امامزاده حیدر ـ بهبهان  { مرکز شهر }

در قلب شهرستان بهبهان، مزار با شکوه و معظم امامزاده حیدر واقع شده، که مورد توجه اهالى و تمام مردم استان خوزستان است:

بناى قبلى امامزاده که از آثار دوره صفویّه بود، از لحاظ معمارى بى نظیر و یکى از مزارات با شکوه و قدیمى شهر بهبهان به شمار مى آمد، که شامل صحن، ایوان هاى متعدد، حجره هاى زیاد جهت اسکان زوار، گنبد رفیع کلاخودى و مقرنسهاى زیر گنبد و ایوان، و گچبریهاى زیباى اطراف رواقها همه از حکایت بناى زیباى امامزاده حیدر بهبهان داشته است که متأسفانه از این اثر تاریخى به جهت بازسازى حرم هیچ چیز باقى نمانده و همه آن کلا ویران شده است. اگر چه بناى کنونى از حیث معمارى و زیبایى، یکى از بناهاى با شکوه و زیباى ایران زمین است، اما بناى قبلى که گویاى هویّت امامزاده بود و چه بسا نام خفته در مزار، بانیان، عامران و... در تحقیقات بدست مى آمد، از بین رفته و کار را براى یک محقق باستانشناس سخت نموده است.

حرم امامزاده حیدر که نخستین مزار ایران است که گنبد آن به شکل استیل پوشش داده شده، توسط استاد معمار مرحوم لرزاده ـ معمار گنبد مسجد اعظم قم ـ طراحى و با نظارت آن مرحوم انجام شده است. حرم مطهر در مساحتى حدود 3000 متر مربع بنا شده که شامل ایوان، گنبد، مسجد، حسینیه، درمانگاه، سردرب، سه صحن، و چندین گلدسته فلزى است. تمام ایوآنهاو رواقهاى حرم مطهر توسط کاشیهاى زیباى فیروزه اى در زمینه گل و بوته و با آیات قرآن مجید و اسامى ائمه (علیهم السلام) مزین گشته و عظمتى به بنا داده است. مدخل اصلى حرم از جانب غرب بقعه است که ابتدا به صحن بزرگ حرم و سپس به رواق اصلى منتهى به ضریح ختم مى شود. در جانب راست همین مدخل که ورودى خواهران به حساب مى آید، قدمگاه سنگى امامزاده حیدر قرار دارد که بر دیوار بقعه نصب است، پس از عبور از این رواق به ضریح امامزاده حیدر مى رسیم که سراسر با آئینه کارى جلوه خاصى به حرم داده و ضریح مرقد نیز کار هنرمندان اصفهانى است، درست در پشت همین فضا که مربوط به خواهران است، مسجد بزرگ امامزاده حیدر واقع شده که در گوشه اى از این مسجد، درب قدیمى امامزاده که منبت کارى بسیار زیبا حکایت از ذوق هنرمند آن دارد، در داخل دیوار قرار داده اند و توسط شیشه اى از آن محافظت مى نمایند.

مرحوم مهدى مهدوى اشعارى در مدح و نعت و وفات امامزاده حیدر سروده که به شکل بسیار عالى و با خط ثلث در دو طرف درب مذکور کنده کارى شده است که از قرار ذیل است:

زهى رواق مطهر مطاف اهل نظر *** ملک نهاده همى پاى آستانش سر

امامزاده والا مقام پاک نژاد *** سمى حیدر صفدر سلیل پیغمبر

خجسته بقعه بهجت فضاى او الحق *** بود چو جنت و فردوس نزد اهل نظر

یگانه گوهر دریاى افتخار و شرف *** ستوده نسل بلافصل موسى جعفر

سروش هاتف به گوش آمد دوش *** بیا که نور خدا جلوه کرد در حیدر

تو را شفاعت مقبول از خدا و رسول *** بیا شفاعت ما عاصیان نما یکسر

قتیل قوم دغا نزد رودخانه خشک *** شد از مصیبت او چشم قدسیان همه تر

خطاطا روى درب از مرحوم آیة الله آخوند ملا فتح الله روحى پور است که از اجلّه علماى بهبهان و در خطاطى بى نظیر بود و حتى چندین قرآن نیز کتابت نموده که الآن موجود مى باشد و یکى از آنها در کتابخانه ملک تهران است.

در جانب راست همین مسجد، حسینیه بسیار بزرگ با بیش از 15 ستون ساخته شده که تمام دیوار و سقف آن، با آیینه تزیین گشته است. در انتهاى همین حسینیه فاز دوم طرح جامع توسعه حرم مطهر ادامه دارد. و در مقابل آن درمانگاه خیریة امامزاده در دو طبقه ساخته شده و مورد استفاده اقشار مختلف مردم است. مؤلّف کتاب کنزل الأنساب و بحر الأنساب که کتابشان از اعتبار و اتقان برخوردار نیست. خفته در مزار را امامزاده امیر حیدر بن امام موسى کاظم  (علیه السلام)معرفى نموده اند، روى این اصل، معرى نیز یافته اند که بر روى آن حک شده حیدر بن موسى بن جعفر  (علیه السلام)، از اینرو پژوهشکده انساب سادات در قم، این امامزاده را به فرزند امام موسى کاظم  (علیه السلام)دانسته و نامه این نیز از این پژوهشکده به بقعه ارسال شده است. این در حالى است که در تمام کتب انساب، تاریخ، سیره و شرح حال ائمه  (علیهم السلام)تا کنون هیچ کس فرزندى به نام حیدر براى امام موسى کاظم  (علیه السلام)قایل نشده، و حتى ابن عنبه که 61 فرزند براى آن حضرت نام برده، حیدر نامى در میان آنان یافته نمى شود. از اینرو این ادعا از اساس مشکوک است و به آن نمى توان اعتنا کرد.

مدعیان این قول ـ مبنى بر اینکه حیدر فرزند امام موسى کاظم  (علیه السلام) است ـ بر این باورند که امامزاده حیدر از همراهان شاه چراغ ـ احمد بن موسى  (علیه السلام) ـ بوده اند که جهت ملاقات با امام رضا  (علیه السلام) به فارس آمده و در آنجا در گیر شده اند که پس از تفرق سپاه شاه چراغ، امیر حیدر به اتفاق چند تن از برادران و خواهرانش به اسمى زبیده، حکیمه، خدیجه، محمّد باقر، و سبتى فاطمه و حسین فرزندان امام موسى کاظم  (علیه السلام) به شهر ارجان متوارى مى شوند و به قریه کوشک دشت مى آیند. اما کفار در اینجا هم آنها را رها نمى کنند و در آخر الامر در کنار رودخانه خشک «آب خروار» جنگ سختى در مى گیرد و دشمن امامزاده حیدر را رها مى کند و ایشان خسته به باغى که اکنون مرقد مطهرش مى باشد مى رود و در زیر درخت سدرى «کنار» به استراحت مشغول مى شود و در زیر درخت سدر در سال 225 هـ. ق به شهادت مى رسد.(1)

گزارش فوق از چندین لحاظ قابل تأمل است زیرا، ورود شاه چراغ احمد بن موسى  (علیه السلام)در سال 202 یا 203 هـ. ق بوده و اگر سپاهیان او متفرق شده باشند. لاجرم در همین سال است نه در سال 255 هـ. ق وانگهى، امام موسى کاظم  (علیه السلام)را فرزندى به نام محمّد باقر، زبیده و... نبوده، و این اسامى نیز مانند حیدر جعلى است و اصولا این سادات از نوادگان ائمه  (علیهم السلام)بوده اند که در ارجان سکونت داشته اند و به عبارت دیگر در منطقه بهبهان = ارجان هیچ یک از فرزندان بلافصل ائمه  (علیهم السلام) مدفون نمى باشند و ما شرح خفتگان در مزارات بهبهان را در کتاب مزارات امامزادگان ایران نگاشته ایم.

علامه نسابه سید جعفر اعرجى در کتاب ارزشمند مَناهِلُ الضَرَبْ از درگیرى سادات مشعشعى در بادیه بهبهان به سال 861 هـ. ق سخن به میان آورده و مى نویسد: «فکانت بینهما وقعة عظیمة لم یرمثلها، و انکشف الحرب عن قتل على بن محسن، فدفن فی بادیة بهبهان، و کان قتله فی سنة احدى و ستین و ثمانماثة».(2)

پس بین سادات مشعشعى جنگ بزرگى در گرفت که مثل آن را ندیده بودند، این جنگ با کشته شدن على بن محسن به پایان رسیده و او را در سال 861 در بادیه بهبهان دفن کردند.

بنابراین مى توان چنین نتیجه گرفت که خفته در این مزار حیدر بن داود بن سجاد بن بدران بن فلاح بن محسن بن محمّد المشعشى نواده بزرگوار محمّد بن امام موسى کاظم  (علیه السلام)است که ظاهراً امیر بهبهان بوده که در اواسط قرن دهم هجرى در بهبهان به شهادت رسیده است، زیرا سادات مشعشعى در حالیکه بخش عظیمى از منطقه خوزستان را متصرف شده بودند، عاقبت به جهت اختلاف بین بنى اعمام، به جنگ همدیگر رفته و عاقبت در نیمه دوم قرن دهم سید امیر حیدر مشعشعى، امیر ارجان در بهبهان به شهادت رسیده، و در همین قرن نیز کلا بساط سادات مشعشعى توسط شاهان صفوى بر چیده شد.

از سرگذشت دقیق امیر حیدر مشعشعى، حاکم بهبهان در کتب تاریخ ذکرى به میان نیامده است، اما از وجود چنین بارگاهى مى توان به حسن طریقت او اعتقاد داشت. از آنجاییکه مهر قدیمى امامزاده او را سید بن موسى بن جعفر  (علیه السلام)معرفى مى کند. این مطابق با همین حیدر مشعشعى است، زیرا او نواده امام موسى کاظم  (علیه السلام) بود، و معمولا شخص خود را به جد اعلایش منتسب مى نموده و قاعدتاً در یک مهر کوچک نمى توان تمام 18 واسطه را ذکر نموده از اینرو وى به اختصار نام خود را حیدر بن موسى بن جعفر در مهر حک نموده است.

منابع: 1. شجره طیبه: 74 - 75. 2. مناهل الضرب: 477.