مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در چهار کیلومترى جنوب شهر سارى، در کنار جاده بلوار کشاورز و در میان باغات مرکّبات واقع شده است.

بنایى چهارضلعى به ابعاد 6 × 6 متر از آجر و گچ است که در بالا، در زیر پایه ى گنبد، در هر ضلع، دوازده قرنیس گچکارى و بالاى هر قرنیس، یک قرنیس نیمه بیضى به کار رفته است. چهار گوشه ى بنا را از بیرون پر کرده و پایه اى هشت ضلعى براى گنبد رک آن به وجود آورده اند. بلندى پایه گنبد در حدود یک مترو نیم است. گنبد هر سى هشت ضلعى آن رو به خرابى است. براى بر پا کردن گنبد نیم دایره داخلى، با چهار گوشوار، چهار کنج بنا را جمع کرده و دایره اى به وجود آورده و گنبد را بر این دایره استوار کرده اند. در ورودى، شرقى است و دو طاقچه از داخل، در دو طرف در است. در ضلع جنوبى، دو پنجره ى نورگیر کوچک با طاق جناغى قرار دارد که کف آن بر تخته هاى قطور بسیار محکم استوار است و ظاهراً زیر این تخته ها از داخل نیز طاقچه بوده است. به نظر مى رسد بنا از آثار دوره ى صفویّه باشد که اخیراً به جاى بند کشى دیورا به طرز بدى که همان کار آسان یعنى سیمان کشى است اندود شده که هویّت خود را از دست داده است.

این شاطر از قرار مشهور شاطر و پیاده ى دهنه جلو شاه عبّاس بود و زیاد رفتار تند داشت. پادشاه از اشرف مى آمد. با او عهد کرد که اگر با این سمند نیز تک تند خرام در سر تاخت عقب نیفتادى دختر خود را به تو مى دهم و گرنه ترا خواهم کشت. بر این قرار شد و شاه بناى تاختن اسب را گذاشت و در همه جا پیاده همراه بود و پیشاپیش مى دوید. پادشاه در فکر شد که چگونه دختر خود را به شاطر بدهم که روح را صحبت ناجنس عذابى است الیم. فکرى به خاطرش رسید. در سر تاخت و شاطر گرم عرق، تازیانه را از دست به دور انداخت و باد هم به شدّت مىوزید. همینکه شاطر از رفتن ماند و خم شد که تازیانه را بدهد، همان ساعت خشک شد و جان به جان آفرین تسلیم کرد. پادشاه فرمود که گنبدى از جهت یادگار در سر قبرش بنا کردند.

ملگنوف «قبر خاتون» را با شاطر گنبد یکجا ذکر کرده و مى نویسد: «قبر خاتون و شاطر گنبد در غرب سارى است.»^([1]) که ظاهراً دو موقعیت جغرافیایى این دو بقعه را اشتباه گرفته است.