- شنبه ۲۲ شهریور ۹۳
این بنای باشکوه، در فضایی وسیع و باغی با درخت‌های کهنسال سرو و کاج قرار دارد که به «باغ مزار» معروف است.
طرح بنا، عبارت از دو گنبد پیوسته و یک ایوان در جلو است. طرح محوّطه هاى زیر گنبد، یکى چهار ضلعى و دیگرى، بیست ضلعى است. ایوان گنبد داراى قوس تیزه دار بلند است. خود گنبد به صورت شلجمى خوش تناسب بر روى گردنى بسیار بلندى بر پا گردیده که پایة آن قدیمى و خود گنبد مربوط به دورة اخیر است. بر روى گردنى، یک کتیبه و بر روى گنبد، تزیینات ساده ولى زیبایى انجام گرفته است. با توجّه به اهمیّت بقعه، تعدادى آرامگاه خصوصى نیز به آن الحاق شده که در حجرههاى صحن اصلى و در طرفین آن قرار دارد. ایوان بقعه، توسّط کاشی‌ها و آئینههاى بسیار خوش ترکیب تزیین شده، طرفین آن دو گلدستة بسیار زیبا باعث شکوه و عظمت بنا شده است. داخل حرم نیز تماماً با آیینه کارى جلوة خاصى گرفته، و ضریح ساخت هنرمندان اصفّهانى، شکوه و عظمت بقعه را دو چندان نموده است.
انتساب بقعه و بارگاهى که در باغ مزار ترشیز کاشمر بنا شده است، به حضرت حمزه فرزند امام موسى کاظم ، داراى سند و مدرک معتبرى نیست و تنها علّامه سیّد محسن امین در کتاب ارزشمند أعیان الشیعه به نقل از بحار الأنوار مىنویسد: «حمزة بن موسى در خدمت برادرش امام على بن موسى الرضا عازم خراسان بود و همواره در
خدمت برادر بود و در رفع حوائج مىکوشید چون به سوسفید (یکى از قرا که منظورش ترشیز کاشمر است) رسیدند، عدّهاى از عمّال مأمون بر آنان حمله کردند و او را کشتند و برادرش امام رضا در باغى او را دفن کرد».
این مطلب را مؤلّفان کتاب‌هاى «تحفة الازهار» و «مشاهدة العترة الطاهرة» و «روضات الجنات» و «حیاة الإمام موسى بن جعفر » هم نقل نمودهاند که باید مجعول بودن آن را پذیرفت. اجمالاً باید گفت: هیچ یک از مورّخان، همراه بودن امامزاده حمزه با امام رضا را در کتبشان ذکر ننموده‌اند و مرحوم آیت اللَّه حاج شیخ محمّد على عالمى دامغانى مىنویسد:
«دلیل عدم صحت این داستان، آن است که اگر مهاجمین امام را شناختند و دشمنى شخصى یا دستورى از طرف مأمون داشتند، مىباید امام را شهید کنند و اگر نشناختند، چه جهت مىتواند انگیزة این عمل باشد»! مخصوصاً طبق همین نقل، حمزه، غلام وار در خدمت امام بوده و مسلماً هرگز نسبت به نوکر و غلام دشمنى نمىورزند، مضافاً آن‌که به همین سادگى امام برادرش را دفن کند و کمترین اعتراض یا گلهاى نکند و یا قاتل را تعقیب ننمایند، بعید است».
اما مىتوان گفت که چون حضرت امام رضا در سال 201 هـ . ق به جهت ولایت عهدى مأمون، از مدینه عازم خراسان بود، لذا نامهاى به سادات و امامزادگان نوشت و از آنان خواست که به ایران مهاجرت نمایند، لذا دسته دسته از مدینه عازم ایران شدند که از جملة آن‌ها حضرت فاطمه معصومه و حضرت احمد بن موسى معروف به شاهچراغ هستند که با کاروانى از سادات به ایران مهاجرت کردند. از این‌رو، به احتمال قوى چون حضرت امامزاده حمزه با احمد بن موسى برادر ابوینى بوده است، همراه برادر خود به دیدار امام رضا شتافت، ولى مورّخان اشتباهاً شهادت حمزه را در سفر به همراه امام رضا دانستهاند. در حالى که باید این‌گونه تصحیح کرد که حضرت حمزه در سفر به همراه احمد بن موسى به شهادت رسید زیرا همین که ورود کاروان شاهچراغ به گوش مأمون رسید، اساس حکومت خود را در خطر دید، لذا فوراً بعد از به شهادت رساندن امام رضا دستور قتل عام سادات و امامزادگان را به عمال خود صادر کرد.
حضرت احمد بن موسى با برادر خود امامزاده حمزه و علاء الدّین حسین و دیگر سادات که قصد خراسان و دیدار امام رضا را داشتند، با سپاه قتلغ خان، حاکم شیراز، مواجه شدند، و چون یاران احمد بن موسى آمادگى براى نبرد نداشتند و بعضاً مجروح و زخمى شده بودند، از معرکه گریختند و خود احمد بن موسى هم با تفصیلى که در کتب تاریخ بیان شد، به شهادت نائل آمد. در این میان، مىتوان چنین ادّعا کرد که امامزاده حمزه در این جهاد زخمى شده و به شهر رى گریخت که در آن‌جا به دست عمال مأمون شناسایى شده و به قتل رسید یا این‌که با همان زخم از دار دنیا رفت.
پس ملاحظه شد که دلیل معتبرى دال بر مدفون بودن حضرت حمزة بن موسى در ترشیز = کاشمر اقامه نشده است و این البته به معناى نفى امامزاده بودن صاحب مزار نیست. ما منکر نیستیم که در ترشیز هم امامزادهاى به نام حمزه وجود دارد ولى این حمزه کیست؟ و نسبش چیست؟ جاى تأمّل است و ما در چند سطر آینده به آن اشاره خواهیم کرد.
از طرفى، با وجود عقیدة چند تن از علماى أنساب و مورّخان مبنى بر این که حمزة بن حمزة بن موسى بن جعفر در کاشمر دفن گردیده، دیگر هیچ جاى شک و تردید نیست که مزار فعلى از آن حمزة بن حمزة بن موسى ، برادر على بن حمزه است. صاحب کتاب منتخب التواریخ، ضمن نقل قول از مؤلف کتاب عالم آراى عبّاسى، اضافه مىکند: به احتمال قوى، قبرى که در سوسفید ترشیز وجود دارد، قبر حمزة بن حمزة بن موسى باشد. چون در کتاب «عمدة الطالب» آمده است که حمزة بن حمزة بن موسى به خراسان رفت.
همچنین با تصریح صاحب کتاب «عمدة الطالب» و مجدى که مىنویسند: «حمزة بن حمزه، کان متقدّماً مات بخراسان و له عقب قلیل بعضهم ببلخ» دیگر هیچ جاى شک و تردید نمىباشد که مدفون در بقعة ترشیز کاشمر، امامزاده حمزة بن حمزة بن موسى بن جعفر برادر على بن حمزه باشد که اکنون نیز به همین نام و نسب مشهور است.
در هر حال، اکنون مزار سیّد حمزة بن حمزة بن امام موسى کاظم ، به عنوان یکى از زیارتگاههاى درجه یک استان خراسان به حساب مىآید و بسیارى از مردم این استان، به امامزادة مذکور، اعتقاد تام دارند.
- ۲۴۵۴
- ادامه مطلب
