مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده عبداللّه‏ - کرزان

بقعه این امامزاده در میان قبرستان بزرگ روستاى کرزان،[1] در حدود 10 کیلومترى شمال باختر تویسرکان واقع شده است.

بقعه، بسیار قدیمى و متعلّق به اواخر دوره صفویّه یا ابتداى دوره زندیّه مى‏باشد. بنا داراى غلام‏گردشى در غرب و ایوانى به ابعاد 5/2×4 و ارتفاع 5 متر مى‏باشد که در جهت شرق آن درى با چند پلّکان به پشت بام آن که گنبد خانه در آن قرار دارد، راه مى‏ یابد.

گنبد بنا به صورت عرقچینى به قطر 4 و ارتفاع تقریبى دو متر است که از داخل داراى نقّاشى و از خارج ایزوگام مى‏باشد. قبر امامزاده را به اندازه 30 سانتى‏متر از کف بقعه بالا آورده‏اند و روى آن را با پارچه سبز پوشانده‏اند.
دور قبر را ضریح چوبى مشبّکى به ابعاد 20/2×30/1 و ارتفاع 60/1 متر احاطه نمود که بیش از صد سال قدمت دارد و بخش‏هایى از آن از بین رفته است. دو درِ از جانب مغرب و مشرق بقعه وجود دارد و ایوان اصلى آن رو به سوى جنوب است و در شمال نیز درى قرار داشت که فعلاً مسدود است. در صحن بزرگ چهار هزار مترى بقعه، درختان گردو و سنجد، فضاى مناسبى را فراهم آورده است. در مجاورت امامزاده، چهار جریب باغ گردو و گیلاس قرار دارد که از موقوفات امامزاده مى‏باشد و در آمد حاصل از آن صرف تعمیر و نگهدارى بقعه مى‏ شود.

به اعتقاد اهالى، شخصیّت مدفون در بقعه، عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام، برادر
امام رضا علیه‏السلام است. بر این اساس، آقاى فرهنگ گلشائیان تویسرکانى درباره
این امامزاده مى‏نویسد: «او عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام است و در قرن سوّم
مى‏زیسته است.» که بنابر تحقیق، این ادّعا منشا صحیحى ندارد.[2] زیرا
چنان که خواهد آمد، عبداللّه‏ فرزند امام هفتم علیه‏السلام در کوفه وفات یافت و
مزاراتى به نام او در ایران منسوب است. از این رو به جهت اهمیّت موضوع
به شرح حال عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام مى‏پردازیم.

عبداللّهبن موسى علیه‏السلام

عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام، سیّدى بسیار جلیل القدر، عظیم الشأن و
بزرگوار بود. وى، از مادرى ام ولد «کنیز» به دنیا آمد.[3] شیخ طوسى رحمه‏اللهاو را
از اصحاب امام رضا علیه‏السلامبرمى‏شمرد.[4] همچنین نمازى شاهرودى اضافه
مى‏کند که، وى از اصحاب پدرش امام موسى کاظم علیه‏السلام و برادرش امام
رضا علیه‏السلامبوده است.[5] مامقانى از او به «امامى ممدوح» تعبیر مى‏کند.[6]

 

به هر حال، وى از محدثین بزرگ و نزد همگان از مقام و منزلت بلندى
برخوردار بود و در مدینه فتوا مى‏داد.[7] کتاب ابى داوود در خلق قرآن را
روایت کرده[8] و «حسن بن دینار»،[9] و «على بن سائح»[10] و «على
المحمودى»[11] از وى روایت نقل مى‏کنند. «ابراهیم بن هاشم» او را توثیق
کرده است.[12]

محبّت و احترام عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام نسبت به امام جواد علیه‏السلام حکایت از
معرفت او نسبت به امام علیه‏السلام زمان خود دارد.[13] هنگامى که امام رضا علیه‏السلام
وفات یافت، تعدادى از شیعیان به مدینه آمدند تا فرزند و جانشین او، امام
جواد علیه‏السلام را زیارت کنند. آن‏گاه عموى آن امام (عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام) که
پیرمردى کهن‏سال و خردمندى بود، در حالى که لباس خشنى به تن داشت و
میان پیشانى‏اش در اثر سجده‏هاى زیاد و طولانى پینه بسته بود، بر آنان وارد
شد. سپس امام جواد علیه‏السلام که کودکى نُه ساله بود، به مجلس وارد شد و عبداللّه‏
هم به احترام امام علیه‏السلام از جاى برخاست، او را در آغوش کشید، میان پیشانى
او را بوسید و مجلس پیرامون گفت و گوى شیعیان با امام جواد علیه‏السلام ادامه یافت.[14]

 

مرحوم مامقانى پس از ذکر روایت فوق، قایل به عدالت عبداللّه‏ شده
است.[15] سیّد جعفر اعرجى از او به سیّدى جلیل القدر و مقدّم بر سایر
سادات یاد مى‏کند.[16]

ابن طباطبا او را ساکن نصبین کوفه مى‏داند.[17] از این‏رو، قبرى به او در
عراق در منطقه «خرّم غماس» مشهور است.[18] سنّ او را هنگامى که در
مدینه بود، نود سال نوشته‏اند.[19]

ضامن بن شدقم وى را مکنّى به «ابوجعفر»[20] مى‏داند.

به اتفاق نقل بیشتر علماى انساب، عبداللّه‏ داراى سه دختر و پنج پسر به
اسامى زینب، فاطمه، رقیه، احمد، محمّد، حسین، حسن و موسى بوده
است.[21] ابوطالب مروزى تعداد پسران وى را شش تن مى‏داند، امّا از ذکر نام
ایشان خوددارى کرده است.[22]

این احتمال که فرزند ششم او جعفر باشد، بعید به نظر نمى‏رسد؛ زیرا او
مکنّى به ابوجعفر بوده است. لکن ضامن بن شدقم «على» را بر تعداد
فرزندان اضافه نموده است.[23]

 

عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام به جهت سکونت در منطقه «عوکلان»[24] به
عوکلانى مشهور شد[25] و فرزندان او نیز به «بنى عوکلانیون»
خوانده شدند.[26]

ابى‏نصر بخارى تداوم نسل وى را تنها از یک فرزندش به نام «موسى
الثانى» مى‏داند.[27] امّا برخى فرزند دیگر او، محمّد را نیز جزو معقّبین وى
ذکر نموده‏اند.[28] به هرحال، اعقاب او در کوفه، نصبین، سیرجان و رمله و
مصر پراکنده بودند.[29]

از تاریخ وفات او هیچ اطّلاعى در دست نیست و درباره محلّ دفن او نیز
بین مورّخان و علماى انساب اختلاف است. امّا نسبت او به «عوکلان» نشان
مى‏دهد که تا آخر عمر خود در آن جا بوده است.

ابن طباطبا وى را ساکن در کوفه مى‏داند.[30] ظاهرا این موضوع پس از
بازداشت امام جواد علیه‏السلامبه عراق مى‏باشد که وى نیز به آن جا مهاجرت نموده
و در آن جا وفات یافته است و مزارى در کوفه به او منسوب مى‏باشد.[31]

 

بنابراین هیچ مدرک معتبرى دال بر مهاجرت عبداللّه‏ بن موسى که
پیرمردى نود ساله بود، به ایران در دست نیست، با این حال، اقوال متعدّدى
مبنى بر دفن او در شهرهاى ایران گزارش شده که هیچ کدام آن منشأ صحیحى
ندارد. در ادامه به بعضى از آنها اشاره مى‏شود.

مزارات منسوب به عبداللّهبن موسى علیه‏السلام

شیخ عبدالجلیل قزوینى رازى در هنگام توصیف علماى «آبه» مى‏گوید:
«شهادتگاه عبداللّه‏، فضل و سلیمان فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام در آبه
است. محلّ قبور این عزیزان نورانى، پر از قبور علما و فقهاست.»[32]

قاضى نوراللّه‏ مرعشى در کتاب مجالس المؤمنین نیز در وصف مزارات آبه
مى‏گوید: «مشاهدى که در آبه قرار دارد، عبارتند از: شهادتگاه عبداللّه‏، فضل
و سلیمان فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام که آن جا مشاهدى نورانى است.»[33]

سیّد حسین بن مساعد حسینى در حاشیه خود بر عمده‏الطالب مى‏گوید:
«قبر عبداللّه‏ در روستایى از روستاهاى ساوه مشهور است و من در ماه رمضان
سال 918 آن را زیارت کردم.»[34]

همچنین شیخ عبدالجلیل رازى قزوینى از صفى‏الدّین ابوالمحاسن
همدانى نقل مى‏کند که، قبر عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام در ارجان است.[35]

حمداللّه‏ مستوفى قزوینى نیز آن جا که از اولاد امام موسى کاظم علیه‏السلام یاد
مى‏کند، محلّ دفن وى را در ارجان دانسته است.[36]

نمازى شاهرودى در کتاب رجال خود مزار وى را در پنج فرسنگى قم در
مسیر جاده اصفهان مى‏داند.[37]

عبّاس فیض، قبر کنونى در قم را معتبر نمى‏داند و لذا براى او هیچ نسبتى
ذکر نمى‏کند.[38]

در وسط شهر گرگان گنبد مرتفع و با صولتى وجود دارد که به اعتقاد اهالى
از فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام و برادر امام رضا علیه‏السلام است و مورد احترام و
اعتقاد قاطبه اهالى استان گلستان و مسافرین این منطقه است. به احتمال
قوى امامزاده مذکور «عبداللّه‏ ابو محمّد جرجانى بن محمّد اعرابى بن قاسم بن
حمزة بن موسى
علیه‏السلام» است. برادر وى امامزاده عبّاس مدفون در بلوار امام
رضاى شهر سارى مى‏باشد.[39]

شیخ ذبیح اللّه‏ محلاّتى قبر عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام را در سمت غربى خارج
از شهر ملایر مى‏داند.[40] با این حال، هیچ یک از مورّخانى که به نظرات آنان
اشاره شد، منبع مهاجرت، شهادت و دفن عبداللّه‏ بن موسى علیه‏السلام را در
شهرهاى قم، ساوه، ملایر، ارجان و... ذکر ننموده‏اند.

 

بنابراین نمى‏توان اقوال فوق را تأیید نمود، بخصوص گفتار ابن‏طباطبا که
وى را ساکن در نصیبین مى‏داند، مقدّم بر همه اقوال و مقرون به
صحّت است.[41]

درباره شخصیّت مدفون در این بقعه به جهت فقر منابع و همچنین عدم
وجود کتیبه‏هاى تاریخى در بقعه، نمى‏توان نظر قابل توجّهى داد، جز اینکه
بعضى شنیده‏ها حکایت از آن دارد که، امامزاده عبداللّه‏ را، عبداللّه‏ بن احمد
بن موسى علیه‏السلام قلمداد نموده‏اند و اهالى براى او احترام فوق العادّه‏اى قایلند.
امّا از آنجایى که احمد بن موسى علیه‏السلام، مشهور به شاه چراغ در شیراز، فرزند
ذکورى نداشت، لذا نمى‏توان این ادّعا را پذیرفت. امّا اگر ابتداى ادّعا منشأ
صحیحى داشته باشد و امامزاده عبداللّه‏ کرزان را در گذشته به عبداللّه‏ بن
احمد مى‏خواندند، آن وقت مى‏توان با سیّد عبداللّه‏ بن احمد ابى‏العبّاس بن
جعفر بن حسین الشاعر بن على بن حسن المکفوف بن حسن الأفطس بن على
الاصغر بن امام سجّاد
علیه‏السلام تطبیق داد؛ زیرا او عبداللّه‏ بن احمد، و بنا به گفته
عمیدى نسّابه در بروجرد به دنیا آمد و در همدان سرپرست سادات بود.

وى سیّدى جلیل القدر، عظیم الشان و بسیار بزرگوار بود و منصبِ نقابت
سادات را در قرن چهارم هجرى در همدان و نواحى آن به عهده داشت و
مکنّى به ابوالفضل بود. همچنین برادرى به نام ابوالحسن على داشت که در
همدان مى‏زیست. پدر بزرگوارش احمد، مکنّى به ابوالعبّاس و در همدان از
موقعیّت ممتازى بهره‏مند بود.

ابوطالب مروزى نسّابه، ابوالعبّاس احمد ـ پدر امامزاده عبداللّه‏ ـ را نقیب
سادات همدان ذکر نمود و مى‏گوید که او در همدان و بغداد داراى نسل
است. ابن طباطبا، نسل ابوالحسن على بن احمد ـ برادر سیّد عبداللّه‏ ـ را در
همدان نوشته است.[42] تمام اجداد سیّد عبداللّه‏ از مشاهیر سادات جبل و
همدان بودند و قبور آنان در بروجرد و خرّم آباد داراى گنبد و بارگاه است.[43]

 

[1]- روستاى کرزان، در حدود 10 کیلومترى شمال باخترى تویسرکان واقع شده و رودخانه کرزان رود از خاورآبادى مى‏گذرد. کوه چالاب در 2 کیلومترى جنوب باختر، سیاه کوه در 6 کیلومترى خاور و کوه سنجد در 4 کیلومترى شمال خاور آبادى است. کرزان، درّه‏اى سرد و خشک است و شامل سه درّه و دو تپّه به نام‏هاى، سوادّره در شمال باختر، درّه بید در یک کیلومترى جنوب باختر و درّه آریکان در 2 کیلومترى جنوب آبادى است. تپّه آرمان در 2 کیلومترى جنوب و تپّه دویژ در 2 کیلومترى خاورآبادى قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 1790 متر و کار و پیشه اهالى، کشاورزى، باغدارى، دامدارى، پرورش زنبور عسل و کارگرى است و فرآورده‏هاى آن، گندم، جو، سیب زمینى، نخود، لوبیا، یونجه، شبدر، گردو، انگور، سیب درختى، گلابى، زرد آلو، هلو و شلیل مى‏باشد. قلعه قدیمى چهار برج در این مکان قرار دارد. گویند که، کرزان، ملک مرحوم حاجى سعد الدّوله بود. در گذشته آن را گرزان مى‏گفتند و معتقد بودند که این روستا داراى مراتع و نیزارهاى فراوان بود و گرازهاى وحشى و حیوانات دیگر در آن جا زندگى مى‏کردند. همچنین این محل را شکارگاه افراسیاب ذکر مى‏کنند.

 

[2]- آئینه تویسرکان: 80-87، 156، فرهنگ جغرافیایى همدان 47: 346.

 

[3]- بحارالانوار 48: 285-288، الاصیلى فى انساب الطالبیّین: 195، عمده‏الطالب: 252.

 

[4]- خلاصة الاقوال: 379. قاموس الرجال 6: 629.

 

[5]- مستدرکات علم رجال الحدیث 5: 118.

 

[6]- تنقیح المقال 2: 319.

 

[7]- بحارالانوار 48: 285. مناقب ابن شهرآشوب 2: 383. اختصاص: 102. عیون المعجزات: 109.

 

[8]-تاریخ بغداد 4: 151.

 

[9]- بحارالانوار 39: 138-139. کشف الیقین فى امرة امیرالمؤمنین: 133-135.

 

[10]- اصول کافى 2: 429. بحارالانوار 5: 324.

 

[11]- بحارالانوار 4: 124.

 

[12]- تنقیح المقال 2: 319.

 

[13]- بحارالانوار 50: 85 و 79. قاموس الرجال 6: 629. مناقب ابن شهرآشوب 4: 383.

 

[14]- عیون المعجزات: 120. بحارالانوار 50: 91 و 100. اختصاص: 102.

 

[15]- تنقیح المقال 2: 319.

 

[16]- مناهل الضرب فى انساب العرب: 497؛ و کان عبداللّه‏ بن موسى سیّدا جلیلاً مقدما.

 

[17]- منتقلة الطالبیّه: 329.

 

[18]- مراقد المعارف 2: 46-47.

 

[19]- تذکرة آقاعلى عبّاس: 35، اختصاص: 99.

 

[20]- تحفة الازهار و زلال الانهار 3: 223.

 

[21]- المجدى فى انساب الطالبیّین: 116-117. النفحة العنبریّه فى انساب خیر البریّه: 94 - 95. روضة الألباب: 107.

 

[22]- الفخرى فى انساب الطالبیّین: 16.

 

[23]- تحفة الازهار و زلال الانهار 3: 223.

 

[24]- معجم البلدان 4: 169.

 

[25]- الاصیلى فى انساب الطالبیّین: 195. تحفة الازهار و زلال الانهار 3: 223.

 

[26]- تهذیب الأنساب: 163. الفخرى فى انساب الطالبیّین: 16. الأصیلى: 195. عمدة الطالب فى
انساب آل ابى طالب: 252. سراج الانساب: 82. منتقلة الطالبیّه: 329.

 

[27]- سرسلسلة العلویه: 44. تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب: 163. الشجرة المبارکة: 104. الفخرى فى انساب الطالبیّین: 16، انساب الطالبیّین: 168.

 

[28]- المجدى فى انساب الطالبیّین: 114-116. الاصیلى فى انساب‏الطالبیّین: 195. عمده‏الطالب فى انساب آل ابى طالب: 124 و 252. الفصول الفخریه: 140-141. سراج الانساب: 82. النفحة العنبریة: 94-95. روضة الالباب: 107، تحفة الازهار و زلال الانهار 3: 223.

 

[29]- الشجرة المبارکة فى انساب الطالبیّه: 104. التذکرة فى الانساب المطهّره: 124. تحفة الازهار
و زلال الانهار 3: 223. سیّد نعمه‏اللّه‏ جزایرى مؤلّف الانوار نعمانیه از نسل اوست. ن.ک: سیّد جعفر الاعرجى نجفى، مناهل الضرب فى انساب العرب: 449-500..

 

[30]- منتقلة الطالبیه: 329.

 

[31]- مراقد المعارف 2: 46-47.

 

[32]- الردّ على النقض: 17. آرامگاههاى خاندان پاک پیامبر: 29-30.

 

[33]- همان: 29.

 

[34]- عمدة الطالب فى انساب آل ابى طالب: 252. الاصیلى فى انساب الطالبیّین: 195.
آرامگاههاى خاندان پاک پیامبر: 145.

 

[35]- الردّ على النقض: 222. آرامگاههاى خاندان پاک پیامبر: 30.

 

[36]- تاریخ گزیده: 206. آرامگاههاى خاندان پاک پیامبر: 30.

 

[37]- مستدرکات علم رجال الحدیث 5: 118.

 

[38]- گنجینه آثار قم 2: 696-698.

 

[39]-الشجرة المبارکة فى انساب الطالبیّه: 109، تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب: 169، لباب الانساب و
نهایة الالقاب و الاعقاب 2: 596، بارگاه آزاد گله: 90 ـ 91.

 

[40]- اختران تابناک 1: 570.

 

[41]- جهت اطّلاع بیشتر، ن. ک. زنان و فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام: 326-307.

 

[42]- المشجّر الکشّاف لتحقیق اصول السادة الاشراف 1: 889، الدرّة الذهبیه فى اکمال منتقله الطالبیه 1: 990، منتقلة الطالبیّه: 348، تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب: 259-258، الفخرى فى انساب الطالبیّین: 81.

 

[43]- مزارات امامزادگان ایران 2: 107، 217، 315، 400 و 3: 88-89 و 4: 371-372.

 

سه شنبه ۲۲ مهر ۹۳ , ۲۲:۴۷ محمدباقر تمسکنی
با سلام
در شیراز قبری است منسوب به محمد بن احمد بن موسی و امامزاده ابراهیم مدفون در کنار امامزاده محمد مهروق نیز گویند فرزند احمد بن موسی میباشد.
لطفا درباره ایشان نیز تحقیق فرمایید.
با تشکر
منظور شما محمد بن موسی و فرزندش ابراهیم در مجاورت شاه چراغ است که به محمد عابد مشهوراست . امامزاده محروق و امامزاده ابراهیم نیشابور را نیز در کتاب ابراهیم المجاب وکتاب  محمد بن محمد بن زید علویبیان داشته ایم . در حال چاپ در پژوهشکده حج وزیارت است .
چهارشنبه ۲۳ مهر ۹۳ , ۱۸:۴۵ محمدباقر تمسکنی
با سلام مجدد
خیر در یکی از خیابان های شهر شیراز مزاری است به نام محمد که به پسر احمد بن موسی معروف میباشد. متاسفانه روزی که به زیارت امامزاده رفتم تعطیل بود. بقعه در کنار خیابان اصلی قرار دارد و در نزدیکی ارگ کریمخانی و امامزاده میرعمادالدین میباشد و فاصله زیادی با حرم شاهچراغ ندارد.

با عرض سلام قبری در وسط آزادراه خرم آباد پل زال قرار دارد به نام خلیل اکبر بن احمد و بزرگان ما او را از عوکلاین میدانند لذاروى قبر این چنین نوشته شده خلیل اکبربن احمد بانى بابا قلندر و بابا ابراهیم قرن ششم به نظر شما این امامزاده نسل چندم امام موسى ع است لکین به ثبت آثار ملى هم رسیده است
سلام جواب ندادید آیا خلیل اکبر بن احمد بن عبدلله از عوکلانیون است
سلام جواب ندادید خلیل اکبر از نسل عوکلاین است
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده