مزارات ایران و جهان اسلام

بناى امامزاده، در کنار یک مسجد و گورستان کوچک قرار دارد. مسجد را مسجد حاجت و امامزاده را «امامزاده موسى»، «امامزاده کهنه» و «امامزاده راسته کوچه» و «امامزاده جمال» گویند.

علّت تعدّد نام امامزاده به خاطر آن است که نام وى موسى و لقبش جمال الدّین می‌باشد و به خاطر واقع شدن در راستة کوچة متصل به دیوار شرقى دبستان مولوى، و کهنه و قدیمى بودن مزارش به این اسامى معروف و خوانده مى‏شود.

این امامزاده در غرب شهر به فاصلة سه هزار قدم از مزار سیّد حمزه، و در محلّة ویجویه واقع شده است.

توصیف بقعه و نسب شریف‏: مرقد امامزاده در زیر گنبد نسبتاً بزرگى واقع شده که پا طاق مقرنسى دارد. روى قبر، صندوق چوبى زیبایى نهاده‏اند. محراب سنگى مقرنسى نیز در امامزاده تعبیه کرده‏اند در تزئیناتی از گل و بوتة اسلیمى استفاده و روى آن را رنگ‏آمیزى کرده‏اند. در کتیبة بالاى در ورودى امامزاده، نسب وى چنین آمده:

«هذا باب البقعه الشریفه لمرقد السیّد الجلیل النبیل أبوالحسن موسى الجمال بن أبی‌القاسم جعفر الجمال بن أبی‌جعفر محمّد بن ابراهیم الیمانى ابن عبیداللَّه ابن امام موسى بن جعفر ‰».

در این امامزاده، دو سنگ مرمرین بر قبر آخوند ملا محمّد مدرس و شیخ عبدالغفار وجود دارد که داراى کتبیه هایى است. در حیاط امامزاده نیز گورستان کوچکى است که در آن، چند قبر کهنه و یک قوچ سنگى سالم دیده مى‏شود.

این بنا به شمارة 881 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.

نسب امامزاده: چنان که اشاره شد، نسب شریف امامزاده با پنج واسطه به امام موسى کاظم ‰ منتهى می‌شود که از قرار ذیل است: ابوالحسن موسى بن جعفر الجّمال ابن محمّد بن ابراهیم الیمایى ابن محمّد بن عبیداللَّه بن الامام موسى الکاظم ‰.

وى سیّدى جلیل القدر، شریف و ملقب به ابوالحسن ابرح بود. وى به فضل و دانش مشهور و به صاحب طوق معروف بود. او بر نواحى آذربایجان غلبه پیدا کرد و پس از مدّتى اسیر شد و بر گردن او طوق زنجیر انداختند و با همان حال هفت سال در زندان محبوس بود. از این‌رو او را صاحب طوق گویند.

فرزندان: او داراى سه فرزند ذکور و یک دختر به اسامى: ابوجعفر محمّد، على و عبداللَّه بود. برخى فرزند ذکور چهارمى به نام حسن را براى او افزوده‏اند و قایل به تداوم نسل او شده‏اند کما این‏که کنیة أبوالحسن، اشاره به این معنى دارد. نام دختر او فاطمه بود و مادرشان از اولاد امام حسن مجتبى ‰ به شمار می‌رفت.

پدر: پدرش از سادات جلیل القدر مکه و مکنّى به أبوالقاسم، و به جهت زیبایى زیاد صورت، به جمّال معروف بود. او محدّثى عالیمقام بوده و قولیت و نقابت سادات مکّه را به عهده داشت و ملقب به احمر عینه (دو چشم قرمز) بود.

مادرش از فرزندان انس بن مالک بود و فرزندانش به بنى جمال شهرت داشتند. علّامة نسّابه ابن‌طقطى دربارة او مى‏نویسد: «و نقیسبى بزرگوار، و اهل حدیث بود. لقب جمّال است و آن به خاطر زیبایى رخسارش بود. او سیّدى بزرگ و امیرى عظیم و کریم و شجاع و قهرمان، صاحب علم، و عمل و سیادت بود».

برادران: وى داراى شش برادر به اسامى حمزه، على الشعرانى، عبداللَّه، موسوى، عبید الله و أبو على إسماعیل بود.

پسر عمو: یکى از پسر عموهاى وى به نام أبو الفائز حسین بن عبدالله بن جعفر المجال نام داشت که به عضد الدوله بدیهى از شیراز ملحق شده بود و با او ملازم و همنشین بود.

مؤلف روضات الجنات قائل است که امامزاده ابوالحسن موسى، در «زمان القائم باللَّه» خلیفة عبّاسى، در سال 432 هـ . ق از جور و ستم وى به آذربایجان گریخت (و پس از تصرّف این شهر و اسارتش) در همان‌جا در گذشت.

نادر میرزا در کتاب تاریخ و جغرافى دار السلطنة تبریز مى‏نویسد:  «در بالاى درِ بیرون مسجد بر روى سنگ مرمر این کلمات را مرقوم کرده‏اند: بسم اللَّه الرحمن الرحیم، مرقد منور الأنوار امامزاده موسى بن جعفر المشتهر بسیّد جمال الدّین، او به امام همام موسى کاظم ‰ منتهى مى‏شود، نمقه حسین الموسوى، سنة 1244.

در انتهاى مسجد، درِ علیحدادى نصب کرده‏اند، و از این در داخل بقعه مى‏شوند. بقعه، گنبد و صندوق چوبى دارد و در محراب بقعه، سنگ سیاهى را به طور گلسازى حجّارى نموده‏اند و در جاى محراب به کار برده‏اند. علامت خطى و آثارى به غیر از آنچه معروض شد ندارد.

حَشْرى نبشته: موسى بن جعفر ما هو المشهور در محلّه سنجران با گنبد کبود، آن حضرت به چهار یا پنج واسطه موسوى است. آن حضرت را امامزاده جمال مى‏گفتند، به علّت این‏که پدرش خوب‌روى و صبیح بود. بعضى امامزاده موسى را صاحب طوق گویند، زیرا که در اسیرى طوق به گردن او نهادند. نزدیک آن بقعه مسجد و منارى بود. مسجد و منار صاحب مى‏گفتند. در پاى مناره جامى بود. سیّد جمال هفت سال آن‏جا محبوس بود. در مسجد صاحب، زیر زمینى بود که مدفن بسیارى از اولیاء است آن جا حاجت روا مى‏شد».