مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده ابراهیم ـ گلزار شهدا

بقعة این امامزاده نزدیک بقعة على بن جعفر «درب‏ بهشت» یاگلزار شهداى شهر قم، انتهاى خیابان انقلاب واقع شده است.

این بنا درون محوّطه محصورى که به عنوان گورستان استفاده مى‏شود، قرار دارد و محلّ دفن یکی از نوادگان امام سجّاد ‰ است. تاریخ ساخت بنا بر اساس قدیمى‏ترین کتیبه موجود، به اوایل قرن نهم هـ . ق (805) مى‏ رسد.

نقشه بنا از خارج به صورت هشت ضلعى با طاق‏نمایى در هر ضلع مى‏باشد. از داخل نیز به صورت مربّع مى‏باشد که طول آن شش متر است. این بنا از حیث نقشه کاملاً شبیه ساختمان قدیمى امامزاده على بن جعفر است. امروزه به علّت بالا آمدن سطح زمین‏هاى اطراف، کف بنا پایین‏تر از زمین‏هاى اطراف مى‏باشد. در نماى بیرونى در هر ضلع، طاق‏نمایى با قوس جناغى محاط در قابى مستطیل به دهانه دو متر و ارتفاع شش متر کار شده و در اسپر هر ضلع، نورگیرى با مشبّک‏هاى گچى تعبیه شده که امروزه پنجره‏هاى فلزى جاى آن‌ها را گرفته است. گریو شانزده ضلعى بنا با کمى عقب‌نشینى از صفحه دیوار خارجى، بر فراز اضلاع هشت‌گانه استوار مى‏باشد. بنا الحاقات جدیدى در جبهه شمالى داشته که در سال‏هاى اخیر ویران شده است. بر ساس تعمیرات صورت گرفته، نماى بنا به صورت نوساز در آمده و اصالت تاریخى خود را از دست داده است. ورودى بنا همراه با طاق‏نمایى در سمت شمال قرار دارد. بر فراز درگاه ورودى ایوانى با دو ستون ساخته‏اند. امروزه نماى ورودى فاقد هرگونه تزیینى است که ارزش تاریخى و هنرى داشته باشد. در جهت غربى بنا اکنون دریچه‏اى هم‏سطح با کف بنا واقع است که احتمالاً قبلاً در سطحى بالاتر قرار داشت و جهت تهویه داخل به کار مى‏رفته است. نماى داخلى بنا، مربّعى به ابعاد پنج متر و با طاق‏نمایى در هر ضلع است. در بالاى چهار ضلع، با ایجاد سکنج‏هایى، بنا از چهار ضلعى به هشت ضلعى و سپس با طاق‏بندى به شانزده ضلعى تبدیل شده و پاکار گنبد بر آن قرار گرفته است. پاطاق‏هاى هشتگانه با ایجاد مقرنس‏هایى تزیین شده‏اند. در میان طاق‏بندى شانزده گانه، یک در میان، نورگیرى‏هایى تعبیه شده که قبلاً با مشبّک گچى پوشیده بود. گنبد بیرونى بنا از نوع دو پوسته گسسته رک منشورى شانزده ترک بلند با شیب تند مى‏باشد. سطح خارجى گنبد در اوایل قرن حاضر مجدّداً کاشى‏کارى شده است. پوسته داخلى گنبد نیم کروى مى‏باشد. تزیینات بنا مقرنس‏کارى، گچ‏کارى، نقّاشى روى گچ و کاشى‏کارى است. تزیینات گچ‏برى بنا به جهت اصیل بودن بسیار پُر ارزش مى‏باشد. این تزیینات شامل قاب‏بندى‏هاى اطراف طاق‏نماها و موتیف‏هاى تزیینى، لچکى‏هاى پشت بغل گوشواره‏ها و طاق‏نماها و نیم ستون‏هاى تزیینى در هر یک از زوایاست. تزیین شمسه زیر گنبد با نقّاشى روى گچ صورت گرفته است. امروزه بنا فاقد کاشى‏کارى با اصالت تاریخى و هنرى مى‏باشد؛ امّا پیش‏تر درگاه ورودى بنا مزیّن به کاشى‏هاى خشتى عصر قاجار بوده است. در آغاز بخش هشت ضلعى بالاى صفّه‏ها و گوشوارها، کتیبه‏اى کمربندى به خطّ ثلث برجسته در زمینه گل و بوته و میان دو حاشیه زنجیره‏اى نقش و نگار با این متن گچ‏برى شده است: «امرت بعمارة هذه الروضة الرفیعة و المرقد المنیفة المشهد المنوّر المعطّر المقدّس الامام المعصوم الطاهر المطهّر ابى‏القاسم ابراهیم بن احمد بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن الامام المفترض الطاعة اسداللَّه الغالب ابى‏الحسن امیرالمومنین علی بن ابى‏طالب صلوات اللَّه و سلامه علیه و علیهم اجمعین بمنه الخاتون العظمی البانوی الکبری و بلقیس العهد و الاوان خدیجة العصر رابعة الدهر عصمة الدنیا و الدّین صفوة الاسلام و المسلمین زیدت عصمتها خلدت عظمتها فى شهر شوال سنة خمس و ثمانمائة [805] نمقه العبد علی بن حسن الطوسی».

با توجّه به عبارت «صفوةالاسلام و المسلمین» که مترادف «صفى الاسلام و المسلمین» از القاب و عناوین امرا و خاندان «على صفى» است، به نظر مى‏رسد که بانى بنا، از بانوان دودمان صفى و گویا همسر خواجه ابراهیم باشد که در آن سال، فرمانرواى قم و اطراف آن بوده است.

درگاه ورودى با کاشى‏هاى خشتى قاجارى مزیّن بوده و بر آن، سوره جمعه و در پایان، عبارت:

«عمل طاهر»

طـاهر ضعیف‏تر بــود از مــور روزگار

دستش به روز حشر به دامان هشت و چار

«سنه 721»

به خطّ نستعلیق ریز و بر خشت‏هاى بالایى، آیه 54 سوره احزاب و عباراتى دیگر با تاریخ شنبه ذى‏حجّه 127 [1270 ]نگاشته شده بود.

تاریخ 721، معکوس 1270 است که با صفر، آن را به صورت 127 نیز نوشته‏اند. بنابراین، تاریخ اصلى کاشى‏کارى سردر 1270 هـ . ق است.

در کتاب تاریخ مذهبى قم دربارة این زیارتگاه چنین آمده است: «در نزدیکى بقعه على‏بن‏جعفر ‰ در وسط یک باغ، سه بقعه و در رو به روى آن یک بقعه دیگر به نام شاهزاده ابراهیم وجود دارد که از نظر بنا و کتیبه و گچ‏برى جزو بناهاى نفیس و تاریخى است. چون تا چند قرن قبل، راهِ قم به کاشان از این باغ و بقعه‏ها مى‏گذشته است، طبعاً مسافران و جهان‏گردانى که از قم به کاشان مى‏رفتند باغ مذکور و گنبدهاى اطراف آن را مى‏دیدند. از این جهت وصف باغ گنبد سبز و دو گنبد اطراف آن را ـ که بعضى از جهان گردان آن‌ها را با عنوان
مقبره شیوخ و على بن جعفر ‰ و شاهزاده ابراهیم نامیده‏اند ـ مى‏توان در سفرنامه‏هاى مربوط به دورة صفویّه تا اواخر قاجاریّه کم و بیش مشاهده نمود».

این بنا به شماره 298 و در تاریخ 29/9/1316 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.

بر اساس کتیبة موجود در بقعه که به آن اشاره شد، شخص مدفون در آن ابوالقاسم ابراهیم بن احمد بن امام موسى کاظم ‰ معرّفى شده است. مرحوم عبّاس فیض  این کتیبه را دلیل محکمى بر دفن فرزندِ شاه‏چراغ در این بقعه مى‏داند. این در حالى است که علماى انساب براى احمد بن موسى ‰ فرزند ذکورى قایل نشده‏اند.
بر این اساس، مؤلّف کتاب انور المشعشین، خفته در این مزار را سیّد ابراهیم بن حسن بن حسین ابن حسن الأفطس بن على‏الاصغر بن امام على بن الحسین السجّاد ‰ مى‏داند و از قول مؤلّف کتاب تاریخ قم مى‏نویسد: «وى را نزدیک مشهد على بن حسن العلوى العریضى به نزدیکى نهرسعد دفن نموده‏اند» که با بقعه کنونى مطابقت دارد.

شخص مدفون دیگر در بقعه؛ سیّد ابوالعبّاس احمد بن محمّد بن حسین بن حسن بن حسین بن حسن الأفطس بن على الاصغر بن امام سجّاد ‰ است که در کنار عموى خود شاهزاده ابراهیم دفن شده و هر دو از بزرگان سادات قم بودند

يكشنبه ۲ آذر ۹۳ , ۱۵:۳۶ شهریار سفرنویس
چرا تصویر ندارد؟؟

باسلام لطفا به وبلاگ حقیر هم سری بزنید منتظر نظراتتون هستم

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده