مزارات ایران و جهان اسلام

طبرستان^([1]) در جنوب و جنوب شرقى دریاى خزر قرار دارد و سرزمینى سرسبز، آباد و داراى مانع طبیعى مى باشد از شهرها و دهکده هاى معروف آن، سارى، مامطیر، تُرجى، ناتل، چالوس، رویان، کلار و آمل را مى توان نام برد. شهر بزرگ آمل، مقرّ حکومت سلاطین طبرستان بوده است.^([2])

مقدسى، طبرستان را داراى کوه هاى بسیار و باران فراوان وصف کرده و آمل را مرکز شهرهاى چالوس، مامطیر، تُرنجَه، سارى و تَمیشه و... دانسته است.^([3])

قزوینى نیز یادآور شده که طبرستان، مُلکى است معروف که زمینش جنگل و آب بسیار دارد و به فارسى آن را «مازندران» مى خوانند و میان رى، دامغان و دریاى خزر قرار گرفته است.^([4])

هم چنین ابن فقیه درباره طبرستان مى گوید که آمل، مرکز طبرستان، جایگاه فرمان روایان است و از قول بلاذرى مى نویسد که طبرستان به هشت ناحیه تقسیم مى شود.^([5])

دمشقى، طبرستان را سرزمینى پر از دژ دانسته که به سبب نیرومندى و قدرت مردانش به این نام خوانده شده است. به گفته وى، آمل، بزرگ ترین شهر طبرستان است و از دیگر شهرهاى آن، ناتل، کلار، رویان، سارى و چالوس را مى توان نام برد.^([6])

محدوده جغرافیایى طبرستان، از مشرق به ولایت خراسان و گرگان، از مغرب به دیار گیلان و عراق عجم، از شمال به دریاى خزر، و از جنوب به ناحیه رى و قومس ختم مى شود.^([7])

شایان ذکر است که وسعت جغرافیایى طبرستان، بر اثر تحوّلات سیاسى در منطقه، گه گاه تغییر یافته است.