- سه شنبه ۲۵ شهریور ۹۳
یکى از مزارات با شکوه و مجلّل استان مرکزى، بقعة متبرکة امامزاده محمّد افطسى است که جدّ مقام معظّم رهبرى ـ دامة برکاته ـ مىباشد و در محلّة فم شهر تفرش قرار دارد.
ساختمان بقعه، بنایى چهار ضلعى متساوى الأضلاع به دهانة 6 و ارتفاع 9 متر است که در هر ضلع شاه نشینى به دهانة 3 متر و عرضهاى مختلف از یک تا دو متر ساخته شده و از هر کدام، درى به خارج گشوده مىشود و جلوى هر یک از درها، ایوانى احداث شده است. در کمرگاه هر شاه نشین، پوششى تخت افزوده و آن را به صفّههاى تحتانى و فوقانى تقسیم کردهاند. ازارة بقعه، تا ارتفاع دو مترى آراسته به کاشىهاى خشتى کوچک شش‌ضلعی با زمینة لاجوردى است که در میانة آنها، درِ چهار قابى از کاشی‌کارى معرّق به رنگ‌های مختلف قرار داده اند.
بالاى ازاره بدنة بقعة ـ اعم از جرز و اسپر و بغلههاى صفّهها ـ آراسته به نقّاشىهاى جالب توجّه و رنگآمیزى شده است. در کمرگاه بقعه، کتیبهاى کمربندى از کاشىهاى خشتى مربّع زمینه سفید به خط ثلث برجستة طلایى رنگ است که روى آن، سورة جمعه و در پایان، تاریخ 1056 هـ. ق قالب ریزى شده است. حرم چهارضلعى با استفاده از فیلپوش‌ها به هشت ضلعى متساوى تبدیل شده و در این قسمت، هشت طاق‌نما ساخته شده که بغلههاى اسپر و جرزهاى فاصل میانة آنها آراسته به گچبرى توأم با رنگآمیزى است. روى این قسمت، طرح بنا به شانزده ضلعى تبدیل و شانزده طاقچة مزیّن به گچبرى و نقّاشى در آن کار شده است. بالاى این قسمت نیز شکل ساختمان به فلکهاى تبدیل و با طاق و پوشش عرقچینى بنا با نقشة رسمى بندى بر آن بالا آمده است. تمام بدنة این پوشش، آراسته به گچبرى و نقّاشى رنگین است و در آن، چهار نورگیر یا هواکش با پوشش مشبّک تعیبه کردهاند.
گنبد بیرونى بنا از نوع شلجمى به ارتفاع تقریبى 12 و قطر 10 متر و گردنى استوانهاى به بلندى 5 متر است که با کاشی‌کارى معرّق و معقلى تزیین گردیده است. در قسمت بالاى گردنى، کتیبهاى از کاشى معرّق به خط ثلث سفید در زمینة لاجوردى قرار دارد که روى آن، سورة جمعه خوانده مىشود.
همچنان که اشاره شد، این بنا چهار ایوان دارد که به جز ایوان شمالى، بقیّه داراى جدار سفید کارى با سقفى رومى پوشاند. ایوان شمالى که مقابل در ورودى به صحن واقع است، آراسته به گچبرى توأم با نقّاشى و رنگآمیزى است و داراى کتیبهاى کمربندى از گچبرى است که دنبالة آن به طور عمودى، در قوس طاق‌بند جلوى ایوان را زینت بخشیده است و روى آن، به خط نستعلیق ابیاتى گچبرى شده است. ایوان سردر ورودى به صحن واقع در کنار خیابان نیز باستانى و زیباست. این ایوان، به دو سکوى سنگى و سطح سنگ فرش به دهانة 5 متر، عرض 4 و ارتفاع 9 متر است که بغلهها و اسپر آن از روى سکوها به ارتفاع دو متر آراسته به کاشىهاى مسدس قالب کوچک فیروزهاى از عصر صفوى است. در کمربند این ایوان، کتیبهاى از کاشىهاى خشتى به خط ثلث سفید در زمینة لاجوردى است که روى آن، احادیثى نوشتهاند. کتیبة دیگرى نیز به خط نستعلیق سفید، از کاشى خشتى در این ایوان وجود دارد که بر آن،
سه بیت شعر نوشتهاند. متن این شعر حاکى از این است که ایوان سردر، در سال 1050 هـ. ق توسّط خواجه مؤمن در زمان شاه عبّاس صفوى ساخته شده است.
دربارة شخص مدفون در این بقعه دو دیدگاه است.
طبق قول مشهور، میرمحمّد مدائنی بن حسن بن حسین بن حسن افطس بن علی اصغر بن امام سجّاد که با چهار واسطه به امام چهارم نسب می‌رساند و از اجداد مقام معظّم رهبری است در این بقعه آرمیده است.
مرحوم فیض معتقد است که سیّد محمّد مدائنی در مسجد ششنا و تفرش مدفون است و شخص مدفون در این بقعه پسر برادر او سیّد محمّد بن حسین بن حسن بن حسین بن حسن افطس بن علی الاصغر بن امام سجّاد می‌باشد.
به هر حال حسینی بودن شخص مدفون در این بقعه از مسلّمات تاریخی است.
حسن بن محمّد بن حسن قمّى، متوفّاى 378 هـ. ق، مؤلّف کتاب تاریخ قم دربارة این امامزاده و کشف کرامت او در بدو ورودش به شهر قم مىنویسد:
«ابوالفضل حسین بن حسن بن حسین بن حسن الأفطس بن على الاصغر بن امام زین العابدین از حجاز به جانب قم هجرت کرد و قصد داشت که با کاروانى به سوى دیلم (طبرستان) سفر کند و او را اسبى بود یگانه و اصیل که چون هنگام حرکت بر نشست، هر قدر او را رکاب و نهیب زد از جاى نجنبیده پس این امر را به فال بد گرفته از اسب فرود آمد و در قم متوطن شد و کاروان حرکت کرد.
او منتظر علّت و کشف این حادثه بود، تا این‌که خبر رسید کاروان مزبور در راه با قاطعین طریق برخورد شده و بهر جهت همگى بقتل رسیدهاند.
در نتیجه رفتار اسب را به شکون گرفته و ماجرا گوش به گوش شهرت یافت تا به گوش خلیفه المنتصر بالله عبّاسى رسید و نامبرده به عامل قم براى خرید اسب ماموریّت بخشید. ولى حسین اسب مزبور را با زین و برگ آراسته به رسم هدیه پیش کش خلیفه گردانید و خلیفه
هم چند دهکده معتبر خالصه به اسامى دو دهک و متعان و ناروان را بدو واگذاشت».
مؤلّف تاریخ قم اضافه مىکند که «ابوالفضل حسین بن حسن، به قم یک پسر آورده است به نام محمّد و خود در این شهر وفات یافت. محمّد بن حسین از فقهائى بود که از امام حسن عسکرى روایت مىکرده و من او را در باب علماء یاد کردهام و چون وى بالغ و عاقل گردید در این ضیعت‌ها مدّتى متصرّف شد و بعد از آن از ضبط آن املاک عاجز و آنها را به بعضى اعراب منتقل کرد و بعد از مدّتى سلطانى شدند».
عبیدلى نسّابه، همین شجره را تأیید و علّامه نسّابه ابن طباطبا هجرت محمّد بن حسین بن حسن را به قم ذکر مىنماید.
مرحوم عبّاس فیض، محمّد بن حسین را از صحابة خاص امام حسن عسکرى و محدّثى جلیل دانسته و مىنویسد که وى بدون واسطه از آن امام روایت مىکرده است و پس از رحلت امام عسکرى ، وضع سامرا را براى اقامت ناپسند دیده و به اتّفاق برادران به سوى ایران آمدهاند. ظاهراً این مطلب دربارة حسین بن حسن بن حسین بن حسن افطس باشد زیرا به گفتة مؤلف تاریخ قم، محمّد در قم به دنیا آمده است. از این‌رو، حسین از اصحاب امام حسن عسکرى محسوب مىشود و او است که با برادران خود به ایران مهاجرت کرده است زیرا:
علماى انساب مىنویسد: حسن بن حسین داراى 10 فرزند به اسامى زیر بودهاند: على الشجاع الامیر بالمدینه، عبدالله، عبید الله، حسین، احمد، حسن و...
ابوالحسن على مشهور به دینورى است او در سال 189 هـ. ق در مدینه به دنیا امد و در سال 274 هـ. ق در حالی که 85 سال عمر داشت در دینور وفات کرد و هجرت او به دینور به امر امام جواد و داراى علم و فضل و شجاعت بسیار بود.
بنابراین عموى امامزاده محمّد، همان ابوالحسن على دینورى است که به امر امام جواد به دینور مهاجرت نموده
و در آن‌جا به ارشاد و فضل معارف اهل بیت همّت و اشتغال داشته است.
بقعة امامزاده محمّد افطسی، به شمارة 432 و در تاریخ 5/12/1341 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
- ۱۷۹۰
- ادامه مطلب
