مزارات ایران و جهان اسلام

ین آرامگاه باشکوه در هشت کیلومترى شمال باختر شهر سارى و در روستاى خارمیان واقع شده است.

بنایى نسبتاً بزرگ و هشت ضلعى است که هر یک از اضلاع آن چهار متر و ارتفاع آن ده متر است. گنبد رک آجرى زیبا به ارتفاع شش متر از ساقه سینه کفترى برج قرار گرفته که تناسب عالى با بقعه دارد. پوشش داخلى گنبد دوپوش، نیم کروى، و پوشش خارجى، رک هشت ضلعى است. سقف مدور بقعه گچکارى یا برشهاى بى دقت و درشت ناهموار دارد. مصالح اصلى بنا، آجر و گچ است. در و صندوق بقعه، ساده و فاقد اثر تاریخى و هنرى است. با این حال از قدمت حدود صد ساله برخوردار است. زمین این زیارتگاه حدود یک هکتار است.

مسجدى متّصل به بقعه در اواخر قاجاریّه به بقعه ملحق کرده اند که به عنوان ایوان مى توان از آن یاد کرد. درب مسجد از جانب مشرق است و ابعاد آن 10×6 متر مى باشد که تناسبى با بقعه ندارد و بى قواره است.

اطراف امامزاده گورستان قدیمى است و درختان آزاد فراوانى دارد که منظره اى دلپذیر پیدا کرده است. متاسفانه عوض بندکشى جدار خارج بقعه، با سیمان اندود کرده اند که هویّت بقعه را زیر سؤال مى برد. بجهت رویش درخت بر دیوار غرب بقعه، بخشى از دیوار فرو ریخته و آسیب جدّى بر بقعه وارد ساخته است. این بنا به قرن نهم هجرى مربوط است و بشماره 1030 به ثبت تاریخى رسیده است.^([1])

شخصیّت مدفون در بقعه از دیرباز به سیّد عیسى بن امام موسى کاظم(علیه السلام)شهرت دارد و او را برادر امام رضا(علیه السلام)معرّفى مى کنند که به طور قطع این ادّعا صحیح به نظر نمى رسد زیرا; اصولا امام موسى کاظم(علیه السلام)فرزندى بنام عیسى نداشته و حتّى ابن عنبه از دانشیان انساب قرن نهم هجرى که بیش از شصت فرزند براى امام موسى کاظم(علیه السلام) بر شمرده، عیسى نامى را جزو فرزندان آن حضرت نیاورده است.^([2]) بنابراین خفته در این مزار باید شخصیّتى همنام عیسى بن موسى باشد که باعث این خلط عظیم شده است.

علاّمه نسّابه ابوطالب مروزى، از علماى بزرگ انساب قرن هفتم هجرى، ضمن شمارش فرزندان جعفر بن ابراهیم المرتضى بن امام موسى کاظم(علیه السلام)که در تِرْمِذ سکونت داشته اند، مى نویسد: عیسى بن موسى الأصغر الأعرج بن جعفر بن ابراهیم المرتضى بن امام موسى کاظم(علیه السلام) در طبرستان سکونت داشته و داراى فرزندى به اسم محمّد بوده است. او نسل موسى بن جعفر بن ابراهیم المرتضى را در حجاز، یمن، جبل، طبرستان، رى و ترمذ دانسته است.^([3])

امام فخررازى شجره نامه فوق را تایید کرده، و از نسل سیّد عیسى بن موسى الأصغر بن جعفر، سیّدى جلیل القدر را ساکن در ترمذ ذکر مى کند.^([4])علامه نسّابه ابن مهنّا براى موسى بن جعفر بن ابراهیم المرتضى، فرزند دیگرى بنام ابراهیم ذکر مى کند و او را ساکن در مراغه مى داند،^([5])او فرزندى بنام حسن الشیخ و على داشته که از علماء و روات محدّثین بوده است.^([6]) بنابراین آشکار مى گردد که خفته در مزار سیّد عیسى بن موسى بن جعفر بن ابراهیم المرتضى بن امام موسى کاظم(علیه السلام) است که بجهت تشابه اسمى و نسبى با فرزند امام موسى کاظم(علیه السلام)اشتباه گرفته شده است. از گفتار علماى انساب پیداست که او و خانواده اش از بزرگان سادات ترمذ بوده که به ایران مهاجرت کرده اند و از روات احادیث بوده اند. از علّت مهاجرت امامزاده عیسى به طبرستان بدرستى آشکار نیست، اما با وجود سلسله نسب او معلوم مى گردد که هجرت وى در ابتداى قرن چهارم هجرى در زمان حکومت حسن بن على الاُطروش ملقّب به ناصر کبیر اتفاق افتاده و ظاهراً آوازه عدل و داد و علم سرشار او باعث این مهاجرت گشته و به احتمال قوى در ثلث اوّل قرن چهارم هجرى وفات یافته و در این مکان به خاک سپرده شده است.