مزارات ایران و جهان اسلام

این بنای تاریی در محلّه زندی‌های همدان و نزدیک دبیرستان ابن سینا قرار دارد و از قرار معلوم مدفن «شیخ الاسلام حسن بن عطار حافظ ابوالعلاء» و جمعی از امرای سلجوقی است. حافظ ابوالعلاء در سال 521 هـ . ق در گذشت.

این برج در قرن هفتم و هشتم هجری به طرز ساده وبی پیرایه ساخته شده و بنای آن دوازده ضلعی آجری است که گنبدی هرمی با دوازده ترک آجری بر فراز آن دیده می‌شود. طول اضلاع دوازده‌گانه برج از بیرون بیش از دو متر و از درون کمی بیش از یک متر است.

جبهه خارجی بنا را طاق نماهایی با عمق 15 سانتی متر و پهنای 23/1 متر در هر ضلع تشکیل می‌دهد که هر یک به وسیله یک گوشواره از سطح خارجی جرزهای دوزاده گوشه به عقب نشسته است. در جبهه داخلی برج نیز طاق نماهایی به عمق 20 و عرض 90 سانتی متر وجود دارد. این بنا فاقد کتیبه، گچبری و تزیینات است.

در زیر برج، سردابه‌ای قرار دارد که در جریان تعمیرات سال 1329 مدخل آن را در سمت شمال غربی یافتند و آن را مرمّت نمودند.

در وسط برج بر روی طاق سردابه سنگ قبری ساده و معمولی به طول 25/1 و عرض 50 سانتی متر به چشم می‌خورد و به صورت برجسته در شش سطر روی آن حجّاری شده است:
«یا غفار الذنوب هذا قبر المرحوم المغفور الواصل الی رحمه اله تعالی محمّد فی شهر ذی حجه الحرام عندله سنه 1090».

این سنگ از دورة صفویّه به جای مانده است و ربطی به تاریخ بنا ندارد. دربارة وجه تسمیه این بنا از شخصی به نام قربان نام می‌برند که هنگام حمله افاغنه از این محل به عنوان سنگر استفاده کرده و از اهل محل دفاع نموده است.

در حال حاضر این بنا به وسیلة ساختمان‌های مسکونی اطراف محاصره شده و جلوة خود را از دست داده است. از گنبد هرمی این برج تقریباً 50/2 متر باقی مانده و بقیّة آن منهدم بود و بعدها در سال‌های 1328 و 1329 ش تعمیر و مرمّت شده است.

این برج به شماره 1078 و در تاریخ 28/03/1354 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.