مزارات ایران و جهان اسلام

در سه کیلومترى جنوب شرقى شهر تربت حیدریه، در مسیر راه اصلى شهرهاى جنوبی خراسان، روى تپّه‏اى مشرف بر جادّه و ارتفاعات اطراف، مزارى قدیمى و معروف وجود داردکه منسوب به شیخ ابوالقاسم گورکانى (گرگانى) متوفّاى 450 هـ . ق ـ از مشاهیر عرفاى خراسان ـ است. مزار، در آبادى شیخ ابوالقاسم واقع می‌باشد که تا قبل از تعمیر آن، در سال 1340 هـ . ش، به کلاته درویشى معروف بوده است. نام صاحب مزار، مطابق سنگ نوشتة آن، شیخ ابوالقاسم على الکورگانى، از سران عرفاى «صوفیّة معروفیّه» در اواخر قرن چهارم و نیمة اوّل قرن پنجم هـ . ق است.

این مزار، روى تپّه‏اى بزرگ در محوّطه‏اى به وسعت 1250 متر مربّع (50×25 متر) واقع شده و به سلیقة خاصّى محوّطه سازى و درخت کارى شده و داراى دو در ورودى فلزى مشابه از شمال و جنوب محوّطه است که مقابل هم قرار دارند. اطراف محوّطه، تا ارتفاع 80 سانتى‏متر، دیوار آجرى و دور تا دور آن نیز به ارتفاع یک متر، نردة فلزى دارد. آرامگاه که در زیبایى بناى آن دقت شده، وسط محوّطه قرار دارد و مصالح اصلى آن، آجر و آهک و سنگ است. مزار، اوّلین بار در سال 1340 هـ . ش به وسیلة معاون سپاه شش خاور ـ که مرکزِ آن زمان، شهر تربت حیدریه بود ـ تعمیر شد؛ ولى بازسازى اساسى آن در سال 1352 هـ . ش به هزینه و دستور آقاى حاج سلطان حسین تابنده گنابادى انجام شد.

قاعدة بنا از خارج، هشت ضلعى و طول هر ضلع قاعدّه، پنج متر است. ارتفاع دیوار، پنج متر و روکش و اندود دیوار، سیمان سفید است. گنبد دو پوشة بنا با کاشى‏هاى سبز رنگ پوشیده شده است. گردن استوانه‏اى گنبد، دو متر ارتفاع دارد و دور تا دور آن با آیه‏هاى قرآن مجید کتیبه نویسى شده است.
قسمت بالاى گنبد، عرقچینى است و حدود پنج متر ارتفاع دارد و بر روى آن به فواصل معین، کلمة «على» نوشته شده است. در محل بالاى درهاى ورودى مزار، روى گنبد، عبارت «لا اله الا اللَّه»، در داخل کادرى، جلب نظر مى‏کند. مزار از چهار جهت درِ ورودى دارد. در حال حاضر، رفت و آمد از درِ رو به قبله صورت مى‏گیرد. ورودى‏ها مشابه یکدیگرند و هر کدام، از دو در تشکیل شده که بین آن‏ها اتاقی فاصله است. درِ بیرونى، جلوى غرفه کار گذاشته شده که آن هم فلزى، دو لنگه‌ای 2×5/2 متر است. بنا از داخل مربّع و طول هر ضلع قاعدة آن، شش متر است. ارتفاع دیوار داخلى، سه متر و قطر دیوار، دو متر است. ازارة آن به ارتفاع 5/1 متر، از سنگ مرمر نباتى رنگ است و بقیّة دیوار، گچ‌کارى شده و روی آن رنگ زرد خورده است. در هر یک از دیوارها، طاقى به دهانة 3، عمق 5/0 و ارتفاع 5/2 متر ایجاد شده و زیر سقف نیز هشت طاق به ابعاد 5/1×5/2 متر با قوس‏هاى هلالى زده شده و گنبد روى آن‏ها قرار گرفته است.

گنبد، از داخل سبز رنگ است و ارتفاع کل آن از نوک تا کف، حدود هشت متر است. در قسمت گردن‏بند گنبد، در چهار جهت، چهار پنجره فلزى به ابعاد 80×120 سانتى‏متر براى نورگیرى ساخته شده است. در وسط بنا، دو صورت قبر سنگى دیده مى‏شود که هر دو، پلّه‏اى است. اوّلى که جلوى در ورودى رو به قبله واقع شده و رنگ مرمر آن قهوه‏اى است، مربوط به شیخ ابوالقاسم الگورکانى است که ابعاد قسمت زیر، 5/1×2 متر با 25 سانتى‏متر ارتفاع و قسمت رویى، یک متر در نیم متر با 20 سانتى متر ارتفاع است. در متن سنگ قبر، تاریخ وفات شیخ، 450 هـ . ق نقر شده است.

این بنا، به شمارة 7614 و در تاریخ 17/12/1381 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.