- شنبه ۲۹ شهریور ۹۳
بقعه این امامزادگان در میان روستاى کندانسر[1]، در 11 کیلومترى جنوب خاور معلّم کلایه با چشم انداز فوقالعاده زیبا واقع شده است.
بنایى ساده به ابعاد 6×6 متر که درِ آن از جانب جنوب باز مىشود و دو پنجره در غرب و شرق دارد. در وسط بقعه ضریح مشبک آهنى به ابعاد 2×2 و ارتفاع 2 متر قرار دارد و بر بالاى بقعه نیز گنبدى پیازى شکل به قطر 2 و ارتفاع 5/2 متر تعبیه شده است. ساقه گنبد به صورت هشت ضلعى است و هر یک از اضلاع آن قریب به پنجاه سانتى متر مىباشد. کف و دیواره بقعه به اندازه یک متر با سنگ مرمر پوشش یافته و الباقى گچ اندود است. با استفاده از سه تیر چوبى به ابعاد 2×6 و ارتفاع 3 متر ایوانى در جنوب بقعه تعبیه شده و بام بقعه حلب پوش است.
در زیارتنامهاى که در داخل بقعه نصب است، امامزاده حسن و صالح را
دو تن از فرزندانِ امام هفتم علیهالسلام معرّفى نموده که یقینا این انتساب منشأ
صحیحى ندارد. زیرا صالح بن موسى علیهالسلام علاوه بر اینکه وجود خارجى
ندارد، هیچ یک از علماى انساب نیز براى امام هفتم علیهالسلام فرزندى به نام صالح
ذکر ننمودهاند. از طرفى حسن بن موسى علیهالسلام نیز بنا به نقل بسیارى از علماى
انساب در مدینه سکونت داشته است در پایین به شرح حال حسن بن
موسى علیهالسلام و مزارات منسوب به آن خواهیم پرداخت.
حسن بن موسى علیهالسلام
حسن بن موسى علیهالسلام، مادرش اُمّ ولد «کنیز» بود.[2] او برادر ابوینى
اسماعیل و جعفر و هارون است.[3] شیخ صدوق رحمهالله و شیخ طوسى رحمهالله،
حسن بن موسى علیهالسلامرا به عنوان راوى حدیث دانستهاند و روایتى از او به
عنوان غسل روز جمعه ذکر مىنمایند.[4] با این حال علماى رجال نام وى را
در کتبشان ذکر نکردهاند[5] و از طرفى شیخ کلینى رحمهالله به جاى حسن، برادر او
«حسین» را راوى حدیث معرفى نموده است.[6] و نمازى شاهرودى معتقد
است که هردوى آنان راوى این حدیث (غسل روز جمعه) بودهاند.[7] مؤلف
سرالسلسلة العلویه مىنویسد که حسن بن موسى علیهالسلاماز کنیزى صاحب یک
فرزند بنام جعفر شد.[8]
علماى انساب در تداوم انساب او اختلاف دارند، برخى او را جزو پنج
فرزند بلاعقب امام موسى کاظم علیهالسلام ذکر نمودهاند.[9] ابن عنبه، صاحب
عمدة الطالب درباره نسل وى مىنویسد: «هم قلیل جدا لا أعرف منهم احدا و
ربما کانوا قد انقرضوا»[10] نسل او بسیار اندک است و من کسى از آنان را
نمىشناسم، شاید پس از مدتى منقرض شدهاند.
از اینرو شیخ شرف عبیدلى نسّابه در کتاب تهذیب الانساب و نهایة
الاعقاب، اشاره مىکند که: «إلا أنّه تقوم بینة عادلة لمن یذکر أنه من ولده»[11]
مگر کسانى که ادعاى نسل او را دارند، شاهدى عادل اقامه کنند.
با این حال تداوم نسل او از محمد الخلق، موسى و حسن فرزندان
جعفر بن حسن بن موسى علیهالسلام بوده که انتهاى آن به «على الفررى بن
محمد الخلق» ختم مىشود که آنان در کوفه، قصر بن هبیره و
کرخ مىزیستهاند.[12]
فقر منابع و اطلاعات تاریخى درباره زندگانى حسن بن موسى علیهالسلام، ما را از
ارایه تصویر شفافى از شرح حال وى ناتوان ساخته است. تنها طبرى در
حوادث سال 264 ه . ق مىنویسد: «فتنهاى در مدینه و اطراف آن بین
علویون و جعفریون به وقوع پیوست که منجر به کشته شدن برادران «عامل
مدینه»؛ اسحاق بن محمد جعفرى شد، او نیز به وادى القرى گریخت و پس
از مدتى مریض شد و درگذشت. برادرش موسى بن محمد جعفرى امارت
مدینه را به دست گرفت، اما مجددا آشوب بالا گرفت و در این میان حسن بن
موسى بن جعفر علیهالسلام میانجىگرى کرد و با پرداخت هشتصد دینار او را به
کنارهگیرى از حکومت ترغیب نمود، اما پس از مدتى ابوالقاسم احمد بن
أحمد بن اسماعیل بن الحسن بن زید، پسر عموى حسن بن زید صاحب
طبرستان، به مدینه حملهور شد و او را کشت...»[13]
عارف احمد عبدالغنى در کتاب «تاریخ امراء المدینة المنورة» پس از نقل
گزارش طبرى، حسن بن موسى علیهالسلام را امیر مدینه منوره به سال 271 ه . ق و
در خلافت معتمد عباسى مىداند و چنین نتیجه مىگیرد که او امارت مدینه
را به مبلغ هشتصد دینار از موسى بن محمد بن یوسف جعفرى خریدارى
نموده و مدت کمى امیر این شهر بوده است.[14]
بنابراین اگر گزارش فوق صحیح باشد، عمر حسن بن موسى علیهالسلام قریب به
صد سال خواهد بود، و وفات او نیز در مدینه است.
مزارات منسوب به حسن بن موسى علیهالسلام
مشهورترین مزارى که به حسن بن موسى علیهالسلام در ایران شهرت دارد،
مربوط به امامزاده سیّد حسن در حدود سه کیلومترى شرق شهرستان مهران
و در کنار رودخانه فصلى گاوى در دشت سرسبز و خرّم مهران واقع است که
در زمان جنگ تحمیلى چندین بار توسط نیروهاى بعثى تصرّف و قسمت
عمده ساختمان آن تخریب شده و پس از پایان جنگ به طرز با شکوهى
بازسازى شده است. شخصیّت مدفون در آن، از دیرباز به فرزندِ امام موسى
کاظم علیهالسلامشهرت داشته و براى آن احترام فوق العادهاى قائل هستند. به نظر
مىرسد که وى سیّد حسن بن موسى بن جعفر بن حسین تزلج بن على بن
حسن المکفوف بن حسن الأفطس بن على الأصغر بن امام سجّاد علیهالسلام باشد که
در منطقه جبل او و پدرانش سکونت داشتهاند.[15] پر واضح است که بخش
اعظم جبل، شامل ایلام کنونى نیز مىشده است، از این رو خفته در این مزار
با ادعاى ما همخوانى دارد.
در کاشان نیز زیارتگاه با شکوهى به حسن بن موسى علیهالسلام در «گذر سه
سوک» قرار دارد که به سیّد میرنشانه شهرت دارد.[16]
در سبزوار نیز آرامگاهى به سلطان سیّد حسن بن موسى علیهالسلام
در روستاى «آزادوار» قرار دارد که داراى آرامگاه با شکوهى است.[17]
علاوه بر این در بابل در بالاى کوهى بنام «وسو» از کوههاى بند پى
بابل مزار قدیمى قرار دارد که به سید حسن بن موسى علیهالسلامشهرت دارد.[18]
در آستانه اشرفیه، روستاى دهکا، بناى مجللّى قرار دارد که اهالى
آنجا وى را فرزند امام موسى کاظم علیهالسلاممىدانند.[19] که تمام این مزارات
اصلى ندارند و سادات دیگرى از نوادگانِ ائمه علیهمالسلام در آنان مدفون مىباشند
و هیچ گونه گزارشى از مهاجرت حسن بن موسى علیهالسلام به ایران در کتب معتبر
انساب و تاریخ به ثبت نرسیده، از این رو انتساب هر بقعه به آن حضرت
بى ماخذ و دلیل است.
[1]. نام قبلى آبادى گنجا به سر بود. رج فرهنگ جغرافیایى آبادىهاى کشور 26: 486.
[2]. المعقّبین: 88، بحارالانوار 48: 284، اعیان الشیعه 5: 319، سرالسلسلة العلویه: 42.
[3]. مستدرکات علم رجال الحدیث 3: 60.
[4]. من لایحضره الفقیه 1: 61، تهذیب الأحکام 1: 34، بحارالانوار 48: 284، حیاة الإمام موسى بن جعفر علیهالسلام: 417.
[5]. تنقیح المقال 1: 311.
[6]. فروع کافى 3: 42.
[7]. مستدرکات علم رجال الحدیث 3: 60.
[8]. سرالسلسلة العلویه: 42.
[9]. النفحهالعنبریه: 63، تهذیب الأحکام 1: 34، بحارالانوار 48: 284، حیاهالامام موسى بن جعفر علیهالسلام: 417.
[10]. عمدهالطالب: 232.
[11]. تهذیب الأنساب: 165، عمدهالطالب: 232.
[12]. تهذیب الأنساب: 165، المجدى: 121 ـ 122، الشجرهالمبارکة: 62، الاصیلى: 152 ـ 189،
جمهرة أنساب العرب: 64 ـ 68 ـ 69، جمهرة النسب: 64.
[13]. تاریخ طبرى 11: 257، پاورقى مقاتل الطالبیین: 561 ـ 562.
[14]. تاریخ امراه المدینة المنورة: 197 ـ 198.
[15]. منتقلة الطالبیّه: 111، الاساس للأنساب الناس: 207، مزارات امامزادگان ایران 2: 107.
[16]. تاریخ کاشان: 430.
[17]. دائرة المعارف تشیع 2: 431.
[18]. مهاجران موسوى 2: 384.
[19]. سیماى کوچان 2: 144 ـ 145.
- ۱۰۵۹
- ادامه مطلب
