مزارات ایران و جهان اسلام

در پانزده کیلومترى شمال باخترى شهر محمّد آباد (مرکز بخش دو دانگه)، در خارج روستاى افراچال، در میان جنگل و تپّه اى مشرف بر آبهاى نیلگون سدّ شهید رجایى، بقعه ى قدیمى امامزاده صالح واقع شده است.

بقعه شامل دو اتاق تو در تو به ابعاد 12×5 متر است که جدار خارجى آن با رنگ آبى نقاشى شده و بام بقعه حلب سر است. مرقد امامزاده در اتاقى به ابعاد 4×5 متر قرار دارد که دو پنجره از جانب مغرب و شمال دارد. در وسط این فضا صندوقى چوبى از قبر امامزاده محافظت مى نماید.

نقشه بقعه از دو طبقه تشکیل یافته که طبقه زیرین آن جهت انبار و طبقه دوّم آن یک اتاق و یک راهرو و مرقد امامزاده است که توسّط چند پلکان چوبى به آن متّصل مى شود. نحوه پلورکشى و تخته کوبى سقف بقعه نشان مى دهد که این بنا متعلّق به دوره قاجاریّه است. تعمیرات زیادى در آن صورت گرفته و بخشى از هویّت بقعه از بین رفته است. زمین زیارتگاه حدود پنج هزار متر مربع است. تمام صحن و پیرامون بقعه پوشیده از درختان آزاد و بلوط است و چشم انداز بقعه به آبهاى سدّ شهید رجایى، فضاى مناسبى را براى زوّار فراهم کرده است که اگر توجّهى از سوى مسؤولین اوقاف به این بقعه شود، و تعمیرات و تسهیلات مناسبى براى زوّار فراهم گردد، مکان گردشگرى و زیارتى خوبى خواهد شد.

به اعتقاد اهالى، خفته در مزار از سادات حسنى است امّا از نام و نسب صحیح آن اطّلاع دقیقى در دست ندارند. به احتمال قوى وى صالح بن حسن أبى محمّد الداعى بن قاسم بن حسن بن على بن عبدالرحمن الشجرى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن(علیه السلام) مى باشد که به گفته ى عمیدى نسّابه در طبرستان مى زیسته و در آنجا صاحب اولادى بوده است.^([1]) امام فخر رازى او را مکنّى به ابوزید دانسته و نسل وى را در طبرستان و جیلان نوشته است.^([2])

وى سیّدى جلیل القدر، عظیم الشان و فرزند داعى جلیل یا داعى صغیر است که از طرف ناصر کبیر ـ حسن بن على الأطروش ـ بر حکومت گرگان و طمیشه منصوب شد و در روز دوازدهم رمضان سال 304 هـ . ق وارد آمل گشت و احمد بن الناصر، پادشاهى را به او سپرد. در آن هنگام ابوالحسین احمد ـ صاحب الجیش که خود امیر گیلان بود از جانب برادرش ـ ابوالقاسم جعفر مورد سرزنش قرار گرفت که چرا ملک موروثى ما را به دیگرى واگذارى نموده و خود و مرا محروم ساختى؟ همین امر باعث کشمکشهایى بین فرزندان اطروش و داعى صغیر منجر شد. چون داعى صغیر از توطئه قتل آنان باخبر شد با فرزندان خود من جمله صالح از آمل به سارى متوارى شد و کسى ندانست کجا رفت.^([3])

داعى پس از تسلط بر اوضاع به آمل برگشت تا اینکه سرانجام در سال 316 هـ . ق به شهادت رسید. برخى معتقدند که صالح بن حسن الداعى پس از این اختلافات به منطقه افراچال مهاجرت کرد و در همین جا مقیم شد تا اینکه سرانجام در سال 338 هـ . ق وفات یافت.

برادر امامزاده صالح، فرزند دیگر حسن داعى صغیر به فارس رفت و عمادالدوله دیلمى از وى استقبال نمود و پس از آرامش در منطقه تحت نفوذ پدر، به هوسم رفت و در آنجا مقیم بود تا اینکه صاحب طبرستان در سال 360 هـ . ق او را مسموم و به شهادت رساند.^([4])

از این گفتار معلوم مى گردد که ادّعاى اهالى مبنى بر شهادت امامزاده صالح بدست مخالفان به دور از حقیقت نیست. زیرا دشمنان پدر او، کینه ى زیادى نسبت به او و خانواده اش داشتند و خود او و فرزندانش را که ادّعاى خلافت پدرش را نکنند هر کجا که مى یافتند آنان را به شهادت مى رسانند. بنابراین، این احتمال که سیّد صالح حسنى را در این مکان یافته و به شهادت رسانده باشند بعید نیست.