- سه شنبه ۲۵ شهریور ۹۳
این آرامگاه بر بالاى بلندترین قلة کوه سرخاب، واقع در شمال تبریز، که مرتفع و مشرف به همة شهر است، قرار گرفته و به اعتقاد اهالى، مدفونان در آن، عون بن على و زید بن على هستند که در تداول عام، به صورت «عین على» و «زین على» تحریف شده است. همچنین در زبان عامری مردم، این امامزادگان به عینالى مشهور هستند.
بناى بقعة عون على شامل سه اتاق و یک مقبرة مسجد گونه، یک ایوان، دو میل منارة توپر و پنج ستون سنگى بزرگ است. در بناى بقعه، سنگ سرخ کوه سرخاب و اندکى آجر به کار رفته است. ستونهاى ایوان بقعه، از سنگ سفت کبود است. سبک بنا شیوة ایلخانى دارد. بقعه در قرن نهم و دهم هجرى و هنگام حیات درویش حسین کربلائى بسیار آباد بوده است.
در زمان تسلط قشون عثمانى به ویرانى گرائیده، در زمان شاه عبّاس صفوى تجدید بنا یافته و ملا حشرى تبریزى در کتاب روضة الأطهار این تعمیر را چنین توصیف کرده است:
«... در این اوان که شهنشاه ممالک ستان جهانیان ایران و توران به توفیق الملک المنان فتح آذربایجان نمود، زیارت آن شاهزادگان فرمود، دید که مزار این دو بزرگوار در زمان مخالفین منهدم گشته، به ساختن عمارت عالى در آن مکان فیض نشان فرمان داد و در اندک زمان عماراتى را که با کیوان برابرى و همسرى ما نمود به اتمام رسانید.
خـــلف خـــاندان آل‌عــبا شــاه عبّاس، شــاه والاجـاه
بهــر عــون على و زید على آن دو نســل علــى ولـى‌الله
کــرد عــالى عمـارتى انشاء که ز مـاهى کشید ســرتا ماه
یافت ازپـر بـداق خـان اتمام هــم ز اقبـال شاه و لطف اله
دید حشرى چون آن عمارت گفت بهـر تـاریخ او «عمارت شاه»
تجدید بنا و عمارتى که به فرمان شاه عبّاس و به وسیلة پیربداق خان در بقعة عون على به عمل آمده بود، در نتیجة زلزلة زمان شاه سلطان حسین و زلزلة سال 1193 هـ . ق تبریز شکست برداشته و قسمتى از آن فرو ریخته است. بنا به نوشتة محمّدرضا طباطبایى مؤلف تاریخ «اولاد الأطهار»، در اواخر قرن سیزدهم هجرى قمرى دوباره به وسیلة امین لشکر قهرمان میرزا مرمّت یافته و حتى راه هموارى براى آن بقعه احداث گردیده است. قریب چهل سال پیش نیز یک تعمیر اساسى از طرف امیر لشکر اسماعیل خان والى آذربایجان و فرمانده قشون شمال غرب در آن بنا به عمل آمده که در سنگنبشتة منصوب به دیوار ایوان بقعه بدان اشاره شده است.
بسمه تعالى
شـد خراب از دور گیتى این مقام و بارگاه
شـیخ و زاهــد جمله بنمودند ترک خانقاه
ملـک آذربایجان را والــى با عـدل و داد
میــر لشکر بود اسـماعیل در سلک سـپاه
سعى وافى در هـزار و سیصد و دو با چهل
بذل کرد آن حکمران تعمیر شد این پایگاه
بار الها پایدارش کــن به دولت کامــکار
گوید او را این دعا دانش همیشـه صبحگاه
در سالهاى اخیر نیز چند بار تعمیرات جزئى به وسیلة کوهنوردان تبریز در آن بنا صورت گرفته که تأثیرى در تغییر هیأت آن نداشته است و چندان مهم نبوده است.
صاحب روضات الجنان مىنویسد: «مرقد و مزار آن پیروان راه نبى و طالبان طریق ولى، عین على و زین على بر بالاى کوه سرخاب مشخص و معین است. تکیهاى است که جماعت درویشان از سلسلة رفیعة حضرت شاه نور الدّین نعمت الله ولى در آنجا ساکنند و مدعاى ایشان آنکه اینجا مزار دو پسر حضرت امیرالمؤمنین على، تکیه است به عون على و زید على...»
در کتاب «راهنماى جامع ایرانگردى، استان آذربایجان شرقى» آمده است:
«در سالهاى اخیر از طرف هیئت کوهنوردى تبریز، تعمیرات اساسى در این مکان به عمل آمده و با نصب یک دستگاه موتور برق، روشنایى آن تامین شده است. علاوه بر آن، از حوض تولان که چشمه ایست واقع در پشت آرامگاه، اقدام به لوله کشى شد. و دو قهوه خانه هم در جوار بقعه ایجاد شده است که روزهاى تعطیل کوهنوردان و علاقهمندان از آنها استفاده مىکنند. در حال حاضر این محل به زیارتگاه و تفرجگاه تبدیل شده است.
این بنا به شمارة 2747 در تاریخ 27/8/1385 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
نسب شریف: چنانکه اشاره شد، این محل به عنوان دخمه و محل صوفیان و درویشان منسوب به سلسلة شاه نعمت‌الله ولى بوده و آنان اصرار داشتند که این مزار متعلّق به دو تن از فرزندان امام على به نامهاى عون و زید است ولى در کتب معتبر انساب و تاریخ براى امام على فرزندى به نام زید ثبت نشده و فرزندى که به نام عون بوده در صحراى کربلا با امام حسین به شهادت رسیده است. بنابراین مطمئناً عون به ایران نیامده و زید نیز وجود خارجى نداشته است. از این‌رو این دو قول مردود به نظر مىرسد.
مؤلف کتاب «نسب‌نامة امامزادگان ایران» معتقد است که حسن و زید ابنا احمد بن عبدالله بن القاسم بن اسحاق العرضى ابن عبدالله الجواد ابن جعفر الطیار ابن ابى طالب در این بقعه مدفون‌اند. او احتمال مىدهد که حسن مکنى به ابو عون بوده زیرا اسامى عون در خاندان جعفر الطیار به وفور یافت مىشود.
علّامه عبیدلى نسّابه از متوفیان سال 435 هـ . ق مىنویسد: «نسل حسن بن احمد بن عبدالله... در آذربایجان سکونت داشتهاند، او برادرى به نام زید داشت».
همین قول را دیگر علماى انساب از جمله علّامه سیّد جعفر اعرجى و ابن عنبه و دیگران پذیرفتهاند. علّامة نسّابه ابن طباطبا، پسر عموى امامزادگان حسن و زید ابن حسین بن محمّد بن عبدالله بن القاسم بن اسحاق العرضى را از جمله واردین به آذربایجان ثبت و ضبط کرده است. که نشان از مهاجرت این خاندان به آذربایجان دارد. متأسّفانه تاریخ تولد و وفات وى بدرستى معلوم نیست، اما از آنجایی که ابتداى مهاجرت خاندان طیارى به شهر قزوین، از نیمة نخست قرن چهارم هجرى بوده، و با وجود تعداد واسطه بین این دو امامزاده تا جعفر طیار، معلوم مىشود که وفات اینان باید در ثلث آخر قرن چهارم هجرى باشد.
- ۱۷۸۳
- ادامه مطلب
