- شنبه ۲۲ شهریور ۹۳
این زیارتگاه در دو کیلومترى جنوب غربى شهر خواف، بر دامنه کوه خواجه یار واقع شده و شامل مجموعهاى از آب انبار و مقبره است که در زمان قاجاریّه مرمّت شده و از گذشته به آن «خواجه یار» مىخواندند.
مزار خواجه یار، در بلندترین نقطة دامنه کوه واقع شده و ساختمان آن یک بناى کوشک مانندى در دو طبقه است که در سالیان اخیر مرمّت شده و ابعاد آن 10/14×70/6 متر است. این بنا مشرف به محوطهاى محصور در دیوار خشکه چین سنگى است و سکوئى بلند به طول 8 و عرض یک متر بر روى پایههاى آجرى در میان محوطه واقع شده که در واقع محوطه خواجه یار مىباشد. در اطراف مقبرة خواجه یار، درگذشته اشخاصى را دفن نمودهاند که اینک به قبرستان تبدیل شده است.
در این محل، دو آب انبار به فاصله کمى از یکدیگر و در فاصله حدود صد مترى مزار خواجه یار قرار دارد. یکى از آب انبارها که مخزن آن داراى پلان دایره و هشت متر قطر داشته است که اینک ویران گشته و بقایاى دیوار آن بر جاى مانده است. دیوار آب انبار تماماً از سنگ لاشه با ملاط گل و آهک ساخته شده و بر روى آن با چهار لایه ساروج اندود گردیده است و سقف آن گنبدى آجرى داشته است. ابعاد آجرهایى که سقف آب انبار با آن پوشش شدهاند 5%×24×24 سانتىمتر مىباشد.
آب انبار دیگرى با پلان مستطیل شکل و مجاور آب انبار مخروبه مدوّر ایجاد گردیده است که 40/13 متر طول و 10/7 متر عرض دارد. در جلوى آن، ایوانى با طاق جناقى و دو درگاه در طرفین احداث شده و از انتهاى ایوان راهى با شش پلّه عریض به سطح آب مىرسد. چنین به نظر مىرسد که مخزن و ایوان آب انبار در دو زمان ساخته شده باشد و مخزن بر ایوان تقدم دارد.
آب انبارهاى خواجه یار از نظر سبک معمارى قابل مقایسه با آثار معمارى زمان تیموریان و صفویه مىباشد. برجستگىها و بقایاى دیوارهایى در محل نیز حکایت از تأسیسات دیگر در گذشته داشتهاند.
در مزار خواجه یار، شواهدى جز آب انبار از گذشته مشاهده نمىشود اما وسعت قبرستان و قطعات سنگ قبرهایى که بعضاً متعلّق به زمان صفویّه مىباشند نشان دهنده این واقعیّت است که از دیرزمان این محل مورد عنایت و توجّه مردم بوده است.
چنانکه در بین مردم خواف معروف است. در صدر اسلام یعنى در سال 18 هجرى که احنف ابن قیس، مأمور فتح هرات شد، در مسیر راه، منطقه خواف بدون جنگ و پیکار تسلیم شده و بیعت خویش را به اسلام اعلام مىدارند و سپس راهى هرات مىشوند. در هرات، پیکار سختى بوجود آمد و با عدهاى مجروح در مراجعت به خواف مىآیند، ولى این بار مجوسان این منطقه عهدشکنى کرده و سر از اطاعت اسلام برتافته و با مسلمین به جنگ و پیکار مىپردازند که در نتیجه عدهاى از سپاه اسلام، شهید و مجروح به جا گذاشته که از آن جمله خواجه یار و پیر حسبه و عدهاى که قبور آنان در بین راه خرگرد و خواف (رود) وجود دارد و به نام شهداء گمنام معروفند مىباشند.
چون این جنگ بین زردشتیان مقیم خرگرد و لشکر اسلام پیش آمده بود، محل زردشتیان که روى تپّه مرتفع وجود داشته، از آن تاریخ این تپّه (محل دژ سابق) به نام کافر قلعه موسوم گردیده است.
دربارة خواجه یار مىگویند که چون مزار آن مورد احترام و زیارت مردم خواف بوده، در قرن 13 هجرى قمرى به هنگام سلطنت ناصرالدّین شاه قاجار، حاکم خواف به نام سید محسن خان کلالى خوافى به او شک و بىاعتنایى مىکند و به مردم اعتراض نموده که چرا به زیارت او مىروند لذا پس از مذاکرات با معتقدین، براى اثبات موضوع قبر او را مىشکافند و مىگویند: «پس از شکافتن مشاهده مىشود که جوانى سبزپوش و دستمالى سبز رنگ به پیشانى بسته در قبر آرام دارد (واللَّه اعلم)».
بلافاصله به حاکم اطلاع مىدهند و حاکم خود نیز مشاهده مىکند و دستور مىدهد براى تیمّن و تبرّک دستمال را باز کنند، ولى به محض باز کردن دستمال، خون از پیشانى وى فوران مىکند و دستمال دیگرى مىبندند باز هم خون جریان داشته است تا اینکه همان دستمال سبز خودش را مىبندند و خون مىایستد.
آنگاه سر قبر را بسته و به دستور محسن خان کلالى ساختمانى بر آرامگاه او مىسازند که هم اکنون آن ساختمان آجرى و مستحکم در دامنة کوه خواجه یار پانصد مترى مغرب شهر رود خواف وجود دارد.
ممکن است خواجه یار از مجروحین جنگ هرات بوده که در مراجعت به علت جراحت فراوان در خواف به شهادت رسیده است که از نام و نسب او اطّلاعى در دست نیست.
مجموعة مزار خواجه یار به شمارة 8273 و به تاریخ 24/1/1382 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.
- ۳۶۹۹
- ادامه مطلب
