- چهارشنبه ۲ مهر ۹۳
از اواسط خیابان شهدای شهر همدان، کوچهاى ]ملاجلیل[به سوى جنوب مىرود که به مسافت بسیار مختصر با یک پیچبه بازارچة پاى مصلّا مىرسد. با پیچ دوّمى، وارد کوچه حمّامِ خان مىشود و در سمت چپ، مزار با شکوهى به چشم مىخورد که به نام بقعه اهل بن على معروف است. همچنین این بنا در پایین تپّه مصلّا و در دامنة شمال غربى آن واقع گشته و به این آدرس مشهورتر است.
بناى اصلى بقعه از آثار زمان شاه طهماسب اوّل صفوى (984 ـ 930 هـ . ق) به نظر مىرسد. این بقعه داراى محوّطه وسیعى است و حرم در وسط آن مىباشد. چهار سمت حرم، رواقى به عرض تقریبى 5/2 متر داشت، که اکنون قسمت شرقى رواق مخروب گردیده و سه طرف دیگر آن باقى مىباشد. مدخل بقعه از جانب شمال است و پس از گذشتن از رواق، داخل حرمِ وسیع هشت گوش مىشویم. قسمت وسط حرم، نزدیک به هشت متر طول و به همین اندازه عرض دارد و در هشت ضلع آن، طاقنماهاى معمولِ مدلِ چنین ساختمانهایى تعبیه شده است. داخل حرم تماماً از آجر ساده و بدون هیچ گونه تزیین کاشى کارى، کتیبه و گچبرى است. وضع طاقها و پوشش ضربى آن به خوبى نشان مىدهد که بناى مزبور در دورة صفویّه احداث شده است. ضریح چوبى با خانهبندى مربّع ساده و به طول 5/2 متر و عرض 5/1 متر، ارتفاع 5/1 متر به سبک ضریحهاى دورة شاه طهماسب اوّل، در وسط حرم قرار دارد و درون آن صورت قبرى ساده با گچ ساختهاند (مانند تمام بقاع متبرّکه، در زیر بنا سردابى موجود است که قبر اصلى در کف سرداب واقع مىباشد) و پارچههاى سبزى بر روى ضریح افکنده و منسوجات مختلف در فضاى حرم آویختهاند. چون در سال 1329 شمسى وقوع کرامت و معجزه را به صاحب مرقد این بقعه نسبت و شهرت دادند، امامزاده مزبور رونق خوبى یافت و تعمیرات بسیارى با اصلاحات فراوان در آن انجام گرفت.
سمت جنوبى ضریح، سنگ قبر مرمر بزرگى با نوشتههاى خطّ ثلث برجسته مشتمل بر آیةالکرسى و صلوات بر 14 معصوم و جملاتى از قرآن مجید قرار دارد که به نام «السیّد السهى فخر التجّار حاجى شاه ملّا به تاریخ سال 1032» است. سنگ قبر دیگرى از مرمر با ابعاد کوچکتر، در پایین پاى سنگ قبر فوق دیده مىشود که آن هم به نام شاه ملّا ابن سلطان على، متوفّا در تاریخ ربیع الآخر سال 1032 هـ . ق مىباشد؛ به طور حتم مىتوان گفت، هر دو سنگ مزبور براى یک مدفن تهیّه شده است. وجود همین سنگ مزار، بیش از پیش معلوم مىدارد که بناى فعلى بقعه امامزاده اهل بن على را پیش از سال 1032 هـ . ق، مقارن با سلطنت شاه عبّاس کبیر، ساختهاند و به شرحى که قبلاً گذشت، وضع ساختمان بقعه و سبک ضریح آن از هر جهت، به آثار زمان شاه طهماسب اوّل شباهت دارد.
این بنا به شمارة 5047 و در سال 25/12/1380 به ثبت آثار ملّى و تاریخی رسیده است.
در گذشته متولیان این مزار، از میان شخصیّتهاى علمى و ادبى انتخاب میشد و در ترجمه یکى از فرزندان قاضى زاده همدانى، متوفّاى 1026 هـ . ق، گفته شد که او متولّى امامزاده اهل بن على است و در میان بقعه نیز قبر شریف شاهملّا بن سلطان علی قرار دارد.
خفته در مزار: چنانچه در زیارت نامه شخص مدفون در بقعه آمده است، او را اهل بن على بن الحسین ذکر نمودهاند و این در حالى است که امام سجّاد فرزندى به نام «اهل» نداشت و چنین انتسابى نمىتواند صحیح باشد، بلکه چنین باید احتمال داد که، «اهل» لقب خفته در این مزار بود و سلسله نام و نسب او به مرور زمان از یاد رفته است.
مرحوم عندلیب همدانى نقل مىکند که: «تعدادى از علویان حسنى و غیرهم، در این سرزمین و حوالى آن مىباشند. ولى بقعه منسوب به بزرگ آنان، همین بقعه است که مربوط به نقیب عالىقدر، جناب عیسى بن احمد بن موسى بن احمد بن محمّد الاعرج بن احمد بن موسى المبرقع بن امام محمّد الجواد است که در اوایل قرن پنجم در این شهر به نقابت علما و سادات منصوب بوده و بقعه فعلى او از آثار شاه طهماسب اوّل است، از (930 تا 984 هـ . ق) و مشهور است به اهل بن على . اهل، اسم شخص معیّن نیست، بلکه اسم نوعى است و فرزندان على را اهل بیت، آل على، اهل على مىنامیدند. چنان که نیکوکاران را اهل بِر و پرهیزکاران را اهل اللَّه و مرد متتبّع را اهل تحقیق مىنامند. بقعهاى هم در تهران بدین نام وجود دارد و برادر این بزرگوار ناصر بن احمد ابوالمعالى در محلّى به نام زیوج، در جانب غربى تویسرکان، به فاصله یک فرسخ مىباشد و آن مزار به نام ناصر بن موسى در کنار رودخانه کرزان واقع شده که داراى رواق و ایوانهایى مىباشد. مدفون در آن بقعه، ناصر بن احمد بن موسى بن احمد بن محمّد الاعرج بن احمد بن موسى المبرقع بن امام جواد است که برادر این جناب است».
- ۱۱۵۴
- ادامه مطلب