- شنبه ۲۲ شهریور ۹۳
بقعة با شکوه این امامزادگان در میدان امام خمینى شهر اشتهارد، در میان فضایى وسیع با گنبدى بلند و کاشىکارى واقع شده و به «امامزاده عمّه صغرى و عمّه کبرى»، مشهور است.
بناى امامزاده، از دو قسمت سر در، رواق و حرم تشکیل مىشود. سردر ورودى عبارت از یک قوس بلند در وسط و دو جرز آجرى در دو طرف آن است که شباهت کاملى به سردر امامزاده پلنگ آباد دارد. با عبور از ایوان، به رواق مقابل بقعه وارد مىشویم. این رواق نیز نظیر رواق امامزاده شاه سلیمان اشتهارد است، با این اختلاف که طول آن کمتر است و در دو طرف رواق، هر سو دو غرفه ـ یکى بزرگتر و دیگرى کوچکتر ـ قرار دارد.
در پشت دیوار جنوبى رواق، قسمت قدیمى و اصلى، یعنى حرم قرار دارد که طول هر ضلع آن 75/5 متر است. در وسط هر ضلع، یک طاقنما با قوس تیزه دار وجود دارد. در چهار گوشه بنا نیز نظیر امامزاده شاه سلیمان، ترنبههایى ایجاد شده و سپس بین آنها کاربندى گردیده و بعد دورتادور به نحو جالب و در عین حال سادهاى رسمى بندى شده و سرانجام پوشش گنبدى کم خیز درونى بقعه برپا گشته است. نور داخل بقعه به کمک دو پنجره جاسازى شده تأمین مىگردد. داخل بنا با گچ سفید گردیده و فاقد هرگونه تزیین است. تنها در وسط طاقنماى غربى، محفظهاى بهصورت محلّ قرار دادن چراغ ـ در بعضى از بناها با افروختن شمع ـ مشاهده مىشود.
نماى خارجى مجموعه بناى امامزاده، یعنى بقعه و رواق مقابل آن، در حال حاضر بهصورت یک بناى آجرى مکعّب مستطیل است. بناى بقعه که در قسمت جنوبى قرار گرفته است، از خارج بهصورت یک چهار ضعلى مىباشد که نماى سه دیوار شرقى، جنوبى و غربى آن، هر یک داراى دو طاقنماى آجرى با لچکىهایى مزیّن به آجرهاى لعابى فیروزهاى رنگ چهار گوش است. شیوه ایجاد طاقنما، روى دیواهاى خارجى شرقى و غربى رواق نیز به کار رفته و در هر طرف، سه طاقنما نظیر نماى دیوار بقعه ایجاد شده است.
گنبدى که بر فراز بقعه قرار دارد، بلندترین گنبدى مىباشد که در این منطقه دیده مىشود و از دو قسمت گردنى استوانهاى به ارتفاع تقریبى 5/3 متر و گنبدى تخم مرغى شکل با تناسب کامل تشکیل یافته است. گنبد مذکور به یکى از دو گنبد بناى مقبره قاضى زاده رومى در «شاه زند» سمرقند ـ از آثار قرن پانزدهم میلادى ـ شباهت دارد.
تمامى سطح گنبد در گذشته داراى پوششى از کاشى بود؛ ولى در حال حاضر قسمتهاى زیادى از آن فرو ریخته و صدمه دیده است. پوشش کاشى در دو قسمت انجام شده است؛ یکى روى قسمت استوانهاى و دیگرى روى گنبد اصلى، که قسمت استوانهاى شکل گنبد در پایین داراى یک حاشیه آجرى به ارتفاع یک مترى مىشود.
سطح گنبد با طرح خاص و جالبى به کمک آجرهایى که قسمت نره آنها لعاب داده شده، تزیین یافته است. این پوشش، تنها از دو نقش و دو رنگ سیاه و فیروزهاى به وجود آمده است. بناى اصلى بقعه و گنبد آن را از آثار دوره صفویّه مىتوان به شمار آورد.
اشعار زیر درباره مرمّت بناى بقعه یا رواق روى آن است که با خطّ نا مرغوبى کتابت شده و حایز اهمیّت است:
هوالغفور
میرزا حسامى آنکه خط فــرد قصـر صنع
شــد ثبـت در دفاتر سطـح جهــان ازو
شــد بانى خجسـته مقـــامى که آسمان
بــر آســتان او بـود از روى عجــز رو
رضوان نیافت نصر فرح بخشى از اینچنین
هر چند در بهشت برین کرد جست و جو
خـورشــید را به شمسه او افتخارهاست
مــه تیره روست تا که باو نیست روبه رو
هــر ناقــه از شـــمیم نسیمش عبیر بیز
هــر گلشن از هواى گلش گشته مشگ بو
رشگ جهان شده است از این روضه اشتهارد
قصر جنان شده است از این بقعه کوه به کوه
این سرزمین شریف از آن شد که گشته است
مـدفون دو شـاهـــزاده ز آل نبــى درو
هــر لحظه طـوف مــرقد آن برگزیدگان
دارند جمــله اهـــل ســــماوات آرزو
ملاعلى که سـاعى این روضه شد ز صدق
در روضه بهشــت علـــم شـــد مقام او
محـــراب پرسـد از تو ز تاریخش ارکسى
بیت المقدّس عجــبى بنا بگو سنة (1089)
از دیرباز، خفتگان این بقعه به عنوان دو بانوى بزرگوار از نوادگان امام موسى کاظم شهرت داشتند و عموم اهالى اشتهارد به این نام و نسب آنان را مىشناسند. امّا این ادّعا منشأ صحیحى ندارد؛ زیرا در میان فرزندان امام موسى کاظم و حتّى نوادگان آن حضرت که در رى سکونت داشتهاند، چنین نامى یافت نمىشود.
بدون شک، دو شخص مدفون در این بقعه اُمّ الحسن الصغرى، و اُمّ الحسن الکبرى بنتى عیسى بن محمّد البطحانى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن مىباشند که به ام صغری و ام کبری شهرت پیدا کردهاند. علّامه نسّابه، ابو اسماعیل، ابراهیم طباطبا به هنگام شمارش ساداتى که به قزوین مهاجرت کردهاند مىنویسد: «در قزوین ابوالحسن على بن زید بن على بن عبدالرحمن الشجرى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن سکونت داشت. مادرش اُمّ الحسن الصغرى دختر عیسى بن محمّد البطحانى بود». از آنجایى که تمام فرزندان ابوالحسن على بن زید، به نامهاى ابوالقاسم حمزه، زید، حسن، احمد و عیسى در قزوین و رى
سکونت داشتهاند، لذا مىتوان این ادّعا را تقویت نمود که
مزار کنونى از آن همین امّ الحسن الصغرى و خواهرش
امّ الحسن الکبرى بوده باشد.
سیّد جعفر اعرجى، ضمن شمارش فرزندان سیّد عیسى بن محمّد البطحانى، از اُمّ الحسن یاد مىکند؛ ظاهراً او همان اُمّ الحسن الکبرى مىباشد که ابوالحسن عمرى با نام زینب الکبرى و زینب الصغرى یاد کرده است.
پدرشان، سیّد عیسى، از بزرگان کوفه به شمار مىرفت و به جلالت قدر و عظمت شأن معروف بود. او 7 دختر و 16 پسر داشت. اکثر فرزندان او به منطقه جبل، جرجان، رى، قزوین و طبرستان مهاجرت نمودهاند، در همان جا ساکن شدند و از آنان نسلهاى بىشمار به وجود آمد. آغاز مهاجرت این خانواده پس از قیام حسن بن زید داعى ـ مؤسّس دولت علویان ـ پس از برقرار دولت علویان در طبرستان صورت گرفت. حتّى دو برادر به نامهاى حمزة الأکبر و حمزة الأصغر فرزندان عیسى در سارى در جنگ با یعقوب بن لیث صفّارى به شهادت رسیدند. موقعیّت ممتاز این خانواده، در دولت حسن بن زید چنان بود که از ایشان نقیب، قاضى، وزیر، امیر و فرمانده سپاه و محافظان شخصى حسن بن زید داعى انتخاب شدند و جانانه مقابل سپاه یعقوب لیث صفّارى جنگ نمودند. برخى از فرزندان عیسى، از جمله اُمّ الحسن الکبرى، و اُمّالحسن الصغرى پس از عقب نشینى حسن بن زید به جبل، به منطقه قزوین و کرج مهاجرت نمودند و در همانجا ساکن شدند. بنابراین درستتر است که مکان کنونى را از آنِ این دو خواهر از نوادگان امام حسن مجتبى بدانیم. برادر اُمّ الحسن الصغرى، یحیى بن زید است که در قزوین قیام نمودند و به دست عامل رى، طاهر بن عبداللَّه در ورامین به قتل رسید و اینک آرامگاه آن شهید بزرگوار در روستاى کهنه گل ورامین زیارتگاه دوستداران اهل بیت است.
این بنا به شماره 753 و در تاریخ 23/1/1346 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.
- ۱۶۷۶
- ادامه مطلب