مزارات ایران و جهان اسلام

درب بقعه از جانب مشرق باز مى شود که شامل سر درب بزرگى است که بالاى آن با قلم درشت نوشته شده «آستانه مبارکه امامزاده مهدى». مساحت کل بنا حدود دویست متر است که تقریبا صد متر مربّع آن را بالکن و طبقه دوّم اختصاص یافته است. متأسّفانه به جهت اینکه امامزاده در محلّه یهودیان واقع شده مردم کمتر به زیارت این امامزاده مى روند و این در حالى است که تقریبا یهودیان این محله قبلا مهاجرت کرده اند. علّت دیگر بستن درب امامزاده در طول روز است که چند بار مراجعه ما و کوفتن درب موفّق به زیارت آن نشدیم.

در گذشته ضریح آهنى در بقعه وجود داشت که آن را به جاى ضریح چوبى تعویض نموده اند. این ضریح به ابعاد 2×2 متر و ظاهرا از بقعه دو خواهران به اینجا انتقال داده شده است. گویند در بقعه سنگ قدیمى وجود داشت که به سرقت رفته است. به اعتقاد اهالى، امامزاده مهدى از فرزندان امام هفتم(علیه السلام)است و چنین مشهور است که وى از تشنگى به شهادت رسیده است. بر این اساس، هیئتى بنام سقّا در بقعه مستقر است که 30 بچه کوچک را به صورت سقا درست مى کنند و در ایام محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا، سقایى مى کنند.

به اعتقاد محقّقان، شخصیّت مدفون در این بقعه، از سادات حسنى است که نسب شریف او با یازده واسطه به امام حسن مجتبى(علیه السلام) منتهى مى شود که از قرار ذیل است:

سیّد ابو حرب مهدى بن ابى محمّد حسن بن ابى طاهر على بن ابى القاسم طاهر الاقطع بن ابى الحسن على بن ابى جعفر محمّد بن حسن البصرى بن قاسم بن محمّد البطحانى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن مجتبى(علیه السلام). وى سیّدى جلیل القدر، عظیم الشان، و بسیار دانا و دانشمند بود.

علاّمه نسّابه بیهقى، متوفّاى 565 هـ . ق از او به عنوان السید الاجل نقیب النقباء بهمدان یاد مى کند و او را سرپرست تمام سادات همدان مى داند. علاوه بر این، سیّد مهدى برادرى داشته به نام سیّد ابوالعز عبدالعظیم که نسّابه همدان بوده و از او تصنیفى در این علم به یادگار گذاشته شده است. برادر دیگر وى همان سیّد جلیل القدر کمال الشرف ابو زید مشهور به شاهرضا مدفون در قمشه = شاهرضا است که نقیب شهر اصفهان بوده و دو برادر دیگر وى به نام ناصر و حیدر از بزرگان همدان به شمار مى رفتند.

نخستین شخص از این خاندان که به همدان مهاجرت نموده جدّ پنجم وى، سیّد ابو جعفر محمّد بن حسن بصرى است^([1]) که سیّدى با عظمت و با کمال بود و از شهررى به همدان نقل مکان کرد و سرانجام در رود راور سکونت اختیار نمود و صاحب فرزندانى من جمله على ابوالحسن شد. آرامگاه سیّد ابو جعفر محمّد که اینک به امامزاده محمّد خوانده مى شود در روستاى شان آباد تویسرکان قرار دارد و از دیر باز مورد زیارت دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) است.^([2])

شهرت این خاندان به زهد و تقوى و پاکدامنى بر احدى پوشیده نیست و به خاطر ازدواج ابو عبدالله حسین بن على ابى الحسن بن حسن البصرى با دختر صاحب بن عباد، از معروفیت به سزایى برخوردار شدند، و اکثر مناصب اجتماعى همچون; قضاوت، نقابت، امامت، امارت شهر همدان و نواحى را بر عهده داشته اند و قریب بر چهارصد سال از بزرگان سادات همدان و از چهره هاى شاخص این منطقه به شمار مى آمدند.

سیّد مهدى نیز از این قاعده مستثنى نبوده، علاوه بر نقابت بر سادات همدان که نشان از موقعیت علمى و اجتماعى او نزد تمام سادات منطقه دارد، از دانشمندان خاندان حسن بصرى در همدان به شمار مى رفت. متأسّفانه در منابع موجود از تاریخ تولّد و وفات او اطلاع دقیقى در دست نیست، اما از آنجاییکه نخستین بار نام وى را بیهقى ذکر نموده آشکار مى شود که وى در عصر او مى زیسته و به احتمال قرین به یقین در ربع اول قرن ششم هجرى بین سالهاى 525-524 هـ . ق در نهاوند وفات یافته و در این مکان دفن شده است.^([3])

نگاهى به جدّ بزرگوار

جد اوّل امامزاده مهدى، ابو طاهر على بن ابى القاسم طاهر نام دارد که کنیه شریف او، اقتباس از نام پدر بزرگوارش است. ابوالقاسم طاهر، در تویسرکان سکونت داشته و در همین شهر وفات یافته و اینک آرامگاه او بر روى تپه اى در خارج از روستاى حاجى آباد در 22 کیلومترى شمال باختر تویسرکان واقع شده و به امامزاده طاهر بن على مشهور است.^([4])

ابوطالب مروزى، از علماى انساب قرن ششم و هفتم هجرى، پس از تایید سکونت طاهر در همدان، او را ملقّب به اقطع دانسته و مى گوید که، او فرزندى به نام ابوطاهر على داشته که در همدان مى زیسته است.^([5]) همین قول را عمیدى نسّابه نیز ذکر کرده است.^([6]) و ابن عنبه اضافه مى کند: «در نسل طاهر اقطع ریاست و نقابت در قدیم الدهر در همدان بوده و نسلش از ابوطاهر على بوده است.»^([7])

طاهر بن على، تنها یک فرزند بنام ابوطاهر على داشته که از او ابو محمّد حسن به وجود آمده است. وى پدر امامزاده مهدى است. علماى انساب، سکونت او را در شهر همدان نوشته اند^([8]) و از تاریخ تولد و وفات او مطلبى اشاره ننموده اند و سپس به فرزندزادگان او که از نقباء همدان بوده اند اشاره مى کنند و مى نویسد: ابوالحرب مهدى بن ابى محمّد حسن بن ابى طاهر على از سادات جلیل القدر و نقیب النقباى همدان است که از او نسل زیادى به وجود آمده است.^([9]) در منابع مذکور اشاره اى به فرزندان و فرزندزادگان امامزاده مهدى نشده و تنها نام برادران آن که از بزرگان سادات همدان و اصفهان بوده ذکر شده است.