مزارات ایران و جهان اسلام

از جمله آثار به جاى مانده از سلوکیان در نهاوند، آثار معبدى است که منسوب به سلوکیان است و به معبد «لااودیسه» معروف بوده است. مکان دقیق این معبد مشخص نیست، اما آثارى که از نواحى تپّه مرکزى شهر به نام تپّه دوخواهران به دست آمده، این احتمال را قوت مى بخشد، که محل معبد این مکان بوده است. این معبد را آنتیو کوس (آنتیو خوس) سوم پادشاه سلوکى در این شهر براى همسر خود، ملکه لااودیسه بنا کرده است. در حفاریهاى سال 1325 (1946 میلادى) کتیبه بزرگى به ابعاد 36×85 سانتیمتر در 33 سطر به خط یونانى پیدا شد، که مربوط به آنتیو کوس سوم است. ترجمه این کتیبه، توسّط «لویى روبرو» در شماره هفتم مجله «هلینکا» انتشار یافت.

این کتیبه، از دو قسمت متمایز تشکیل شده است: قسمت اول، نامه اى است از مندموس، که فرمان شاه را به اهالى نهاوند ابلاغ و از آنان در خواست مى کند، که فرمان وى را روى سنگى نقش نموده و در معبد اصلى شهر نصب کنند. قسمت دوم کتیبه، عین نامه آنتیو کوس سوم به مندموس است، که به خاطر ملکه لااودیسه نگاشته و بنیانگذارى یکى از شعائر مذهبى را به ملکه یادآورى مى نماید، که ملکه به سمت کاهنه بزرگ از حقوق مسلم و مزایاى مخصوص حوزه حکومتى مندوس برخوردار گردد.

ترجمه قسمت اول کتیبه: مندوس به «اپلودوروس» و به کلیه صاحب منصبان شهر لااودیسه درود مى فرستد، که پس از این اعلامیه مى بایست موارد فرمانى که شاه به وى (مندموس) نوشته است، ضمیمه گردد. و روى سنگى، از آن سواد بردارید و سپس نوشته اى که مقرر داشته اند، مطابق نموده و آن را محفوظ نگاه دارید و سنگ را در معروف ترین زیارتگاه شهر نگهدارى کنید. خوش باشید. سال 119 دهم ماه یانه مدس. ترجمه قسمت دوم کتیبه (عین نامه آنتیوکوس سوم): ـ «شاه آنتیوکوس، به مندموس سلام مى رساند و دستور مى دهد که به شئونات خواهر ما، ملکه لااودیسه بیافزائید واز او قدردانى کنید چه، این امر براى ما بسیار ضرورى است. نه تنها براى اینکه او در زندگانى اش با مهر و محبت و مراقبت شدید، خود را نشان داد، بلکه او هنوز نسبت به خدایان داراى عشق و احترام بى پایان است. بنابراین ما با مهر و علاقه دستور مى دهیم و موافقت خود را با این امر اعلام مى داریم، که به جاست او از جانب ما به این افتخار نائل گردد. خصوصا مصمّم هستیم، همان طورى که در تمام قلمرو ما انتخاب کاهنین بزرگ از طرف ما انجام مى شود، بدین نحو: در این محل، کاهنه هایى از طرف ملکه ادویسه تعیین گردد. در حالى که حامل تاج هاى طلا و تصاویر او خواهند بود، سپس نام آنها در بعد از کاهنین نیاکان ما و خود ما ثبت گردد و خلاصه بعد از آنکه نام ملکه لااودیسه در تمام قلمرو تو به عنوان کاهنه بزرگ، معروف و مشهور گردید و کلیه کارها بر طبق گفتار ما انجام گرفت، مفاد فرمان را بر روى سنگى ثبت نمایید تا وقف این مکان مقدس گردد. و بالاخره این عمل بسیار پسندیده اى نسبت به خواهر ما انجام دادیم، نتایج آن در حالى و آینده آشکار خواهد شد. سال 119 از ماه کاندیکوس.»

در این محل، چهار مجسمه کوچک مفرغى نیز پیدا شد، که یکى از این مجسمه ها، الهه اى  را نشان مى دهد، که سرش هلال خورشید است و گل زنبقى در میان آن قرار گرفته و در دستهایش شاخه اى پر از میوه است. احتمال دارد این مجسمه ملکه لااودیسه باشد.

علاوه بر کتیبه مذکور، دو کتیبه کوچک دیگر هم در این محل پیدا شده، که یکى از آنها تقریبا سالم است و ترجمه آن به این شرح است:

«مندموس عامل مخصوص شاه، به ساترابى عالى شاه منصوب گردید و به سبب اطاعت محض خود نسبت به شاهان و کارهاى برجسته اى که در قلمرو خود براى مردم انجام داده، به این افتخار بزرگ نایل آمد. سال 130 سلوکى.»

از دیگر آثار باقى مانده از این معبد، ستون، سرستون، ته ستون و تکه سنگ هاى فراوانى است، که در بعضى از منازل و جلو درب برخى از مغازه هاى شهر و اطراف شهر پراکنده است. از جمله، یکى در بازار نهاوند و دو تاى دیگر در طبقه زیرین پاساژ حاجیان است، که به عنوان تزئین محل، مورد استفاده قرار گرفته است. کتیبه بزرگ معبد سلوکى هر چند که مربوط به استیلاى قومى بیگانه در ایران است، اما به علت روشن نمودن بخشى از عقاید مذهبى پادشان سلوکى که خود را جانشین خدایان و یا در زمره خدایان مى دانستند و نشانگر انحطاط اخلاقى و مذهبى در تمدن این دوره بوده، داراى اهمیت است. محل این معبد به شماره 374 مورخّه 3/12/1327 در فهرست آثار تاریخى ایران به ثبت رسیده است و کتیبه ها هم اکنون در تالار بزرگ موزه ایران باستان نگهدارى مى شوند.