مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده نزدیک بقعة على بن جعفر «درب‏ بهشت» یاگلزار شهداى شهر قم، انتهاى خیابان انقلاب واقع شده است.

این بنا درون محوّطه محصورى که به عنوان گورستان استفاده مى‏شود، قرار دارد و محلّ دفن یکی از نوادگان امام سجّاد ‰ است. تاریخ ساخت بنا بر اساس قدیمى‏ترین کتیبه موجود، به اوایل قرن نهم هـ . ق (805) مى‏ رسد.

نقشه بنا از خارج به صورت هشت ضلعى با طاق‏نمایى در هر ضلع مى‏باشد. از داخل نیز به صورت مربّع مى‏باشد که طول آن شش متر است. این بنا از حیث نقشه کاملاً شبیه ساختمان قدیمى امامزاده على بن جعفر است. امروزه به علّت بالا آمدن سطح زمین‏هاى اطراف، کف بنا پایین‏تر از زمین‏هاى اطراف مى‏باشد. در نماى بیرونى در هر ضلع، طاق‏نمایى با قوس جناغى محاط در قابى مستطیل به دهانه دو متر و ارتفاع شش متر کار شده و در اسپر هر ضلع، نورگیرى با مشبّک‏هاى گچى تعبیه شده که امروزه پنجره‏هاى فلزى جاى آن‌ها را گرفته است. گریو شانزده ضلعى بنا با کمى عقب‌نشینى از صفحه دیوار خارجى، بر فراز اضلاع هشت‌گانه استوار مى‏باشد. بنا الحاقات جدیدى در جبهه شمالى داشته که در سال‏هاى اخیر ویران شده است. بر ساس تعمیرات صورت گرفته، نماى بنا به صورت نوساز در آمده و اصالت تاریخى خود را از دست داده است. ورودى بنا همراه با طاق‏نمایى در سمت شمال قرار دارد. بر فراز درگاه ورودى ایوانى با دو ستون ساخته‏اند. امروزه نماى ورودى فاقد هرگونه تزیینى است که ارزش تاریخى و هنرى داشته باشد. در جهت غربى بنا اکنون دریچه‏اى هم‏سطح با کف بنا واقع است که احتمالاً قبلاً در سطحى بالاتر قرار داشت و جهت تهویه داخل به کار مى‏رفته است. نماى داخلى بنا، مربّعى به ابعاد پنج متر و با طاق‏نمایى در هر ضلع است. در بالاى چهار ضلع، با ایجاد سکنج‏هایى، بنا از چهار ضلعى به هشت ضلعى و سپس با طاق‏بندى به شانزده ضلعى تبدیل شده و پاکار گنبد بر آن قرار گرفته است. پاطاق‏هاى هشتگانه با ایجاد مقرنس‏هایى تزیین شده‏اند. در میان طاق‏بندى شانزده گانه، یک در میان، نورگیرى‏هایى تعبیه شده که قبلاً با مشبّک گچى پوشیده بود. گنبد بیرونى بنا از نوع دو پوسته گسسته رک منشورى شانزده ترک بلند با شیب تند مى‏باشد. سطح خارجى گنبد در اوایل قرن حاضر مجدّداً کاشى‏کارى شده است. پوسته داخلى گنبد نیم کروى مى‏باشد. تزیینات بنا مقرنس‏کارى، گچ‏کارى، نقّاشى روى گچ و کاشى‏کارى است. تزیینات گچ‏برى بنا به جهت اصیل بودن بسیار پُر ارزش مى‏باشد. این تزیینات شامل قاب‏بندى‏هاى اطراف طاق‏نماها و موتیف‏هاى تزیینى، لچکى‏هاى پشت بغل گوشواره‏ها و طاق‏نماها و نیم ستون‏هاى تزیینى در هر یک از زوایاست. تزیین شمسه زیر گنبد با نقّاشى روى گچ صورت گرفته است. امروزه بنا فاقد کاشى‏کارى با اصالت تاریخى و هنرى مى‏باشد؛ امّا پیش‏تر درگاه ورودى بنا مزیّن به کاشى‏هاى خشتى عصر قاجار بوده است. در آغاز بخش هشت ضلعى بالاى صفّه‏ها و گوشوارها، کتیبه‏اى کمربندى به خطّ ثلث برجسته در زمینه گل و بوته و میان دو حاشیه زنجیره‏اى نقش و نگار با این متن گچ‏برى شده است: «امرت بعمارة هذه الروضة الرفیعة و المرقد المنیفة المشهد المنوّر المعطّر المقدّس الامام المعصوم الطاهر المطهّر ابى‏القاسم ابراهیم بن احمد بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن الامام المفترض الطاعة اسداللَّه الغالب ابى‏الحسن امیرالمومنین علی بن ابى‏طالب صلوات اللَّه و سلامه علیه و علیهم اجمعین بمنه الخاتون العظمی البانوی الکبری و بلقیس العهد و الاوان خدیجة العصر رابعة الدهر عصمة الدنیا و الدّین صفوة الاسلام و المسلمین زیدت عصمتها خلدت عظمتها فى شهر شوال سنة خمس و ثمانمائة [805] نمقه العبد علی بن حسن الطوسی».