مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در هشت کیلومترى جنوب شهر محمّد آباد (مرکز بخش دو دانگه)، در مسیر جاده پاچى ـ میانا و نزدیک مرغدارى، در درّه اى مشرف بر رودخانه شمبیل جار قرار گرفته است.

بنایى قدیمى و زیبا که از بیرون چهارضعلى مربع و از داخل برج گونه است. ایوانى در شمال بقعه دارد که در حال ریزش است. پس از عبور از درب کوچک آلومینیومى آن، به اتاق کوچکى به ابعاد 4×4 متر مى رسیم که قبر امامزاده در وسط آن واقع شده است. صندوقى چوبى بر سر مزار نصب است که قدمتى ندارد.

از سبک معمارى بقعه (سنگ چین بودن، استفاده از خشت و گل، نوع ساختمان گنبد) نشان مى دهد که بنا متعلّق به آخر دوره صفویّه است. گنبد بقعه به شکل تخم مرغى به ارتفاع چهار متر و اخیراً به جهت محکم کارى، گچ اندود نموده اند. سى سال قبل به جهت محافظت از بناى قدیم، اسکلتى چوبى در اطراف بقعه کار گذاشته اند و بام آن را حلب سر نموده اند.

قطر دیوارهاى بقعه بالغ بر شصت سانتى متر است. در سه جهت داخل بقعه سه پنجره جهت نورگیرى تعبیه نموده که براى افروختن شمع نیز از آن استفاده مى کنند. سقاخانه اى در مقابل درب ورودى حرم با چوب ساخته اند که مربوط به دوره هاى اخیر است. زمین این زیارتگاه حدود دویست مترمربع است.

زیارتنامه اى به خط ثلث زیبا بر روى چوبى بر دیوار جنوبى بقعه نصب است که از سوى کربلایى محمّدحسن جیرجادى وقف آستان امامزاده شده و سال 1209 هـ . ق را نشان مى دهد. در آخر این زیارتنامه آمده است; «این زیارتنامه وقف امامزاده اسماعیل حمید شده است» تنها شخصى که در میان سادات به این نام مشهور بود، احمد ملقّب به شمس آل رسول و مشهور به حمید است که امیر شهر آمل بود. او فرزندى بنام اسماعیل داشته که علماى انساب نسل او را در سارى و آمل و ربحه^([1]) نوشته اند.^([2])

از آنجایى که على زاهد مشهور به على حمید در پهنه کلا، و سیّد محمّد حمید در صحن کارخانه کاغذسازى مدفون شده اند. این احتمال که وى در این جا دفن شده باشد تقویت پیدا مى کند. نسب شریفش با هفت واسطه به امام دوّم منتهى مى شود که از قرار ذیل است: سیّد اسماعیل بن أحمد حمید بن عبیدالله بن محمّد الأکبر بن عبدالرحمن الشجرى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن(علیه السلام). او سیّدى جلیل القدر، عظیم الشأن و از بزرگان سادات حسنى در قرن چهارم هجرى بود. و وفات او به احتمال قوى در ثلث اوّل این قرن است.^([3])

امام فخر رازى، تعداد فرزندانِ معقّب احمد حمید را چهار تن به اسامى اسماعیل، جعفر، زید و عبیدالله ذکر مى نماید و مى نویسد: امامزاده اسماعیل داراى دو فرزند به اسامى احمد و على بوده است.

او از فرزندان احمد بن اسماعیل، سیّد اجلّ، رییس الرؤسا و نقیب النقبا و سیّد اشرف و افاضل آمل را سیّد محمّد ابوجعفر معروف به کیا معرّفى مى کند. او همچنین از نسل جعفر بن احمد بن عبیدالله، عالم نسّابه، فقیه و نقیب آمل، سیّد على ابوطالب، ملّقب به مستعین بالله که از سادات بسیار بزرگ و از شخصیّت هاى تأثیر گذار در تاریخ آمل بوده را مى شمارد.^([4])

علماى انساب تعداد فرزندان امامزاده اسماعیل را پنج تن به اسامى; ابوعبدالله محمّد، حسن، على و یحیى و حسین مى شمارند و مى نویسند ; غالب آنان در سارى، جرجان و آمل داراى فرزند بوده اند^([5]). ابن عنبه، سیّد یحیى ـ فرزند امامزاده اسماعیل ـ را از شهداى شهر آمل ذکر مى کند.^([6]) از مجموع این اقوال موقعیّت اجتماعى و علمى این خاندان در شهرهاى سارى و آمل به خوبى نمایان مى شود.