امامزاده محمّد گیاهخوار ـ شوشتر { رود گرگر}

در کنار رود گرگر و بر روى محطوه مرتضى در شمال شرقى شهرستان شوشتر، مزار عظیمى پا برجاست که گویاى تاریخ چند صد ساله شوشتر را دارد. این بناى زیبا و مستحکم متعلّق به امامزاده سیّد محمّد گیاهخوار است که آن را سیّد محمّد گلابى هم مى نامند و در نزد اهالى از احترام خاصى برخوردار است و به احتمال قوى از آثار بجا مانده، دوران صفویّه مى باشد.

گنبد، آن با گردنى بسیار بلند، از تناسب خوبى برخوردار است. در داخل بقعه، چند سنگ قبر با حجارى هاى جالب دیده مى شود. سه سنگ قبر در این بقعه متعلّق به سه شاعر شوشترى به نامهاى ملا مهدى، ایمن و شباب قرار دارد.

در ورودى حیاط بقعه رو به شمال است و بر پیشانى سر در ورودى لوحه یى از سنگ سفید نصب شده و کتیبه یى بر آن منقور است که تاریخ تعمیر بنا را به دوران محمّد شاه قاجار و به هنگام حکومت معتمد الدوله منوچهر خان را نشان مى دهد. کتیبه در سالهاى مختلف مورد تعمیرات ناشیانه و رنگ آمیزى هاى بى ضرورت از روى کمال بد سلیقه گى واقع شده است که به زحمت مى توان آن را خواند.

به علت همین تصرفات نامعقول کتیبه امروز دیگر نه تنها ظرافتى ندارد بلکه قابل درست خواندن هم نمى باشد. کتیبه در هشت سطر و داراى 22 مصراع یعنى 11 بیت و یک سرلوحه است به این شرح:

السلطان بن السلطان محمّد شاه غازى، بامن این بناى بهشت نشان، معتمد الدوله العلیه منوچهر خان در زمان خسرو عادل محمّد شاه را کرد ـ کز عدالت ملک ویران آنچه بود آباد کرد ـ در زمان خان منوچهر آنکه از شایستگى ـ معتمد او را به دولت پادشاه را رد کرد ـ هم به خیرات... دست طبعش سعى کرد ـ هم به تعمیر دل ویران کفش امداد کرد ـ هر خرابى بود در ایران از او آباد شد ـ خاصه ملک تستر از غیرت خود شاد کرد ـ مرقد فرزند کاظم را امام هفتمین ـ کرد آباد آنچنان لش قطب او کار کرد ـ بقعه سیّد محمّد را کنار شط شوش ـ کاظمینى در کنار دجله بغداد کرد ـ بهر سر کارى او لطف على خان را گماشت ـ امتثال خسروى بر بیستون فرهاد کرد ـ چون شهاب اندیشه تاریخ اتمامش نمود ـ عقل دور اندیش او را اینچنین ارشاد کرد. کن از بهر تاریخش بناى جاودان ـ بقعه سیّد محمّد معتمد آباد کرد 1257 هـ.ق.

در زیر پنجره مشبک گچى نورگیر کتیبه ئى به خط ثلث با رنگ آبى نیلى بر لوحه سنگى نقر شده که تاریخ تعمیر مجدد بنا را سال 1310 هـ.ق ذکر نموده است.

گنبد بقعه ى سیّد محمّد گیاهخوار شلجمى و سبک کاشیکارى خراسانى و تاریخ 1324 هـ.ق بر نوار سفید رنگ کاشى دور پایه هاى مدور گنبد خوانده مى شود «... و در سال 1257 هـ.ق منوچهر خان معتمد الدوله جنب حرمش عمارتى عالى بساخت که در تاریخ بنایش گفته اند:

پاى بنا چون برون آمد از آن گفتا خرد  *** معتمد این بقعه را از جد و جهد آباد کرد(1)

نسب شریف: چنانکه در اشعار کتیبه گذشت، مدفون در بقعه را از فرزندان امام موسى کاظم علیه السلام معرفى نموده که نمى توان این مدعا را پذیرفت، زیرا در میان فرزندان و نوادگان آن حضرت شخصى به این لقب شهرت نداشته است.

مرحوم علامه حرز الدین معتقد است که وى همان عابد محمّدى است که شیخ بهائى در کتاب نان و حلوا به آن اشاره داشته که مى نویسد:

بر یکى عابد در آن صحرا گذشت  *** شکر گویان کش میسر گشت قوت(2)

اما بر فرض صحت این قول ]که بدون شک اشتباه است[ هیچ وجهى بر ذهن وى در این مکان نیست و از طرفى قریب چهار صد سال از باز سازى بقعه از سوى شاهان صفوى این بنا به سیّد محمّد گیاهخوار از نسل یکى از معصومان انتساب داشته است. بعید است از علامه حرز الدین وجود چند بیت شعر در خصوص یک عابد در صحرایى از شوشتر وى را به این مزار اطلاق و انطباق نماید.

در میان سادات و طالبیونى که به گیاه یا پدر گیاه و علف مشهور است تنها سیّد عمشلیق، أبو الحشیش محمّد بن جعفر بن عبدالله ابن کبر ابن جعفر بن اسحاق الاشرف ابن على الزینبین ابن عبدالله الجواد ابن جعفر الطیار ابن أبى طالب(علیه السلام)(3) است که علماى انسان از محل سکونت او سکوت اختیار نموده اند، اما با توجه به اینکه فرزندان و نوادگان او در کوفه، بصره مى زیسته اند، و با توجه به اینکه استان خوزستان در قرون وسطى اسلامى با این دو شهر کشور عراق ارتباط تنگاتنگ داشته، و با وجود مزار منسوب به سیّد محمّد گیاهخوار در شوشتر، و اینکه ترجمه ابوالحشیش به معنى پدر گیاه است و منطبق با خفته در این مزار از حیث نام و کتیبه و لقب دارد، لذا احتمال بسیار قوى داده مى شود که وى در این مکان مدفون باشد، این همان نسب نامه اى است که مؤلّف کتاب نسب نامه امامزادگان ایران برگزیده است.(4)

گزارشى از جسد تازه امامزاده: جناب آقاى على اکبر مهدى پور در کتاب اجساد جاویدان که گزارشى، از پدیدار شدن جسد تازه علماء، امامزادگان و صلحاء جهان اسلام، خصوصا در ایران است، درباره این امامزاده و کشف جسد تازه او مى نویسد:

«در بیرون شهر شوشتر امامزاده مجرب و مورد توجهى بود که به امامزاده سیّد محمّد گیاهخوار معروف است.

این امامزاده در اثر توسعه شهر الآن متصل به شهر شده و در محلات شوشتر قرار دارد. در حدود یکصد سال پیش ساختمان بقعه شریف این امامزاده رو به ویرانى نهاد، شیخ محمّد على شوشترى، فرزند شیخ جعفر شوشترى، و متوفاى 1322 هـ.ق گروهى را براى تعمیر قبر شریف ایشان فرستاد.

هنگامى که قبر شریف را خاکبردارى کردند، جسد شریف امامزاده تر و تازه پدیدار گردید، ولى کفن کاملا پوسیّده بود، اما قسمتهائى از بدن که باید پوشیده باشد، توسط تار عنکبوت پوشیده شده است.

این داستان و کشف جسد تازه امامزاده در میان اهالى آن سامان مشهور است.(4)

صاحب تذکره شوشتر به هنگام شمارش امامزاده هاى شوشتر به تفصیل از او سخن گفته، و احتمال داده که او همان عابد گیاهخوارى باشد که شیخ بهائى رحمة الله در منظومه «نان و حلوا» از آن سخن گفته است.»(5)

اما چنان که اشاره شد، شخصیت مدفون در بقعه از طالبیون گرانقدر سده چهار هجرى است که ابو حشیش مکنى بودو این بخاطر مصرف و خوردن گیاهان دارویى ملقب و مکنى شده است. نسب شریف او با شش واسطه به حضرت جعفر طیار منتهى مى شود، و داراى چهار فرزند ذکور معقب بود.

منابع: 1. تاریخ جغرافیایى خوزستان: 135، آثار و بناهاى تاریخى خوزستان 1: 563، 567، بناهاى آرامگاهى: 291، تاریخچه وقف در اسلام: 105، مراقد المعارف 2: 292-294. 2. مراقد المعارف، 2: 294. 3. تهذیب الانساب، 341-342، الفخرى: 189، لباب الانساب: 282: 1. 4. نسب نامه امام زادگان ایران. 302. 5. نقباد البشرـ مخطوط، نقباء البشر 4: 1365. 5. تذکره شوشتر: 28، اجساد جاویدان: 126-127.