفاده می کنیم. در سفری به افغانستان، در کتاب های انساب آن مناطق مشاهده کردم که به بیش از 50 نسب نامه خاندان مشهور افغانی اشاره و نسب نامه های بسیاری از مزارات سادات استان خراسان در آن قید شده بود، زیرا هرات و خیلی از مناطق افغانستان در آن زمان، جزو خراسان بزرگ بود و به تبع آن، سادات آن جا با سادات خراسان نسبت داشتند. بر این اساس، در حال حاضر، مجموعه کاملی از کتاب های انساب در دسترس داریم که در تعیین شجره نامه ها و انساب به کار می آیند. علاوه بر این، چون مزارشناسی در اولویت کار نسب شناسی سادات است و غالب سادات دارای مزار هستند، ما تاریخ محلی تمام استان ها و شهرستان ها را جمع آوری کرده ایم که این تاریخ محلی، اسناد محلی را نیز در خود دارد. بنابراین، با این سازوکار، با نسب نامه های محلی در ارتباطیم و آن ها را جمع آوری کرده ایم. از جمله این نسب نامه ها، نسب نامه ای است در یزد که به نام «آدم تا خاتم» مشهور است. در این نسب نامه 50 متری، نسب تمام سادات عریضی از نسل علی بن امام جعفر صادق علیه السلام در جهان اسلام و نسل های آنان در ایران معرفی شده، که منحصر به فرد است؛ علاوه بر این، این نسب نامه به نسب امام زاده ها و بزرگان دین تا قرن هشت هجری قمری در کرمان، یزد و اصفهان تصریح دارد. حتی در مورد یک امام زاده ای که حداقل 500 سال در کاشان به نام هلال بن علی فرزند امام علی علیه السلام معروف است، تصریح کرده که این امام زاده، نواده امام جعفر صادق علیه السلام است و از نسل سادات عریضی است که امروزه به فرزند بلافصل امام علی علیه السلام شهرت پیدا کرده است. از این گونه سندها در مؤسسه ما به وفور وجود دارد که در تعیین نسب سادات و شجره نامه ها از آن ها استفاده می کنیم. هم فکری با علمای بزرگ انساب نیز ما را در این امر کمک کرده است. نکته ای که باید به آن اشاره کنم، این است که متأسفانه برخی از منابع ضعیف در مورد انساب وجود دارد که کار تحقیق و پژوهش در مورد نسب شناسی را مشکل کرده است و افرادی نیز بودند که در این زمینه به خرافه گویی و جعل اسناد پرداخته و نسب نامه های دروغی می نوشتند.

س - با توجه به سفرهایی که به کشورهای مختلف داشتید، مزارهای موجود در آن جا را در مقایسه با ایران چگونه ارزیابی می کنید؟

ویژگی و ارتباط خاصی بین برخی از مزارات ایران با مزارات کشورهای همسایه وجود دارد و مزارات آن ها عیناً معماری ایران را دارد؛ به عنوان نمونه، در منطقه شیروان جمهوری آذربایجان، بسیاری از امام زاده ها صاحب گنبد و بارگاه هستند و معماری شبیه معماری ایران دارند. در شهر جلفا، برجی به نام امام زاده شعیب است و شبیه همین برج در کشور آذربایجان وجود دارد. در ترکمنستان هم امام زاده ای به نام امام زاده مظفر است که شبیه همان بقعه در خراسان ما است. جالب این که حتی در نام امام زاده ها نیز تشابه اسمی وجود دارد؛ مانند فاطمه بنت موسی که دختر ابوالحسن موسی صاحب الطوق است که در شهر تبریز قیام کرد و به شهادت رسید و همانند همین اسم (فاطمه بنت موسی) در کشور آذربایجان است که به او بی بی هیبت، خواهر حضرت معصومه سلام اللّه علیها می گویند. بر این اساس می توان گفت که معماری برخی از کشورهای اسلامی، مانند بقاع متبرکه ایران است.

س - آیا برای شناسایی و معرفی مزارهای خارج از کشور، اقداماتی انجام داده اید؟

بله. از جمله اقداماتی که در مورد شناسایی و معرفی مزارات خارج از کشور انجام داده ایم، سفر به برخی از استان های افغانستان مثل هرات بود. برای تدوین مزارات افغانستان، یک مجموعه آماده شده که بیش از 200 بقعه در آن معرفی شده است. مسئله دردآوری که در این سفرها به آن برخوردیم، تخریب قبرهای بزرگان شیعه در قبرستان هرات است، که تا کنون کسی آن ها را شناسایی نکرده است. لذا اگر محققین در شناسایی این بزرگان شیعه سرمایه گذاری کنند، چه بسا می توانند بزرگان شیعه هرات را از قبرستان های تاریخی آن جا شناسایی کنند، که ما فقط نام شان را در کتاب ها دیده و یا از دیگران شنیده ایم. در سفری به عراق نیز، ضمن ترجمه دو کتاب «المراقد و المعارف» و «موسوعةالمراقد المزارات فی العراق»، مشاهدات خود را بر این دو کتاب افزودیم و در حال حاضر، سه جلد آن را به عنوان مزارات عراق در دست تدوین داریم. درباره کشور یمن نیز با تهیه برخی نسخه های تاریخ ایران و با مشاهدات مزارهای آن جا، مجموعه ای به نام مزارات یمن در دست چاپ داریم که بسیار نفیس است و این مزارات با معماری آفریقایی و ایرانی ساخته شده اند. برنامه دیگری در معرفی قدمگاه ها و زیارتگاه های لبنان داریم که بنا به گفته یکی از محققین، بیش از 600 قدمگاه و زیارتگاه و مقام انبیا علیهم السلام در لبنان وجود دارد که اگر این اماکن مقدس شناسایی شوند و در مجموعه ای گردآوری شوند، با بیش از 600 نام دیگر از انبیا آشنایی خواهیم یافت. کار دیگری که به سفارش سازمان صداوسیما انجام دادیم، شناسایی مزارات موجود در هندوستان است، که در این مزارات برخی از بزرگان شیعه مانند قاضی نوراللّه شوشتری و برخی از سادات مانند سید مؤمن استرآبادی و برخی امرای شیعی مانند قطب شاهیان، صاحب گنبد و بارگاه هستند و بیشتر بقاع آنان مطابق با معماری ایرانی ساخته شده اند. مجموعه دیگری به نام «مزارات جهان اسلام» در دست تدوین داشتیم که به دلیل برخی موانع و مشکلات نیمه تمام ماند و سزاوار است که خود حوزه علمیه، ادامه این مسئولیت را بر عهده بگیرد، زیرا از یک سو، بزرگانی از شیعه در این مزارات مدفون هستند و از این طریق معرفی می شوند و از سوی دیگر می تواند یک کار پژوهشی ماندگاری باشد.

س - در تحقیقات میدانی که در کشورهای دیگر داشتید، آیا به امام زاده معتبری برخورد کردید که همان امام زاده در ایران نیز به همان اسم باشد؟

بله. در شهر هرات، امام زاده ای به نام زینب، دختر امام موسی کاظم، مشهور به بی بی معصومه است و عین همان بقعه با همین نام در روستای کاهین بیرجند نیز وجود دارد، در حالی که نسب هر دو این ها اشتباه است! امام زاده ای که در روستای کاهین بیرجند است، از نوادگان امام رضا علیه السلام می باشد و امام زاده ای که در شهر هرات است و به دختر امام موسی کاظم علیه السلام مشهور است، نواده امام سجاد علیه السلام می باشد. هم چنین در شهر هرات، بقعه ای به نام امام زاده مظفر، با یک بنای بسیار قدیمی وجود دارد که می گویند: پسر حضرت موسی بن جعفر علیه السلام است و به همین نام، بقعه ای در شهر بندرعباس به نام سید مظفر وجود دارد؛ در حالی که امام زاده مظفر شهر هرات با پنج واسطه، به امام علی امیرالمؤمنین علیه السلام می رسند و حال این که نسب سید مظفر بندرعباس با چهار واسطه به پسر امام موسی کاظم علیه السلام می رسد و به همین نام در جزیره قشم مزاری است که از نوادگان حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام است. از این نمونه تشابهات اسمی و نسبی، در مزارات کشورهای اسلامی با ایران وجود دارد و حتی برخی از بزرگان صحابه که در ایران صاحب گنبد و بارگاه هستند، در کشورهای دیگر با همان نام و نسب وجود دارند، که ما این ها را نیز شناسایی کردیم.

س - تدوین دایرةالمعارفی مستند با این حجم، چه تأثیری بر روند تحقیقات آینده پژوهش گران خواهد گذاشت؟

ما با تدوین این دایرةالمعارف، یکی از موضوعات پژوهشی مهم کشور را برعهده گرفته ایم. این موضوع طبق آخرین آمار رسمی سازمان اوقاف، با 40 میلیون شهروند و زائر ایرانی سروکار دارد. بنابراین، این موضوع و این دایرةالمعارف با کمترین هزینه و امکانات، بیشترین ارتباط را با مردم دارد، ولی متأسفانه با این که از اهمیت بالایی برخوردار است و مورد ابتلای عامه مردم و زائرین می باشد، مورد حمایت مسئولین قرار نگرفته و در حال حاضر، بیش از صد موضوع در زمینه کاری ما آماده چاپ است که در این رابطه نیز از سوی مسئولین کم کاری می شود.

س - فرهنگ یک جامعه، از مؤلفه های تأثیرگذار در روند رشد و توسعه محسوب می شوند به نظر شما بقاع متبرکه و امام زاد گان چه نقشی در تحول فکری و فرهنگی جامعه دارند؟

در رابطه با تأثیرگذاری بقاع متبرکه و مزارات امام زاده ها بر فرهنگ و آداب و رسوم جامعه، در جلد اول این دایرةالمعارف توضیح داده ایم. در این جلد از دایرةالمعارف، به نقش علویان در شکل گیری تشیع در ایران به تفکیک شهرها پرداخته شده و به نقش مزارات امام زاده ها در تاریخ و فرهنگ مردم و آداب اجتماعی جامعه اشاره شده است؛ برای مثال، شما می توانید نقش ورود حضرت معصومه سلام اللّه علیها به ایران و تأثیری که در فرهنگ مردم گذاشته را لحاظ کرده و این تأثیرگذاری را به سایر امام زاده ها و بقعه های متبرکه نیز تعمیم بدهید. ما روستاهای کوچکی داریم که چون امام زاده مشهوری در آن مدفون است، هر ساله 5 الی 6 مراسم عمده کشوری در آن روستا انجام می گیرد و این در حالی است که از پوشش رسانه ای صداو سیما در آن جا خبری نیست؛ حتی خود استان مربوطه هم اطلاع ندارد! زیرا امام زاده، محلی است و فقط به صورت شفاهی و از طریق دهان به دهان، شهرت پیدا کرده است. در منطقه زرآباد قزوین، امام زاده علی اصغر علیه السلام را داریم و چون این امام زاده، منطقه ای و محلی می باشد، به صورت رسانه ای معرفی نشده است. تأثیری که این امام زاده دارد، در روز عاشورا چشم گیر است که بیش از صدهزار زائر به این امام زاده می روند، به خاطر درختی که در کنار این امام زاده است و از آن درخت در روز عاشورا خون می چکد - البته هنوز هیچ محقق و پزشکی نیامده که این خون را با خونی که در رأس الحسین در حلب و خونی که در روز عاشورا از زیر یک سنگی در حایر حسینی بالاسر حضرت امام حسین علیه السلام می چکد، بررسی و آزمایش کند و به نتایج شگفت آور آن برسد - و مردم نیز از این خون برداشته و به نیت شفا به طرق مختلف از آن استفاده می کنند. از جمله موارد دیگر، تأثیرگذاری بقاع متبرکه، تغییر نام مکان ها و مناطق جغرافیایی، به نام امام زاده هاست؛ که بر همین اساس، از مجموع 10 هزار بقعه ایرانی، حدود 800 مکان جغرافیایی به نام امام زاده ها تغییر مکان داده اند. برخی از این مکان ها به نام تربت امام زاده هاست؛ مانند تربت حیدریه، تربت جام، تربت سید محمد شهسواران و ... . خیلی از روستاها نیز به نام همان امام زاده ای است که در آن جا مدفون می باشد؛ مانند امام زاده خدیجه مدفون در روستای امام زاده خدیجه (اطراف قم.) خیلی از شهرها نیز به نام آستانه مبارکه آن امام زاده است؛ مانند شهر آستانه اشرفیه در گیلان و شهر آستانه اراک. این ها نشان می دهد که وجود مزارات امام زاده ها، فرهنگ مردم را تغییر داده است و نیز وصیت کردن بزرگان ما مبنی بر این که در کنار امام زاده ها به خاک سپرده شوند، نشان دهنده این است که وجود امام زاده ها تأثیرگذار بوده و با فرهنگ و آداب مردم آمیخته شده است. ما در همین موضوع، مدخلی با بیش از 200 صفحه تدوین کردیم که اگر چاپ شود، کار پرباری خواهد بود.

س - به نظر می رسد بقاع متبرکه ایران ازحیث آمار در حال توسعه باشد، برای به روز کردن اطلاعات دایرةالمعارف دچار مشکل نمی شوید؟

به نکته مهمی اشاره کردید که شاید خوانندگان پس از خواندن کتاب و یا در مشاهدات عینی به آن دست یابند، اما به جرئت می توانم بگویم که بیش از یک میلیون کیلومتر جهت تحقیقات میدانی به شهرها، روستاها و مکان های صعب العبور مسافرت کردم و حتی برای اطمینان از تغییر یا ثابت بودن موقعیت فیزیکی و ساختمانی یک بنا، چند بار به آن مکان رفتم و بعضاً اتفاق افتاده جهت به روز کردن اطلاعات دایرةالمعارف، بیش از 20 کیلومتر پیاده روی و کوه نوردی داشتیم. با اطمینان، به خوانندگان محترم می گویم که به 50% از بقاع متبرکه تا سه بار و به 20% از بقاع تا 2 بار در پهنای ایران اسلامی، جهت به روز سازی اطلاعات دایرةالمعارف مسافرت کردم که همین امر باعث شده به غنای محتوای دایرةالمعارف افزوده شود. مضافاً این که تصاویر زیبایی در فصول مختلف سال، از بقاع متبرکه جمع آوری شده است که می توان به بیش از 50 هزار تصویر و 500 ساعت فیلم اشاره نمود.

متأسفانه در تحقیقات میدانی به پدیده شوم زیر خاکی بقاع متبرکه برمی خوردم که عده ای سودجو به طمع وجود اشیای عتیقه و طلا و نقره در بقاع متبرکه، آنان را مورد حفاری غیر مجاز قرار می دادند که ده ها عکس و فیلم از این وقایع جمع آوری شده است.

س - با این حجم از تحقیقات میدانی، یقیناً خاطرات تلخ و شیرینی برایتان اتفاق افتاده، که شاید بیان آن برای خوانندگان جالب باشد.

چنان چه اشاره شد، برای تهیه اطلاعات مربوط و تدوین دایرةالمعارف بقاع متبرکه، بیش از یک میلیون کیلومتر مسافت صورت گرفت و حوادث تلخ و شیرین اتفاق افتاده که تلخی برخی از آنان، هرگز از یادم نمی رود و شیرینی برخی دیگر در ذهنم ماندگار شده است؛ از جمله حوادث تلخ می توان به چپ شدن ماشین، به سرقت رفتن دوربین فیلم برداری و گم شدن یادداشت های تحقیقی که به ناچار دوباره می بایست تحقیق شود و نیز تهمت گنج یابی از سوی برخی افراد، اشاره کرد؛ جالب تر از همه، که هرگز از یاد نمی برم، این است که هنگامی که جهت تهیه مستند امام زادگان به شهر ساری رفتیم، یکی از اهالی که یکی از وسایل ویژه فیلم برداری (کرین) را دید، با اداره اطلاعات تماس گرفت و چنین گفت که عده ای به بهانه فیلم برداری در روز روشن، دستگاه گنج یابی آورده و دور بقعه می چرخند. هنگامی که مأمورین اطلاعات آمدند و دستگاه کرین، دوربین و مجوزهای صادره جهت فیلم برداری را دیدند، عذرخواهی نمودند.

از خاطرات شیرین نیز می توان به دیدار با شخصیت های محلی در استان های مختلف، به دست آوردن نسخه های متعدد انساب و مشجرات محلی، به ویژه نسب نامه «آدم تا خاتم» در یزد، دیدار خصوصی با مقام معظم رهبری - حفظه اللّه - در دو نوبت و دستور تحقیق در نسب یکی از امام زادگان بزرگوار، که شرح این ملاقات در کتاب «امام زادگان حافظ، مفسر و قاری قرآن» نوشته شده، تشکر علمای زیدی یمن و ده ها موارد دیگر، اشاره کرد که همه آنان در «سفرنامه بقاع متبرکه ایران»، در حال تدوین است.

س - به عنوان آخرین سؤال، الآن چه کار پژوهشی را در دست دارید و اگر از شما دعوت به همکاری شود، آیا تمایل به تعامل با دیگر مؤسّسات دارید؟

از دیرباز آرزو داشتم یک اثر ماندگار از خود به جا بگذارم، که همگان بتوانند از آن بهره ببرند؛ از این رو حدود یک سال قبل، تألیف اثری به عنوان نقش علویان در تشیع ایرانیان (از ابتدای مهاجرت تا قرن هشتم هجری) را آغاز نمودم که زحمات بسیاری در تدوین آن کشیده شده است و پیش بینی می شود که بیش از 3000 صفحه شود. در این اثر، مهاجرت سادات علوی به شهرهای ایرانی، مذهب آنان، انگیزه مهاجرت، و نقش آنان در تشیع مناطق مذکور، و ایجاد طایفه های علوی و پیوند آنان با حکم رانان و سلاطین بزرگ ایرانی و نیز قیام های علویان در هر شهر و منطقه، آرامگاه های آنان، علما و بزرگان تأثیر گذار از سادات و ده ها موضوع جالب دیگر، بیان می شود.

اما نسبت به همکاری و تعامل با مؤسسات دیگر، باید بگویم: بنده همیشه در خدمت حوزه بوده ام و اگر پیشنهاد خوبی که در راستای تخصص این جانب باشد، از آن استقبال می کنم.

س - از شرکت شما در این گفت و گو تشکر می کنیم.

بنده هم از شما و تمام دست اندرکاران هفته نامه افق حوزه سپاس گزارم و آرزوی توفیق بیشتر برای شما دارم.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه

آدرس صفحه: http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/6435/7174/87620