- شنبه ۲۲ شهریور ۹۳
بقعة باشکوه این امامزاده که به «سلطان ابراهیم» مشهور است، در آبادى شهر کهنه، میان قوچان و فاروج واقع شده و اکنون در مسیر اصلى جادّة شمال به مشهد قرار گرفته است.
بناى اصلى حرم، اتاقى مستطیل شکل با چهار درگاه در چهار جانب آن است. در دو طرف شمالى و جنوبى بنا، دو ایوان و در جانب شرقى و غربى و دو سوى ایوانها، رواقها و غرفههایى وجود دارد. در اطراف صحن، بر روى هم 22 غرفه با اتاقهایى در پشت آن‌هاست.
در دو سوى ایوان اصلى، دو گلدستة بلند و در دو گوشة جنوبىِ مجموعه نیز دو گلدسته بنا شده است. بر فراز حرم، گنبدى کم خیز بر پاست، ایوان بنا مربوط به سال 1286 هـ . ق مىباشد که بر کتیبة آن، 26 بیت شعر خوانده مىشود. امامزاده سلطان ابراهیم، از جمله امامزادههایى است که داراى موقوفات بسیار مىباشد. از جمله آثار بسیار جالب و معروفى که در این مکان قرار داشت، تعدادى از ورقهاى قرآن کریم به خطّ میرزا بایسنقر میرزا شاهرخ گورکانى است که از جمله شاهکارهاى هنرى دوران اسلامى ایران به شمار مىرود.
در سال 1363، ضریح بسیار عالى از جنس نقره و طلا بر گِرد مزار نصب شده که بر روى درِ ورودى آن کتیبة ذیل مىباشد:
«این ضریح مطهّر، همزمان با پنجمین سالگرد پیروزى انقلاب جمهورى اسلامى ایران به رهبرى زعیم عالىقدر امام خمینى به اتمام رسید».
اشعار ذیل دور ضریح مطهّر قلمزنى شده است:
این مـــزار پاک ابراهیـم سلـطان صفــاست
زادة مــوسى بن جعفــر، بندة خاصّ خداست
بندة پاک رســـول، ســـرو بســتان بتـــول
معدن فیض کــرامت، منبع جـود و سـخاست
مستمنــــدان را معیّن و بى پناهـان را امیـــد
فیض او بى حد و حصر و لطف او بى منتهاست
هیچ کس را نا امیـد از آســتان خــود نکـرد
آیت لطف و عنایت، مَظهــر مِهـــر و عطاست
هست این مطلب یقینِ مــا که این دست کریم
بهر یاران همچـو جدّ خویشتن مشکل گشاست
بارها از حضـــرتش کشف و کرامت دیدهایم
این حقیقت مـــورد تصـدیق اصحاب ولاست
گـــر به این درگاه بـا چشــم بصیرت بنگرى
نور حق پیوسته سـاطع، از زمین و از سماست
اى شفیع اهــل ایمان! چشـــم امــید عموم
بر تو و اجــداد تو همواره تا روز جــزاست
چون ضـــریح حضرتش آماده شد در اصفّهان
از سراخلاص خود اکنون براین معنى گوا است
گفت تاریخش یکى چون کرد سر بیرون زجمع
این مــزار پاک ابـراهیــم سلــطان صفاست
«حاجى محمّد کریم قوچانى»
دربارة بناى این امامزاده و نسب آن، در کتاب مطلع الشمس مطالب جالبى آمده که به نقل برخى از آن‌ها مىپردازیم:
«...مىگویند: پسر حضرت رضا مىباشد... اصل بنیادى اوّلین را سلطان محمّد خوارزم شاه نهاده و چون قبله را انجام رسانیده، قبل از عمارت ایوان و صحن و سایر ملحقات، خبر هجوم تتار اشتهار یافته... پس در قرون سلاجقه، امرا و حکّام و رؤساى قبایل و ارباب مکنتى که در این جا بودهاند، اضافات کرده‌اند و عمارات افزوده است. و در زلزلة سال 1268 هـ . ق، گنبد و دیوار چهار بدن حرم خراب شده، ایلخانى وقت که از قبیله زعفرانلو بوده، ساخته است و بنیادى بر روى ریشه و اساس همان
عمارت قدیم است و در زلزلة اخیر، شکستى فاحش در
آن به هم رسیده، لهذا قبّه را بر چیدهاند و این ایّام مشغول ساختن مىباشند».
در سالیان اخیر به طرز باشکوهى، بقعة سلطان سیّد ابراهیم، آیینهکارى، نقّاشى، گچبرى، و کاشىکارى شده است. در زیر گنبد نیز ضریحى از نقره و آب طلا نصب کرده‌اند که عظمت خاصّى به بقعه داده است. همچنین صحن بزرگ، و درختکارى اطراف صحن و احداث حجرات براى استراحت زوّار، همگى باعث رونق و آبادانى بقعه گردیده است. از اینرو، زایرانى که قصد زیارت امام على بن موسى الرضا را دارند، چند ساعتى نیز در این مکان شریف استراحت و زیارت مىنمایند تا مقدّمهاى جهت فیض بزرگ باشد. شخصیّت مدفون در بقعه را سلطان ابراهیم، فرزند امام رضا مىدانند. امّا مرحوم سیّد مهدى بن مصطفى تفرشى در
این باره مىنویسد:
«ابراهیم بن امام علىالرضا در کتاب گنج دانش نوشته که در قوچان خراسان بقعه دارد مزور است». مطلب فوق، در کتاب «تحفة العالم» نیز اشاره شده است. جالب این‌که تا چندى قبل، این امامزاده به فرزند امام رضا منسوب بوده و مىگویند: صندوق چوبى داشته که روى آن تصریح شده بود که وى فرزند امام رضا است. همچنین در یک طومار خطّى بسیار قدیمى و کهن ـ که در دست یکى از سادات منطقة قوچان است ـ از این امامزاده به عنوان ذوالانوار تعبیر شده و صراحتاً نام آن ابراهیم بن رضا نوشته شده و قاتل ایشان را یوسف بن نعمان جوینى معرّفى نموده است. چندى پیش که ضریح جدید امامزاده در حال ساخت بود، بعضى از اهالى به خاطر آن‌که بر اصل این ادّعا مشکوک بودند، امامزاده را منسوب به موسى بن جعفر و برادر امام رضا معرّفى کرده‌اند.
هر چند برخى از علماى انساب و مورّخان براى حضرت رضا فرزندى به نام ابراهیم ضبط کرده‌اند، امّا در منابع موجود تأکید شده که همة فرزندان حضرت رضا در کودکى وفات یافتهاند، مگر فاطمه و امام جواد . از اینرو، هیچ دلیلى براى دفن وى در قوچان در دست نیست و این فرع بر مهاجرت او به ایران است؛ لذا کلمة سلطان که در اوّل نام این امامزاده شهرت دارد و به نام سلطان ابراهیم معروف است، حاکى از این است که شخصیّت مدفون در این بقعه یکى از مشاهیر سادات خراسان بوده که از موقعیّت خوبى برخوردار بوده است.
به احتمال قریب به یقین، شخص مدفون در این بقعه، سیّد جمالالدّین ابراهیم بن موسى بن جعفر بن محمّد بن اسماعیل بن احمدامیرجه بن محمّد بن احمدالاسود بن محمّد اعرابى بن قاسم بن حمزة امام موسى الکاظم است. وى سیّدى جلیلالقدر، عظیمالشان، بسیار بزرگوار و شریف بود که نقابت سادات طوس را به عهده داشت. او داماد سیّد ابوالقاسم موسوى، نقیب مرو بود. بیهقى مىگوید: «او را در مشهد الرضا ملاقات کردم، سالیانى نقیب آن جا بود. او برادرى داشته به نام کمالالدّین على که در سال 522 هـ . ق وفات یافت و در مجلس تعزیة او شرکت جستم».
در یکى از نقلهاى علماى انساب، اشاره شد که بدنش را در رودخانة اترک مىاندازند و با موقعیّت فعلى بقعه به جهت نزدیکى به رود اترک در قوچان مطابقت داده مىشود. بنابراین، شخص مدفون در شهر کهنة قوچان همین سیّد ابراهیم موسوى است که نسب شریفش با ده واسطه به امام هفتم منتهى مىشود.
از آن جایى که در کلام علماى انساب، از او به عنوان امیر سیّد جمالالدّین یاد شده و او سرپرست سادات طوس و مشهد الرضا بود و با این اعتراف که شخص مدفون در بقعه،
هم اکنون به ابراهیم بن موسى بن جعفر مشهور است، لذا ابراهیم بن موسى بن جعفر، نواده حمزة بن موسى با برادر حضرت امام رضا ، ابراهیم بن موسى اشتباه شده است.
به هر حال، وى سیّدى جلیلالقدر، شریف و از بزرگان سادات مشهد بود که در سال 530 هـ . ق به شهادت رسیده است.
- ۳۸۷۶
- ادامه مطلب
