- شنبه ۲۹ شهریور ۹۳
بقعه این امامزاده در میان درّهاى در ابتداى روستاى وشته[1] از بخش رودبار شهرستان، در 52 کیلومترى شمال خاور قزوین واقع شده است.
بنایى بسیار قدیمى و با شکوه که شامل ایوان، اتاق مرقد، گنبد و صحن کوچکى است. اتاق مرقد به صورت هشت ضلعى کوچک به ابعاد هر ضلع یک متر است و در برخى از اضلاع آن به 80/1 متر مىرسد. چهار زاویه اتاق مرقد را با ایجاد طاقنما و رسمى بندى به دایره تبدیل نموده و در نتیجه گنبد خودى بنا به قطر 4 و ارتفاع 6 متر را بر آن استوار ساختهاند. گنبد بنا بر روى ساقهاى حدود یک مترى قرار گرفته و در هر یک از اضلاع آن یک تورفتگى تعبیه شده که ظاهرا در گذشته پنجره بوده است. این گنبد به صورت دو پوش و بر روى عرقچین آن یک فضاى دیگر به عنوان شیروانى افزوده شده که به صورت هرمى 12 ترک در آمده تا از نفوذ رطوبت به داخل بنا جلوگیرى کند.
شالوده بنا از سنگ لاشه و ملاط گل ساخته شده و در تعمیرات اخیر گچ اندود شده است. بنا متعلّق به اواخر دوره صفویّه و نیاز مبرم به تعمیر دارد.
بقعه داراى دو ایوان در شمال و جنوب است. ایوان شمالى بقعه
متأسّفانه تخریب شده و سقف ایوان جنوبى نیز ایرانیت شده است. در وسط
بقعه، صندوق چوبى به ابعاد 1×30/1 متر قرار دارد که بر روى آن پارچه
سبز کشیدهاند. مقابل ایوان شمالى بقعه، حسینیهاى از کاه و گل به ابعاد
10×10 متر قرار دارد که بام آن تیرچه چوبى است و نیمى از آن فرو ریخته
است. زمین زیارتگاه حدود پانصد متر مربّع است که به صورت قبرستان از
آن استفاده مىشود. به اعتقاد اهالى امامزاده یحیى فرزندِ امام هفتم علیهالسلاماست
که به یحیى طاهر معروف مىباشد. از آنجایى که یحیى پسر امام موسى
کاظم علیهالسلام در ایران مزارات گوناگونى دارد، لذا در پایین ضمن اشاره به شرح
حال و زندگانى او به بررسى مزارات منسوب به او خواهیم پرداخت.
یحیى بن موسى علیهالسلام کیست؟
یحیى از جمله فرزندان امام موسى کاظم علیهالسلام است، مادرش اُمّ ولد = کنیز
و به اجماع علماى انساب او بلا عقب بوده است.[2]
ابن عنبه متوفّا 828 ه . ق، دربارهى یحیى بن موسى علیهالسلام مىنویسد: «لم
یعقّبوا بغیر خلاف ؛ هم عبدالرحمن، و عقیل، والقاسم و یحیى.»[3]
بدون هیچ اختلافى، عبدالرحمن، عقیل، و قاسم و یحیى از فرزندان امام
موسى کاظم علیهالسلامنسل ندارند.
محمّد کاظم یمانى، از اعلام قرن نهم هجرى مىنویسد:
«و امّا یحیى بن الکاظم علیهالسلام، فأولد بنین و بنات إنقرضوا، و یقال:
لهم عقب.»[4]
یحیى پسر امام کاظم علیهالسلام، داراى پسر و دختر بوده که منقرض شدند، امّا
برخى گفتهاند که براى آنان نسل باقى است.
علّامه نسّابه ضامِن بن شَدْقَم نیز براى یحیى تداوم نسل از فرزندان او
حسین قایل است. اما به قول محشى کتاب وى «ما أثبتنا حسب السیاق»
نمىتوان بر حسب متنِ مشجّر، این ادّعا را ثابت نمود.[5]
با وجود آنکه مرحوم یمانى و ابن شدقم خِرقِ اجماع نمودهاند و
برخلاف علماى پیشین انساب، براى یحیى بن موسى علیهالسلام تداوم نسل قایل
شدهاند، بقعهیى در روستاى ازناب در دوازده کیلومترى جنوب شرق شهر
ابهر قرار دارد که به استناد زیارتنامه و شجره نامه کاشى کارى شده سر در بنا،
وى را یحیى بن یحیى بن امام موسى الکاظم علیهالسلاممعرّفى کرده است،[6] که
صحیح به نظر نمىرسد و از باب «ربّ شهرت لا اصل لها» است. مدارک و
اسناد و قراینى در دست است که خفته در آن مزار را از آنِ یحیى بن موسى بن
ابراهیم الأصغر المرتضى بن امام موسى کاظم علیهالسلاممىداند.[7] زیرا پسر برادر او
محمّد بن ابراهیم بن موسى بن ابراهیم الأصغر از جمله واردین به زنجان و
ابهر است، لذا بعید به نظر نمىرسد که یحیى بن موسى با او به این منطقه
مهاجرت نموده باشد.[8]
متأسّفانه منابع موجودِ انساب و تاریخ و رجال، اطلاعات بیشترى در
خصوص زندگانى و تاریخ و محلّ تولّد و وفاتِ یحیى بن امام موسى
کاظم علیهالسلامبه دست نمىدهد و مورّخان هیچ اشارهاى به هجرت آن فرزند
برومند امام هفتم علیهالسلامبه ایران نمىکنند و انتساب هر بقعهاى به او بدونِ
مدرک و مأخذِ معتبر مىباشد. با این حال، بقاع و مزارات چندى به یحیى بن
موسى علیهالسلام در شهرهاى ایران انتساب دارد که تعداد آنها به بیش از چهل مزار
مىرسد که ما تنها در اینجا به چهار مزار مشهور به یحیى بن موسى علیهالسلاماشاره
نموده و ضمن ردّ دلایل کسانى که آن حضرت را در شهر خود مدفون
مىدانند به نسب خفته در آن مزار اشاره خواهیم کرد.
الف ـ سبزوار
در محل تلاقى خیابان اسرار و بیهق سبزوار، آرامگاه باشکوه امامزاده
یحیى واقع است. در گذشته این بقعه به مزار یحیى بن زید علیهالسلامشهرت
داشت. ظاهرا این انتساب به خاطر قول بیهقى است که مىگوید: «... و یحیى
بن زید بن زین العابدین علیهالسلامچون از معرکه بگریخت و پدرش زید کشته شد، او
به قصبه سبزوار آمد، و یحیى از ائمّه زیدیان بود، و آنجا که مسجد شاذان است
نزول کرد و آمدن وى در سال 126 ه . ق است»[9] اما همچنان که در کتاب
«قیام یحیى بن زید علیهالسلام» که به بررّسى بقاع منسوب به او در ایران آمده، به طور
تفصیل این قول رد شده است. زیرا به طور قطع یحیى پس از توقّف اندک در
سبزوار و جنگ با حاکم نیشابور به جانب هرات رفت و در جوزجان به
شهادت رسید و هم اکنون آرامگاه او در شهر سرپلِ استان جوزجان
افغانستان مىباشد.[10]
مرحوم تفرشى در تعیین مرقدِ یحیى بن زید علیهالسلامدر سبزوار تشکیک نموده
و بناى مزبور را از آن یحیى بن موسى علیهالسلام مىداند و اشاره مىکند که، «...
یحیى بن موسى علیهالسلامدر میان بازار سبزوار بقعه دارد اما در کتب ذکر نشده
است.»[11] عدم ذکر این انتساب به فرزند امام موسى کاظم علیهالسلامخود دلیلى بر
دفن شخصیّت دیگر در این بقعه است. خصوصا بیهقى تصریح دارد که «...
درین ناحیت سادات متوطن نبودهاند و بیشتر از نیشابور و غیر آن به این ناحیه
انتقال کردهاند.»[12] لذا اگر یحیى بن موسى علیهالسلامدر بیهق زندگانى مىکرده و در
این شهر وفات یافته و این گنبد و بارگاه متعلّق به او بود، مرحوم بیهقى به آن
اشاره مىکرد. و همچنین اگر یحیى بن موسى علیهالسلام در یکى از شهرهاى
خراسان و قومس و بیهق سکونت مىداشت، به طور قطع علماى انساب
ذکرى از او به میان مىآوردهاند. همچنین از کلام بیهقى پیداست که تا قرن
پنجم نه امامزادهاى بنام یحیى در بیهق مهاجرت داشته و نه بقعهاى بنام
یحیى وجود داشته است. خودِ او از سکونت سیّد یحیى عمادالدّین بن هبة
اللّه بن على بن محمّد بن محمّد بن یحیى بن محمّد بن احمد بن محمّد زبارة بن
عبداللّه بن الحسن المکفوف بن الحسن الأفطس بن على الأصغربن امام
سجّاد علیهالسلامدر سبزوار خبر مىدهد و اشاره مىکند که وى سیّدى جلیل القدر،
عظیم الشأن، عالمى فاضل، عفیف، دیندار و عالى مقدار بوده است.
از این رو اکثر مورّخان احتمال قرین به یقین دادهاند که مزار کنونى در سبزوار
از آنِ وى باشد.[13]
ب ـ سمنان
در محلّه اسفنجان شهر سمنان نیز مزار باشکوهى به یحیى بن
موسى علیهالسلام شهرت دارد و بین اهالى معروف است که سیّد یحیى بن
موسى علیهالسلامهنگام مسافرت امام رضا علیهالسلام از مدینه به مرو جزو
ملتزمین رکاب آن حضرت بود و هنگامیکه به سمنان مىرسند، حضرت
رضا علیهالسلامبرادر خود یحیى را جهت ارشاد خلق در سمنان مأمور مىنماید.
بعد از شهادت امام رضا علیهالسلام به تحریک مأمون عباسى، حضرت یحیى
بن موسى علیهالسلام نیز در سمنان به شهادت مىرسد و در محل کنونى
دفن مىگردد.[14]
این قول با خبر و اجماع مورّخان از همراهى تنها دو تن از سادات حسینى
با امام رضا علیهالسلامتضاد دارد، زیرا مورّخان همراهى اسماعیل بن محمّد الأرقط
بن عبداللّه الباهر بن امام سجاد علیهالسلام، و سیّد على الصالح بن عبیداللّه الأعرج
بن حسین الأصغر بن امام سجّاد علیهالسلامثبت نمودهاند[15] و از همراهى یحیى
بن موسى علیهالسلام برادر خود امام رضا علیهالسلام، هیچ خبرى نیست. از این رو ؛
این قول اجتهادى است در مقابل نصّ. خصوصا هیچ مدرکى دالِ بر دفن
او در سمنان به جز این خبر مجعول در دست نیست. و مرحوم تفرشى نیز
در این باره مىنویسد:
«یحیى در سمنان بقعه دارد... نتوانستم سلسله اینها را پیدا کنم.»[16]
اگر این انتساب در دو قرن گذشته به فرزندِ امام موسى علیهالسلام بوده، چگونه
مرحوم تفرشى در آن تشکیک نموده است؟ لذا برخى احتمال دادند که
شخصیّت مدفون در بقعه سیّد یحیى بن محمّد الدیباج بن امام جعفر
صادق علیهالسلامباشد. زیرا اگر قول کسانیکه قبر محمّد الدیباج بن امام جعفر
صادق علیهالسلام را در بَسطام شاهرود مىدانند بپذیریم،[17] ثابت مىشود که
بقعهى امامزاده یحیى سمنان از آنِ فرزند آن حضرت مىباشد. زیرا علماى
انساب و مورّخان ذکر نمودهاند که محمّد الدیباج در حال وفات «لمامات ابوه
أوصى إلى ابنه یحیى»[18] به فرزند خود یحیى وصیّت نمود، پر واضح است
که این وصیّت باید در بسطام محل وفات او صورت مىگرفت. بنابراین اهالى
سمنان از فرزند او یحیى در خواست کردند که در آنجا بماند و او نیز به
خواهش آنان ترتیب اثر داد و در همانجا ماند. و این مزار را باید متعلّق به پسر
عموى امام رضا علیهالسلام دانست، نه برادر آن امام؟[19]
اما اگر قول دیگر مورّخان مبنى بر دفن محمّد الدیباج را در جرجان
بدانیم، کما اینکه عقیده نگارنده در کتاب قیام محمّد بن جعفر الصادق علیهالسلام
است و مدارک زیادى هم این ادّعا را تأیید مىکند،[20] باز هم دلایلى در
دست است که یحیى بن محمّد الدیباج در این منطقه سکونت داشته و
برخى از برادرزادگان و بنى اعمام او در سمنان بودهاند.[21]
ج ـ محلات
این آرامگاه باشکوه در کوى بالاى شهر محلّات و در کنار خیابان
سرچشمه در میان گورستان عمومى واقع شده است.
براساس کتیبه موجود در بقعه، شخصیتهاى مدفون در آن یحیى بن
موسى علیهالسلامو برادرش فضل الرضا معرّفى شدهاند.[22]
مرحوم عبّاس فیض رحمهالله پس از بیان توصیف معمارى بقعه مىنویسد:
«اگر مدفونین در این شهر را دو تن احفاد امام کاظم علیهالسلام به اسامى یحیى و
فضل بخوانیم با مشکلاتى متوّجه نمىگردیم، مخصوصا که در میان سادات
رضویّه قرن چهارم هجرى است که به عنوان فضل الرضا یا فضل الرضائیه
خوانده مىشده است. بنابراین باید گفت که فضل الرضا از جمله خاندان موسى
مبرقع بوده است.»[23]
وى در جاى دیگر از کتاب خود مىنویسد:
«از این خاندان [ رضائیه ]در قرن چهارم هجرى افراد بسیارى در محلّات
متوطّن بودهاند.»[24]
احتمال مرحوم فیض که خدا او را رحمت کند درست بوده است ، منتهى
منابعى که با آن ادّعاى خود را ثابت کند در دست نداشته است.
حسن بن محمّد بن حسن قمّى، که در سال 378 ه . ق کتاب تاریخ قم را
به تشویق صاحب بن عبّاد تألیف نموده، بخشى از این کتاب را به ذکر طالبیّه
که به قم آمدند اختصاص داده است ، در بخشى از آن اشاره به دیگر
سادات حسینیه مىکند و از سادات رضائیه و از فرزندان امام رضا علیهالسلام نام
مىبرد و مىنویسد:
«أبوالحسن موسى بن أحمد، مردى فاضل و متواضع و متخلّص و سهل
الجانب بوده است با عنوان جوانبى وحداثت سن ، نقابت سادات علویّه به
شهر قم و نواحى قم بدو مفوّض بوده است و قسمات و وظایف و رسوم و
مرسومات و مشاهدات سادات آبه و قم و کاشان و خورزن مجموع به دست و
اختیار و فرمان او بوده است و عدد ایشان در آن زمان از مردان و طفلان
سیصد و سىویک نفر بوده است و ظیفه هر یک از ایشان در ماهى سه من نان
و ده درم نقره بوده است ...»[25]
طبق این گزارش، غالب بقاع موجود در قم ، کاشان، تفرش، محلاّت و
نراق را باید از همین خاندان بدانیم زیرا ابن عنبه نیز مىنویسد: «یقال لولده
الرضویّون و هم بقم إلاّ من شدّ منهم إلى غیرها»[26] فرزندان موسى مبرقع
را رضویّون مىگفتند و ایشان در قم بودند مگر تنى چند در غیر این شهر
سکونت نمودند.
از این رو باید به احتمال مرحوم فیض، که صاحبان این مزار را از اولاد
موسى مبرقع مىداند ایمان آورد، منتهى ایشان نتوانستهاند از واردین به شهر
قم کسى را بنام یحیى از این خاندان در کتب انساب بیابند.
مرحوم ابوالحسن عمرى ، در ضمن بیان فرزندان موسى مبرقع
مىنویسد: «یحیى بن أحمد أبی عبداللّه بن محمّد أبی علی بن أحمد أبی علی
بن موسى المبرقع بن الإمام جواد علیهالسلام، کان یحیى کریماً واسع الجاه
مسکنه بقم .»
وى مردى کریم و با حشمت و ساکن شهر قم بود . واضافه مىکند که
ابوالقاسم زید ملقّب به عمید شاعر براى او حدیث کرد که وى یحیى بن
أحمد را در قم به قصیدهاى بنام قافیّه مدح نموده است.[27]
محمّد کاظم یمانى ، از أعلام قرن نهم هجرى نیز از سکونت یحیى بن
أحمد در قم خبر داده، منتهى از رحلت و مدفن او ، سخنى به میان
نیاورده است.[28]
نگارنده از آنجایى که از چنین بقعهاى در محلاّت آگاهى نداشته،
قبلاً در کتاب انوار پراکنده[29] چنین احتمال داده که وى در بقعه چهل
اختران قم مدفون باشد . اما با وجود این بقعه، دیگر جاى تردید نیست که
از آنِ همین سیّدجلیل القدر باشد . از آنجایى که پدر بزرگوار وى
در روز پنجشنبه، نیمه صفر سال 358 ه . ق وفات یافته[30]،
مىتوان وفات یحیى را در اواخر همین قرن احتمال داد.
درباره شخصیّت مدفونِ دیگر در بقعه، با وجود پسوند الرضا نگارنده
معتقد است که برادرزاده همین امامزاده یحیى بن أحمد ، بنام أبوالفضل على
بن أبى إبراهیم جعفر بن أحمد بن محمّد بن أحمد بن موسى المبرقع بن
إمام جواد علیهالسلام مىباشد.[31]
از آنجایىکه استفاده کنیه در قرون اولیه اسلامى متداول بوده و به خاطر
تعظیم و تکریم اشخاص به آن استفاده مىنمودند ، و از طرفى أبوالفضل از
خاندان رضائیه قم بود. لذا کمکم أبوالفضل على الرضائیه به فضل الرضا
شهرت یافته است. نگارنده جزماً معتقد است که بقعه کنونى مربوط به
این سیّدرضوى است. و تا سندى معارض این ادّعا ثابت نشود همچنان بر
آن معتقد است.
د ـ هشتگرد
در بیست کیلومترى شمال هشتگرد، مزار باشکوهى است که از دیرباز
مورد احترام و اعتقاد خاص مردم منطقه بوده است. جالب اینکه در کتیبه
چوبى مرقد، خفته در مزار را یحیى بن موسى بن جعفر علیهالسلام به اتفاق سکینه
خواهرش و مادرشان بىبى شهربانو معرّفى مىکند.[32] درست همین ادّعا
ـ مدفون بودن یحیى بن موسى علیهالسلامبهمراه خواهرش سکینه خاتون ـ در
صندوقِ مرقدِ امامزاده یحیى سارى صورت گرفته است، که هیچ کدام آنان
اصلى ندارد.
مرحوم حاج شیخ جواد مجتهد رازى، بدون آگاهى از این مزار،
امامزاده یحیایى که با خواهر خود سکینه خاتون در شهر رى مىزیسته را
در بقعه امامزاده یحیى خیابان سیروس تهران مدفون دانسته[33] که صحیح
به نظر نمىرسد.
اما نسب این امامزاده به نقل از کتاب منتقله الطالبیّه از این قرار است ؛
أبوالحسن یحیى بن أبى محمّد الحسن بن محمّد بن عبیداللّه بن محمّد بن
الحسن بن أبى على عبیداللّه بن الحسن بن محمّد الجوانى بن الحسن بن محمّد
بن عبیداللّه الأعرج بن الحسین الأصغربن امام زین العابدین علیهالسلام.[34]
وى اضافه مىکند که پدر وى، أبو محمّد الحسن از آمل به رى منتقل شد
و در محّرم سال 450 ه . ق در شهر رى وفات یافت. او داراى سه فرزند به
اسامى ابوالحسین یحیى و أبوهاشم محمّد و سکینه مىباشد.
بنابر این طبق این مدرک امامزاده یحیى و خواهرش سکینه که در شهر رى
مىزیستهاند، در همین بقعه هشتگرد مدفون مىباشند، زیرا هیچ یک از
واردین سادات علوى به رى، که نام او یحیى و خواهرى هم بنام سکینه
داشته باشد به چشم نمىخورد مگر همین شخصیّت جلیل القدر که درباره
او بحث خواهیم نمود .
علماى انساب أبو على عبیداللّه بن محمّد بن الحسن بن أبى على عبیداللّه
را به عنوان الشریف النقیب یاد مىکنند. اما برخى او را نقیب آمل و ابن عنبه
او را نقیب رى مىداند، و تداوم نسل او را تنها از أبو محمّد حسن
دانستهاند.[35] و به اتفاق نقل تمام علماى انساب عبیداللّه فرزندى بنام محمّد
نداشته، و أبو محمّد حسن فرزند عبیداللّه است، و حال آنکه در کتاب منتقلة
الطالبیّه أبو محمّد حسن فرزند محمّد بن عبیداللّه محسوب شده که یقیناً
اشتباه مىباشد . معلوم نیست این اشتباه از کجا رخ داده، و این که آیا خود
ابن طباطبا کنیه را با اسم توأم نموده یا این اشتباه از ناسخ بوده جاى سؤل
است . ممکن است که اشتباه از سوى علاّمه سیّد مهدى خرسان در حین
استنساخ کتاب منتقلة الطالبیّه صورت گرفته باشد.
به هر حال أبومحمّد حسن بن عبیداللّه ، پدر امامزاده یحیى هشتگرد ،
پس از وفات پدر بزرگوارش که احتمالاً در ابتداى قرن پنجم بوده ، سرپرستى
سادات آمل و طبرستان را به دست گرفت و داراى حشمت و جلال و شکوه
شد . علماى انساب از او به عنوان أبومحمّد الحسن نقیب النقباء ذوریاسة و
جلالة یاد مىکنند.[36] وى بنا به نقل ابن طباطبا در محرّم سال 450 ه .ق در
شهر رى وفات یافت و هم اکنون بارگاه وى در خیابان جنوبى غربى تهران که
به سمت کرج و رباط کریم مىروند در محلهاى که بین پل امامزاده معصوم و
سه راه آذرى است واقع شده که مزار مجلّل و باشکوهى دارد که
متأسفانه نسب او را نیز بدون تحقیق به نوه امام حسن علیهالسلامانتساب دادهاند
که جزماً اشتباه بوده و بهطور حتم مدفن همین امامزاده ابومحمّد
حسن نقیب مىباشد.[37]
ابومحمّد حسن ، داراى سه فرزند به اسامى أبوهاشم محمّد که مادرش
مقدمه ، وأبوالحسین یحیى و سکینه که مادرشان از سادات حسینى زیدى
بوده مىباشد.
أبوالحسین یحیى سیّدى شریف ، عالم و از خاندان نقابت و شرافت بود
که به احتمال قوى در اواخر قرن پنجم در شهر رى وفات یافت و در
هشتگرد دفن شد.
متأسفانه منابع موجود از شرح حال و زندگانى او اطّلاعات بیشترى در
اختیار ما نمىگذارند ، و معلوم نیست نام مادر او آیا شهربانو بوده یا این که
شهربانو لقب او محسوب مىشده است ، و همچنین خواهر او سکینه
خاتون ، در چه تاریخى وفات نموده و نام همسر او چه بوده و چند فرزند
داشته است ، امّا نگارنده با وجود سنگ قبر و مدفونین در این بقعه جزماً
معتقد است که این آرامگاه متعلّق به این سه تن از سادات حسینى است و تا
سندى معارض این ادّعا ارایه نگردد همچنان بر این حقیقت مصمّم هست.
بنابراین معلوم شد که همه سعى در مدفون دانستن امامزاده یحیى بن
موسى علیهالسلامدر مناطق خود داشتهاند و هیچ مدرک معتبرى نیز بر مدّعاى خود
اقامه نمىکردهاند. اینک چنین مسئلهاى درباره مزار امامزاده یحیى سارى
پیش آمده است. با مقدّمهاى که قبلاً بیان شد، ثابت گردید که یحیى بن
موسى علیهالسلام به ایران مهاجرت ننموده و بر فرض هجرت او دلیلى بر دفن وى
در مزارات مذکور نداریم.
شخصیّت مدفون در این بقعه
چنانچه اشاره شد، گزارشى از دفن و سکونت یحیى بن موسى علیهالسلام در
ایران به ثبت نرسیده است. از طرفى امامزاده یحیى مدفون در وشته از
گذشته تاکنون بین اهالى به یحیى طاهر خوانده مىشده و معمرین این روستا
نیز بدان اعتراف دارند. به اعتقاد ما شخصیّت مدفون در این بقعه سیّد یحیى
ابوطاهر بن حسن الطبرى بن ابى الحسن على بن زید بن على السیّد بن
عبدالرحمن الشجرى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن علیهالسلام است.
علماى انساب اکثر اجداد و خاندان و پسر عموهاى وى را ساکن در
قزوین و نواحى آن مىدانند. به عنوان مثال؛ علاّمه نسّابه ابن طباطبا از اعلام
قرن پنجم هجرى مىنویسد: ابوالحسن على بن زید بن على بن عبدالرحمن
الشجرى در قزوین سکونت داشته و مادرش اُمّ الحسن الصغرى دختر عیسى
بن محمّد البطحانى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن علیهالسلام بوده است.
او سپس اضافه مىکند که وى در قزوین صاحب پنج فرزند ذکور بوده که ابو
القاسم حمزه معروف به سراهنگ، زید، حسن (پدر امامزاده یحیى)، احمد
معروف به امیرکا، و عیسى از جمله آناناند.[38]
ابوطالب مروزى نسّابه، گفته ابن طباطبا را در کتاب خود ذکر نموده و از
خاندان یحیى ابوطاهر به نیکى یاد کرده است.[39]
عمیدى نسّابه از پدر امامزاده یحیى وشته به این گونه یاد مىکند: الحسن
الضریر القزوینى بن على سپس مىنویسد او سه فرزند به اسامى یحیى
ابوطاهر، زید و احمد ابوالعباس داشته که در قزوین بودهاند.[40]
امام فخررازى نیز فرزندان حسین امیرالخشاب بن على ابى الحسن بن
زید را که عموزادههاى امامزاده یحیى هستند در قزوین ذکر کرده است.[41]
بنابراین مىتوان معتقد شد که یحیى طاهر، همین سیّد یحیى ابو طاهر بن
حسن الطبرى بن ابى الحسن على الحسنى مىباشد که در قرن چهارم هجرى
در قزوین مىزیسته است.
[1]. نام قبلى آبادى هشت ده بود. رج فرهنگ جغرافیاى آبادیهاى کشور 26: 633.
[2]. المجدى: 107، الأصیلى: 152، الشجرة المبارکة: 91، التذکره: 151، بحارالانوار 48: 288،
کاشف الغمّه: 97، أعیان الشیعه 2: 5، الارشاد 2: 244، کشف الغمة 3: 9، اعلام الورى: 301، مناقب آل ابوطالب 3: 438، موالید الائمّه و وفیاتهم: 190، التتمّه فى تواریخ الأئمّه: 109.
[3]. عمدة الطالب م 197.
[4]. النفحة العنبریة: 64.
[5]. منتقلة الطالبیة: 9 ـ 17، الشجرة المبارکه: 99، الفخرى: 9 ـ 11.
[6]. قیام یحیى بن زید علیهالسلام و مزارات منسوب به او: 405 ـ 406.
[7]. بناهاى آرامگاهى استان زنجان 1: 92.
[8]. تحفة الازهار 3: 393.
[9]. تاریخ بیهق: 46.
[10]. قیام یحیى بن زید علیهالسلام و بررسى آرامگاههاى منسوب به او: 206 ـ 211.
[11]. بدایع الأنساب: 94.
[12]. تاریخ بیهق: 54
[13]. تاریخ بیهق: 55 ـ 57، لباب الأنساب 2: 521 ـ 523، الشجرة المبارکه: 187، الفخرى: 86،
مجمع الآداب 2: 193، معجم اعلام الشیعه 1: 494 ـ 495، تاریخ نیشابور: 774، موارد الإتحاف 2: 194، قیام یحیى بن زید علیهالسلام و بررسى آرامگاههاى منسوب به او: 335 ـ 352، آثار باستانى خراسان 1: 422 و...
[14]. تاریخ قومس: 296، آثار تاریخى سمنان: 109، دائرة المعارف تشیّع 2: 485.
[15]. سیماى کارگزاران و خادمان امام رضا علیهالسلام 138 ـ 139 و 201 ـ 29.
[16]. بدایع الأنساب: 64.
[17]. بدایع الأنساب: 51، الأصیلى: 207، الشجرة المبارکه: 119.
[18]. المجدى: 96، بحار الانوار 49: 22، عیون الأخبار 1: 184، مستدرکات علم رجال الحدیث 8: 228.
[19]. قیام یحیى بن زید و آرامگاههاى منسوب به او. 400 ـ 410.
[20]. سرّالسلسلة العلویّه: 45، مروج الذهب 2: 439 ـ 440، الوافى بالوفیات 2: 291، عمدة الطالب: 275، الأصیلى: 207، تاریخ جرجان: 307، سراج الأنساب: 85، الکامل فى التاریخ 4: 181، میزان الاعتدال 2: 500، لسان المیزان 5: 118 ـ 119، تاریخ الاسلام: 347 ـ 349 رقم 329، العقدالثمین 2، 137 ـ 139، بحارالانوار 47: 244، قاموس الرجال 8: 109، التحف شرح الزلف: 152، مشاهد العترة الطاهرة: 65. بدایع الأنساب: 51، از آستارا تا استرآباد 6: 86 ـ 87، معالم انساب الطالبیین: 186، مناهل الضرب:65
[21]. مدارکى در دست است که امام جعفر صادق علیهالسلام دو فرزند بنام محمّد داشته یکى اکبر که
ملقب به دیباج بود که در گرگان - جرجان وفات یافت و دیگرى اصغر که در بسطام مدفون است. برخى نیز از مدفون بودن على العریضى بن امام جعفر صادق علیهالسلامدر سمنان خبر دادهاند. یا اینکه محمّد بن عبداللّه الافطح بن امام جعفرصادق علیهالسلام در بسطام مدفون است، که اینها مىتواند قرینهاى از مهاجرت سیّد یحیى بن محمّد الدیباج به نعمان باشد.
[22]. گنجینه آثار قم 2: 28.
[23]. همان م 22 ـ 23.
[24]. همان: 30.
[25]. تاریخ قم: 220 ـ 221.
[26]. عمدة الطالب: 230.
[27]. المجدى: 129.
[28]. النفحة العنبریه: 67 ، الاصیلى: 157 ، الشجرة المبارکة: 95 .
[29]. انوار پراکنده یا تاریخ قم 1: 431.
[30]. ابوعبداللّه أحمد بن أبی علی محمّد ، پس از بالندگى به عنوان رییس و پیشواى سادات گشت و مجموع املاک و اموال پدر خود محمّد بن أحمد و همچنین عموى پدر خود محمّد بن موسى را به ارث برد و آنچه را هم که از عمّه خود اُم حبیب و خواهران خود فاطمه و بریهه به میراث به او رسیده بود بر آن اضافه نمود و چون اضافه ثروت در او موجود بود به اهالى بذل و مساعدت مىنمود که به این صورت زیاده به دلهاى مردم نزدیک شد و بذر محبّت خود را در قلوب اهالى قم افشاند و نقابت سادات علوى به او تفویض گردید و همواره در این شهر سرور و ارباب و رییس بود تا اینکه در روز پنجشنبه نیمه ماه صفر سال 358 ه . ق در سن چهل و شش سالگى درگذشت و در مشهد محمّد بن موسى المبرقع مدفون گشت و مردم قم را به واسطه رحلت او مصیبتى عظیم دست داد . اما بنا بر قول مشهور وى را در مشهد موسى مبرقع دفن نمودند . منتهى الآمال2: 620 ، انوار پراکنده 1: 429 ـ 430.
[31]. التذکرة: 115.
[32]. قیام یحیى بن زید علیهالسلام و آرامگاههاى منسوب به او 4910 ـ 493.
[33]. نورالآفاق :70 ـ 71.
[34]. منتقلة الطالبیّه ؛ 164.
[35]. المجدى: 196، الأصیلی: 287، الفخرى: 65، عمدة الطالب: 353، مواردالإتحاف 1: 22.
[36]. المجدى: 196 ، الأصیلى: 287 ، موارد الإتحاف 1: 23.
[37]. نور الآفاق: 71 ، منتقلة الطالبیّة: 164 ، متأسّفانه مؤف کتاب اختران فروزان در کتاب خود
صفحه 454 ، نسب امامزاده حسن را به امام حسن علیهالسلاممنتهى نموده که یقیناً اشتباه است.
[38]. منتقلة الطالبیه: 245.
[39]. منتقلة الطالبیه: 245.
[40]. المشجرالکشاف 2: 130.
[41]. الشجرة المبارکه: 74.
- ۱۱۵۴
- ادامه مطلب
