- دوشنبه ۲۴ شهریور ۹۳
بقعة باشکوه این امامزاده در نبش و محل تلاقى خیابان اسرار و بیهق شهر سبزوار واقع شده است. آن چه به نظر مىرسد، در ابتدا مقبرة امامزاده یحیى بناى ساده و حجرهاى با چهار شاهنشین بوده که بعداً ایوان، و دو مناره، و گنبد و حجراتى بر بناى اصلى مقبره افزودهاند و چون در وضع کنونى، هیچگونه تاریخ و کتیبه و سنگ نوشتة حاکى از بناى اوّلیة این مقبره در محل موجود نیست، تاریخ ایجاد بناى حرم امامزاده و ابنیة مجاور آن بر همه نامعلوم خواهد بود و حدس نزدیک به یقین این است که بناى مقبره مربوط به قرن ششم هجرى باشد.
در بناى امامزاده یحیى سبزوار، بر اثر مرمّتهاى مکرّر، هیچگونه اثرى از قرون قبل باقى نمانده و آثار قدیمى آن را ندانسته ضایع ساختهاند و تمامى آن چه اکنون در روکار بناى امامزاده از کاشى و سنگ و آینهکارى و ضریح داخل حرم و گچکارى دیده مىشود، در قرن چهاردهم هجرى بهوجود آمده است.
بقعة امامزاده، دو راهروی ورودى دارد؛ یکى از خیابان اسرار که راهروى کوتاه است و دیگرى از خیابان بیهق که این راهرو دایرتر است و بیشتر مردم از این در که کفشدارى نیز دارد، به زیارت امامزاده مىروند. راهروی خیابان اسرار به ایوان مقبره و صحن کوچک آن منتهى مىشود که پس از آن به حرم راه دارد و راهروی خیابان بیهق، قدرى درازتر و در ابتداى راهرو، پس از عبور از چند پلّه، طرف راست راهرو، درِ آهنى نصب شده که از آن جا به حرم امامزاده مىروند.
بنای بقعه شامل حرم و گنبدى است که 14 متر ارتفاع دارد و ایوان مزار و یک حجره در جنوب ایوان و حجرة دیگر در شمال حرم و دو مناره به ارتفاع بیست و نه متر در دو طرفِ درِ ورودى از خیابان اسرار واقع شده است و در شمال بقعه، صحن کوچکى است که در شمال حرم واقع است و شنیده شده که براى توسعة صحن امامزاده، پانصد متر مربّع از کاروانسراى مجاور شمالى صحن، به وسیلة مردم خریدارى شده و به همین زودى به امامزاده ملحق مىشود.
حرم امامزاده، در ضلع شرقى بنا واقع شده و شامل فضاى حرم و چهار شاهنشین است که در وسط آن، ضریح قرار
گرفته که چند سال قبل، ضریح چوبى آن برداشته و
به جاى آن، ضریح ساخت اصفّهان که از نقره و آبطلا است نصب شده است.
در بالاى ازارة حرم، کتیبهاى نوساز از کاشى خشتى قرار دارد که تمام اضلاع حرم را دور مىزند و آیات سورة مبارکة نور را که از ابتدا ضلع غربى حرم شروع کرده و در ضلع جنوبى و شرقى دور زده نوشتهاند. خط این کتیبه، ثلث با کاشى سفید و زمینة لاجوردى است و در آخر کتیبه خوانده مىشود (کاشىپز محمّد تقى قدس ـ خدمتگزار مهدى حقیران ـ کاتب جواهر القلم) و ضلع شمالى حرم، حجرة شمالى آن جاست و کتیبهاى ندارد.
بالاتر از کتیبة کاشى، تمام روکار دیوار و زیر سقف حرم و مقرنسهاى زوایاى حرم را آینهکارى کرده و کف حرم نیز با سنگ سیاه نه درّه مشهد فرش گردیده، و روى آن با قالى و قالیچههاى نذرى مردم مفروش است و روى هم رفته، ازارة سنگى و کتیبه و آینهکارى و ضریح حرم، تمام نوساز و جلوة خاصى به حرم امامزاده یحیى بخشیده است.
در پشت بام امامزاده در جنوب گنبد، روى دیوار کنار خیابان، نماى دو ستون کاشىکارى مانند منارة کوچکى ساخته شده است و در شمال حرم، رواقى بوده که قسمت جنوبى آن ضمیمة فضاى حرم شده و بقیّة رواق را حجرة کوچکى به عرض 25/2 متر و طول 25/3 متر براى شمعخانة حرم در نظر گرفتهاند و در این محل، وسایل حرم و شمعدان برنجى موجود مىباشد.
ایوان نزدیک حرم امامزاده را به تازگى با کاشى خشتى مزّین مىسازند و داراى کتیبههاى کوچک بر روى درگاهها و کتیبه کمربندى در داخل ایوان است و کاشى و خط این ایوان بسیار متوسّط و نصب کاشىها هنوز در حال بازسازى و تعمیر است.
دو منارة بلند بناى امامزاده، در کنار خیابان اسرار واقع شده که تمام سطح آن با کاشى نره الوان زینت یافته و تمام کاشى سردر بین دو مناره نیز کاشى خشتى تازه است که در سال 1380 هـ . ق ساخته شده و کاشىپز آن حاج یوسف قدس و بناى سردر کار عبدالقیوم جاننثار است که نام این دو نفر در پایین کتیبه در پایة راهرو نوشته شده و ارتفاع ایوان شمالى چهارده متر و پنجاه صدم است. این بنا در سالیان اخیر مرمّت و توسعه یافته است.
بنای امامزاده یحیی به شماره 4036 و در تاریخ 10/7/1380 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.
شخصیّت مدفون در بقعه به نقل از عبدالحمید مولوى: مرحوم عبدالحمید مولوى در کتاب «آثار باستانى خراسان»، به نقل از ابن فندق، ابوالحسن على بن زید بیهقى، متوفّاى 565 هـ . ق به این نتیجه مىرسد که شخص مدفون در بقعة امامزاده یحیى سبزوار، امامزادة جلیل القدر؛ سیّد عمادالدّین یحیى بن هبة اللَّه بن على بن محمّد بن محمّد بن یحیى بن محمّد بن أحمد بن محمّد بن عبداللَّه بن الحسن المکفوف بن الحسن الأفطس بن على الأصغر بن امام على بن الحسین السجّاد مىباشد.
در قبل اشاره شد که در بقعة کلیدر نیز یحیى بن محمّد بن أحمد یکى از اجداد همین امامزاده که مردى فقیه، عالم، و زاهد بود، مدفون است.
نگارنده نیز معتقد است که شخص مدفون در بقعة سبزوار، همین سیّد اجل عمادالدّین یحیى است.
بیهقى در کتاب لباب الأنساب به نقل از على بن أبى صالح مىنویسد: «سیّد بزرگوار عمادالدّین أبومحمّد یحیى، سیّد کریم، دانشمندى دیندار، شرافتمند، پاکدامن، بلندقدر، داراى همّت و ثروت و نعمت زیاد و هم چنین تقواى بسیار بود. وى چندین سال، از سال 513 تا زمان وفاتش در روز دوشنبه 12 ذىالقعدة سال 532 هـ . ق در خانه خود معتکف مىشد».
امام على بن أبى‌صالح گوید: «همانا حاکم ابوعبداللَّه حافظ در تاریخش، اجداد وى را ذکر نموده و مىنویسد: که سرپرستى سادات نیشابور در خاندان ایشان بود که به زیادى دانش و دانشورى مشهور بودند».
چشم و چراغ امامان و خطباء، امام أبوالحسن بن عبدالغافر خطیب مسجد جامع منیعى نیشابور، در تاریخش و در مدح سیّد بزرگوار یحیى مىنویسد: «وى که خدایش رحمت کند، از نشانههاى آشکار زمان که اقسام فضیلتها را در نهایت به خود اختصاص داده و این صفت ابى جعفر عزیز است که در تاریخ و کتابهاى ذکر شده، و او همراز و مأنوس قرآن، و پیشروى فرزندان زمان است».
امام أبوالحسن بن عبداللَّه الغافر، در کتاب تاریخش،
صفات زیادى را در مناقب و فضائل او ذکر نمود، هم چنین برخى از اشعار او و ستایش از تصنیفات وى را در اشعارش بیان داشته و اوصاف و مدایح او را که به آن متصّف بوده،
جدا کرده است.
در تاریخ نیشابور، پس از بیان نسب شریف وى، از آن بزرگوار چنینیاد مىکند:
«أبومحمّد الحسینى من آل زبارة البیهقى من وجوه العلوّیة سکّان النواحى، کبیر فاضل دیّن عفیف عاقل شریف الهمّة علیّ القدر و المنزلة من ذوى المروءة والنعمة».
أبومحمّد حسینى، از خاندان زباره بیهقى و از سرشناسان علوى ساکن در نواحى است که مردى بزرگ، دانشمند، دیندار، پاکدامن، عاقل، بلند همّت، عالىقدر و از صاحبان ثروت، نعمت و مردانگى است.
امام فخر رازى متوفّاى 606 هـ . ق پس از بیان
اجداد امامزاده یحیى، از فرزندان او یاد مىکند تا اینکه
یکى از نوادگان وى را به نام السیّد الأجل عمادالدّین
على بن محمّد بن یحیى بن أبى منصور هبةاللَّه معرّفى مىنماید و همین مطلب را نیز مروزى در کتابش عنوان
نموده است.
- ۲۲۹۶
- ادامه مطلب
