- سه شنبه ۲۵ شهریور ۹۳
بقعة این امامزاده، در 10 کیلومترى شمال غربى شهر خمین، در میان روستاى یوجان واقع شده است.
بناى امامزاده، به صورت چهار ضلعى است که طول هر ضلع آن 90/6 متر است. در وسط هر ضلع، درگاهى با عمق زیاد وجود دارد. در اصل، در دو سوى شمال و جنوب، ایوانى قرار داشت که ایوان جنوبى آن از بین رفته است. براى اجراى پوشش گنبدى، طرح چهار ضلعى در بالا به هشت ضلعى تبدیل شده است. در چهار جبهة اصلى داخل بنا، طاق‌نماهایى قرار دارد که تا کف ادامه دارند. در قسمت بالاى هر طاقنما، نورگیرى جاسازى شده که مشبکهاى چوبى دارد.
هیچ گونه تزیینى بر روى دیوارهاى داخلى بقعه دیده نمىشود. سه در از چهار در ورودى داخل بقعه را درهاى منبّت دوران صفویّه تشکیل مىدهند که داراى تزئینات گل و بوتة اسلیمى هستند.
نام حضرت على ، بر روى درهاى مزبور نقش بسته است. تاریخ روى در جبهة شمالى، مربوط به سال 1022 هـ. ق است. ورودى اصلى بنا از طریق ایوان شمالى است. در دو سوى دهانة ایوان، دو نیم طبقة گوشوار مانند بنا گردیده که به وسیلة دو پلّکان قرینه در دو کنج جبهة جنوبى به نیم طبقة بالا راه مىیابند. سقف نیم طبقة اوّل، مسطّح و سقف بالایى با طاق و تویزه پوشانیده شده است. نماى شرقى و غربى بنا، بدون تزیینات است.
نماى جنوبى که در اصل داراى ایوانى بوده، بعد از برچیدن ایوان، جلوة خود را از دست داده است. گنبد بنا، به صورت عرقچینى و آجرى کم خیز، به بلندى 9 متر از کف بنا شده است. مصالح عمدة بنا، از خشت است ولى در نماى شمالى و سقف گنبد، آجر دور چین به کار بردهاند. دو پایة داخل ایوان شمالى نیز که باید از الحاقات بعدى بنا باشد، از آجر ساخته شده اند.
در سردر بنا، کاشیکارىهاى جالبى که یک قطعة آن با طرحى به صورت شیرى که شمشیرى در دست دارد و خورشیدى در پشت وجود داشته که در خانه بزرگ ده نگهدارى مىشود. بر روى مرقد، دو صندوق قدیمى قرار دارد که صندوق رویى، داراى آلت کارى به شیوة مشبّک است. طرحهاى ستارهاى شکل هشت پر آن، چشم‌گیر است. صندوق اصلى و قدیمى مزار، در زیر قرار دارد و داراى تزیینات گل و بوتة اسلیمى است. کتیبة تاریخى صندوق بدین شرح مىباشد: «السلطان بن السلطان الخاقان و المظفر شاه طهماسب بهادرخان الحسینى الصفوى خلداللَّه سلطانه» نام واقف صندوق و کاتب آن نیز چنین آمده است: «شاه ولى بن شاه منصور خوراوندى و الفقیر المدین محمّد کمال کاتب و بهزاد بن احمد کمال کاتب عفى عنهما».
بر بدنة غربى صندوق، به صورت عمودى به خط خوش و به شکل منبّت، چنین نوشته شده است: «هذا مرقد مقدّس و تربت معطر حضرت امامزاده معصوم سلالة الائمه الاطهار اسماعیل بن امام موسى کاظم ».
در قاب زیرین این بدنه، نوشته شده: «بسماللَّه الرحمن الرحیم انا فتحنا لک فتحا مبینا لیغفر لک...» (ادامه آیات بر دور دیگر بدنه‌هاست.)، و بر بدنة غربى، نام بانى صندوق با عناوین ذیل به چشم مىخورد: «الخاقان بن الخاقان المظفر شاه طهماسب بهادر خان الحسینى الصفوى خلداللَّه ملکه و سلطانه» و در قاب عمودى آن: «سبحاناللَّه و الحمدللَّه و لا اله الااللَّه واللَّه اکبر، لا حول و لا قوه الا باللَّه العلى العظیم سبحانک انى کنت من الظالمین» بر بدنة شرقى به قاب میانه به صورت افقى در یک خط نوشته شده: «بتاریخ من شهر الرمضان المبارک سنة ثلاث و ثمانین و تسعمائه (983 هـ. ق) عمل استاد مصطفى و فرزند صلبى او استاد حسنشایى محلاتى»
شهرت محلّى نسب: چنان‌چه اشاره شد، در کتیبة صندوق، نسب شریف امامزاده به فرزند امام هفتم انتساب داده شده که یقیناً این انتساب صحّت ندارد. به دلیل این‌که اسماعیل
بن موسى به نقل از مورّخان و علماى رجال، خصوصاً نجاشى، در مصر سکونت داشت و در همان‌جا وفات یافت.
او در عمل و فضل و فقه و نیکویى عقیده و کثرت تصانیف،
از سرآمدان عصر خویش بود.
منابع متعدّدى وجود دارد که مدفن اسماعیل فرزند بلافصل امام موسى کاظم را در مصر ذکر نمودهاند. در کتاب تاریخ شهرستان خمین، ادّعایى مطرح شده که آن هم به دور از واقعیّت است. در آن‌جا نوشته شده: «در یوجان زیارتگاهى وجود دارد که مدفن امامزاده اسماعیل از اولاد شاه چراغ است و داراى گنبد و ایوان مستحکمى مىباشد و مورد احترام و اعتقاد اهالى و دهات اطراف است».
بر این اساس، عدّهاى مدّعى شدند که اگر چه در منابع انساب براى احمد بن موسى اولاد ذکورى ذکر نشده، اما در برخى از مشجرات قدیمى براى آن حضرت فرزندى به نام على ذکر شده که از او محمّد و از محمّد 15 فرزند به وجود آمده است که از آن جمله است «هبةاللَّه بن على بن احمد» که داراى نسل است و آل سمعه در مشهد کربلا نسب به او مىرسانند. بر این بیان، عدّهاى امامزاده اسماعیل را، اسماعیل بن على بن احمد بن موسى تلقّى نمودهاند که اثبات آن به غایت مشکل و منابع انساب، آن را رد مىنماید.
شخصیّت مدفون در این بقعه: به اعتقاد برخی از پژوهشگران، شخص مدفون در این بقعه، با پنج واسطه به امام موسى
کاظم نسب مىرساند که سلسله نسب آن، از قرار ذیل است:
سیّد اسماعیل بن محمّد بن یوسف بن محمّد الشریف بن اسماعیل بن ابراهیم المرتضى بن امام موسى الکاظم .
وى سیّدى جلیل القدر، عظیم الشأن و بسیار بزرگوار بود. جّد اعلایش سیّد ابراهیم المرتضى همان فرزند بزرگوار امام هفتم است که در سال 199 هـ. ق در یمن قیام نمود و پس از تصرّف این شهر از سوى محمّد بن محمّد بن زید الشهید ، استاندار یمن گشت. پس از شسکت قیام مذکور، مأمون عبّاسى به او امان داد و او در خراسان نزد برادرش امام رضا شتافت و در سال 210 هـ. ق، به دست مأمون عبّاسى مظلومانه مسموم و سپس به شهادت نایل آمد.
علماى انساب، تداوم نسل سیّد ابراهیم المرتضى را از سه فرزند او به اسامى موسى، جعفر و اسماعیل مىدانند و مىنویسند که سیّد اسماعیل فرزندى داشته به نام سیّد محمّد که ملقّب به شریف بوده است. ابونصر بخارى، قایل است که نسل محمّد الشریف بن اسماعیل بن ابراهیم المرتضى، منقرض گشته اما ابن طباطبا شدیداً با این قول مقابله کرده و آن را غیر واقع مىداند و مىنویسد: فرزندان سیّد محمّد بن اسماعیل در دینور سکونت داشتهاند که از آن جمله سیّد ابوالقاسم حمزة بن على است که سیّدى بسیار جلیل القدر و با عظمت بود.
بنا به گفتة برخى از علماى انساب، سیّد محمّد بن اسماعیل بن ابراهیم المرتضى، از محدّثین شیعه و زیاده با حشمت و بزرگوارى بوده است. او یک فرزند به نام سیّد یوسف داشت که در قروه سکونت داشته است. نوادگان او، به منطقة جبل و عراق عجم مهاجرت نمودهاند و برخى از آنان در اراک، ساوه، تفرش و خمین صاحب گنبد و بارگاه مىباشند.
امامزاده سیّد اسماعیل، یک فرزند به نام سیّد احمد داشته که از او تیرههاى زیادى از سادات به وجود آمدهاند که اسامى آنان زینت بخش کتب انساب است. از تاریخ وفات و نام همسر او در منابع موجود ذکرى به میان نیامده اما از واسطههاى نسب شریف او، مىتوان گمان زد که وى در دهة آخر قرن چهارم هجرى وفات یافته باشد. آرامگاه او از دیر باز مورد توجّه دوستداران اهل بیت است.
بقعة امامزاده اسماعیل به شمارة 1625 و در تاریخ 11/11/1354 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
- ۲۲۴۳
- ادامه مطلب
