- جمعه ۲۸ شهریور ۹۳
حمزة بن قاسم کیست؟
حمزة بن قاسم بن على بن حمزة بن حسن بن عبیداللّه بن عبّاس الشهید بن امام امیرالمؤمنین على علیهالسلام، مکنّى به ابویعلى، از نوادههاى قمر بنىهاشم حضرت ابى الفضل العبّاس علیهالسلام است که با پنج واسطه به آن جناب منتهى مىشود.
وى سیّدى جلیل، شریف و از بزرگان سادات علوى در عراق و حلّه بود. جدّ دوّم او حمزة بن الحسن مکنّى به ابوالقاسم و شباهت بسیارى با حضرت امیرالمؤمنین على علیهالسلام داشت؛ از این رو او را حمزة الشبیه مىگفتند. مأمون دربارهاش به خطّ خود نوشت: «به حمزة بن حسن که شبیه امیرالمؤمنین على بن ابى طالب علیهالسلام است، صد هزار درهم عطا شود.»
او با زینب دختر حسین بن حسن بن اسحاق بن على بن عبداللّه الجواد بن جعفر
الطیّار علیهالسلامازدواج کرد و ثمره آن دو فرزند پسر، یکى به نام على که در بغداد مىزیست
و او جدّ امامزاده ابویعلى حمزه است و دیگرى قاسم مشهور به طبرى بود.[1]
اکثر علماى رجال حمزة بن حسن را ستودهاند و قایل به صحیح الاعتقاد بودن وى
هستند. او کتابى به نام مقاتل الطالبیّین دارد که ابوالفرج اصفهانى در کتاب مقاتل
الطالبیّین خود روایات بسیارى از آن نقل نموده است. حمزة الشبیه از حضرت امام
على النقى علیهالسلامو امام حسن عسکرى علیهالسلامروایاتى نقل نموده است.[2]
نجاشى اقدم رجالیّون درباره حمزة بن قاسم مىنویسد:
«او مکنّى به ابویعلى، مردى ثقه، جلیل القدر و از اصحاب ما (یعنى امامیّه) و
کثیرالحدیث بوده است. او صاحب کتابى مىباشد که شاگردان امام صادق علیهالسلام و راویان
از آن حضرت را در آن گرد آورده و کتاب خوبى است و نیز کتاب توحید، و کتاب
زیارات، و کتاب مناسک و کتاب ردّ بر محمّدبن جعفر اسدى از جمله تألیفات و
تصنیفات اوست.»[3]
شیخ طوسى رحمهالله نیز در کتابش در «باب من لم یرو عنهم علیهالسلام» کسانى که ائمّه علیهالسلامرا
ندیدهاند امّا از آنان روایت مىکنند، نام دو حمزة بن قاسم را بیان مىکند که یکى
به نام حمزة بن القاسم العلوى و دیگرى حمزة بن القاسم با کنیه ابوعمرو هاشمى
عبّاسى مىباشد، که تلعکبرى از هر دوى آنان روایت نقل نموده است. از این رو
صاحب کتاب نقد الرّجال به قرینه روایت تلعکبرى، آن دو را یک نفر دانسته است،
لیکن بعید مىباشد؛ زیرا علوى از فرزندان امیرالمؤمنین علیهالسلام و هاشمى از نوادههاى
عبّاس عموى پیامبرند.[4]
نام وى در اکثر کتب رجالى و روایى شیعه به نیکى یاد شده است و مرحوم شیخ آغا
بزرگ طهرانى به عنوان الشریف ابویعلى صاحب کتاب یاد مىکند. مامقانى در کتاب
رجال خود، پس از آنکه شرح حال وى را به تفصیل نگاشته و اقوال علما را درباره مدح
و تجلیل وى آورده است، مىنویسد: «وى تا سال 339 ه . ق زنده بود.»[5]
به قول مرحوم علاّمه محمّد حرزالدّین «کان ابویعلى من علماء الامامیّه الثقات
الأجلاء و من مشایخ الاجازة و رواة الحدیث، ذکره علماء الرجال بکلّ ثناء و اطراء علیه
بالعلم و الورع و الوثاقه.»[6]
ابویعلى حمزه از علماى بزرگ امامیّه (شیعه) و از ثقات آنان بود. او از بزرگان اجازه
و راوى حدیث به شمار مىآمد. علماى رجال از او به نیکى یاد نموده و او را به علم و
تقوا و وثاقت موصوف کردهاند.
[1]. الشجرة المبارکه: 200.
[2]. اختران تابناک 1: 226 ـ 227.
[3]. رجال النجاشى: 140 شماره 364، معجم رجال الحدیث 6: 275، اعیان الشیعه 6: 250.
[4]. رجال الطوسى: 342 شماره 3، 61 و 4، 61، نقد الرجال 3: 186، شاگردان مکتب ائمّه 2: 102.
[5]. جامع الرواة 1: 283، تنقیح المقال 1: 366، قاموس الرجال 3: 434، منتهى المقال 3: 183، طبقات اعلام
الشیعه 1: 123 ـ 124، تحفه العالم 2: 34 ـ 35.
[6]. مراقد المعارف 1: 270.
- ۱۵۳۹
- ادامه مطلب
