مزارات ایران و جهان اسلام

این آرامگاه در ابتداى روستاى ادکان، در 33 کیلومترى شمال شرق شهر اسفراین واقع شده است.

ساختمان آرامگاه، بنایى از خشت و گل و به شکل مربع است که چهار زاویة آن را با ایجاد چهار گوشواره و به کمک چند چوب به هشت ضلعى و سپس به دایره تبدیل نموده‏اند و در نتیجه گنبد بنا را بر آن استوار ساخته‏اند. نیمى از گنبد بلند بنا فرو ریخته و سوراخ یک مترى در آن ایجاد شده است.

در جنوب بقعه، بقایاى ایوانى که تنها دو ستون آن باقى است به چشم مى‏ خورد.

متاسّفانه به جهت حفّارى غیر مجاز و نیز فرسودگى بنا، از حیّز انتفاع خارج شده است. صندوق چوبى و قدیمى بقعه به اندازة 1×2 متر در گوشه‏اى از اتاقِ مرقد افتاده است.

این بنا به شمارة 5948 و در تاریخ 8/5/1381 به ثبت آثار تاریخى رسیده است.

رضى‏الدّین، على بن سعید جوینى اسفراینى مشهور به رضى‏الدّین على لالا اسفراینى، از اقطاب صوفیّه و بزرگان سلسلة کبرویّه است. وى از اعاظم اولیاست. او عموزاده حکیم سنایى است.

پدرش همراه حکیم سنایى، همسفر کعبه بود و در خسرو شیرگیر که از توابع ولایت جوین است، کدخدا شد. شیخ رضى‏الدّین على لالا نیز در خسرو شیرگیر ولادت یافت. وى مردى متّقى و موحّد بود و در مجاهدت و بى آلایشی و ترک دنیا از برجستگان روزگار خویش بود. بنا به گفتة ابن کربلایى: على لالا با پاى پیاده بسیار سفر کرده و محضر 313 تن از مشایخ بزرگ عصر خویش را درک کرد تا این که به مصاحبت نجم‏الدّین کبرى نایل آمد.

تربیت او را مجدالدّین شرف‏الدّین بغدادى بر عهده داشت. على
لالا ابوالرضا بابارتن هندى را در هند دیده و محضر او را درک
کرده است.

جامى در نفحات الانس نیز گوید: شیخ در صحبت بسیارى از مشایخ رسیده و از دست 124 تن از ایشان، که مکمل بوده اند، خرقه پوشیده و پس از مرگش 113 خرقه از آن جمله از او باقى مانده است. قاضى نور اللَّه شوشترى در وصف الحال او گوید:

«خواجه اهل حال و لالاى عترت و آل بود.»

در بندگى تو آن که یکتاست                     لالا علـى، علـى لالاسـت

غلام سرور لاهورى، وفات و محل مرگ رضى‏الدّین على لالا را سال 642 هـ . ق در ادکان اسفراین ثبت کرده است. هر چند منابع در باب محل دفن وى اختلاف کرده‏اند اما این قول مقرون به صواب مى‏نماید زیرا شیخ بیشتر عمر خود را در اسفراین گذرانده و جانشین وى نیز شیخ احمد ذاکر گورپانى بوده است، که اکنون خانقاه وى در فاصله اندکى در غرب ادکان قرار دارد. امین احمد رازى نیز محل دفن وى را اسفراین ثبت کرده است.