مزارات ایران و جهان اسلام

این آرامگاه با شکوه، در شش کیلومترى شرق شهر نیشابور در نزدیکى امامزاده محروق و آرامگاه خیّام واقع گردیده است. ساختمان قدیمى مقبره، از آثار امیر على شیرنوایى و دورة سلطان حسین بایقراست که در کتاب تذکرة دولت شاه، ذکرى از آن رفته است. اکنون از بناى امیر على شیر نوایى که دولت شاه بدان اشاره کرده، جز سنگ میله بالا سر قبر که تاریخ بنایش ظاهراً 891 هـ . ق بوده، چیزى باقى نیست.

در اواخر دوران محمّد على شاه قاجار، نیّرالدوله ـ والى خراسان ـ که عازم مشهد بود، دستور داد بقعه‏اى بر مزار عطّار احداث کنند، ولى به علّت انقلابات و بازگشت نیّرالدوله به تهران، آن بنا به صورت بقعة گنبددار ساده و آجرى باقى ماند. در دورة اخیر، انجمن آثار ملّى در دو مرحله (1332 و 1337 هـ . ش) نسبت به تکمیل بنا و کاشى کارى و تزیینات آن اقدام کرد و بناى قبلى را به صورت مناسبى درآورد.

بناى فعلى، با نقشة هشت ضلعى با گنبد کاشى کارى شده پیازى شکل، داراى چهار در ورودى است. ورودى اصلى بنا از ضلع شمالى آن است. در نماى خارجى بنا، چهار غرفه طرّاحى شده که با کاشى‏هاى سبز و زرد و آبى تزیین شده است. نماى داخلى بنا از گچ پوشیده شده و داراى چهار شاه‏نشین است. قبر عطّار نیشابورى در وسط این بقعه قرار دارد و در سمت جنوب غربى سنگ قبر، ستون سنگى هشت ترکى به ارتفاع سه متر نصب شده است.

مساحت زیربناى آرامگاه، 119 متر مربّع است و در طرف چپ در ورودى، پلّکانى آجرى جهت دسترسى به پشت بام تعبیه شده است. بناى آرامگاه داراى حیاط و باغچة سرسبزى است که مقبرة کمال الملک در آن قرار دارد.

فریدالدین ابی حامد محمّد بن ابی‌بکر ابراهیم، عطار نیشابوری از اعاظم عرفا و حکمای زمان خود بود. وی در روستای شادیاخ یاکدکن از توابع نیشابور به دنیا آمد.

عطار با نام فریدالدین ایام را به علاج بیماران و دادن دارو از داروخانة خویش می‌گذرانید و در مواقع فراغت به نظم مثنویات می‌پرداخت. بعد به عرفان روی آورد و مراتب کمال را پشت سرگذاشت. عطار به سال 618 یا 627 هـ در فتنة مغول به شهادت رسید.

از تألیفات او: منطق الطیر، دیوان قصاید و غزلیات، اسرارنامه، الهی نامه، جواهر الذات، تذکره الاولیاء، هیلاج نامه، لسان الغیب، مختارنامه، مصیبت‌نامه، خسرونامه و... است.

این بنا، به شمارة 1173 و در تاریخ 18/9/1354 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.