مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعة زیبا و دیدنی که گنبدش هر بیننده‌ای را مسحور خود می‌کند، قبلاً در محدودة شهر نجیرم از شهرهای آباد و پر رونق خلیج همیشه فارس ایران قرار داشته و در حال حاضر، در حدود 300 متری غرب روستای زیارت ساحلی از دهستان کبکان و در 70 کیلومتری شهر خورموج، مرکز شهرستان دشتی قرار دارد.

براساس گفتة برخی از مطّلعان، اصل این بنا متعلّق به دورۀ ایلخانی (756ـ651) است و در دوره‌های بعد، تعمیراتی در آن صورت گرفته است. تاریخ برخی از این تعمیرات، بر دیوار بنا نصب است که آخرین آن مربوط به تاریخ 18/2/1387 است. بر اساس این تاریخ، به همّت خادم بقعه ـ آقای ناصر نوری بن مرحوم مسلم ـ و مساعدت حجة الاسلام آقای سیّد علی اکبر رکنی حسینی و اهالی خیّر روستای زیارت، کف حرم و شبستان بقعه، سنگ فرش شده است.

بنای بقعه، از بیرون چهارگوش و به ابعاد 9×70/15 متر است. اتاق مرقد در قسمت غربی قرار دارد. چهار کنج آن از بالا با ایجاد گوشواره به هشت ضلعی و سپس به دایره مبدّل شده و آنگاه، گنبدی بر آن ساخته‌اند که از داخل به صورت مخروطی و از بیرون پلّکانی (رک اورچین)، شبیه به گنبد دانیال نبی ‰ در شوش است. زیر گنبد و از داخل، مقرنس و گچ کاری و نیز اسامی پنج تن آل عبا Œ مشاهده می‌شود.

اتاق مرقد از شمال و جنوب، دارای دو صفّه است که بالای هر کدام از آن‌ها، به ترتیب از بالا به پایین، دریچه‌ای برای نور و هوا، شکل ماه و ستاره و سپس یک طاقچة مستطیل شکل کوچک جهت گذاشتن شمع و اشیای دیگر دیده می‌شود.

در ضلع غربی اتاق مرقد، محرابی است که در طرفین آن دو فضای تنگ و باریک به اسم بهشت و جهنّم قرار دارد. در قسمت بهشت که در جانب جنوبی است، سنگ نسبتاً سنگین و سیاه رنگی قرار دارد که برخی بر این باورند اگر کسی بتواند آن را تا کمر بلند کند، حاجتش برآورده می‌شود. این سنگ که آثار شکستگی در آن پیداست، چند سال پیش توسّط سارقان اشیای عتیقه به سرقت رفت، ولی بعد از مدّت کوتاهی، در حالی که شکسته شده
بود، مخفیانه بازگردانده شد. در دیوار همین قسمت، سنگ
دیگری از نوع یشم وجود دارد که دیدنی و ارزشمند است. درگذشته، زوّار بعد از زیارت قبر امامزاده، با روشن کردن شمع از هر دو مکان بازدید می‌کردند.

کف اتاق مرقد از سنگ مرمر و دیوارهای آن تا ارتفاع 40/1 متری،
مزیّن به سنگ مرمر و بقیّه سفیدکاری گچ شده است. در وسط اتاق و درست زیر گنبد، قبری با نمای سنگ به ابعاد 70×170 و ارتفاع 55 سانتی متر وجود دارد که فاقد سنگ نوشته بوده و روی
آن پارچه‌ای سبز کشیده شده است. قبر، دارای ضریحی آلومینیومی و جدید به ابعاد 79×177 و ارتفاع 113 سانتی متر است که
روی سکّویی به ارتفاع 30 سانتی متر با نمای سنگ مرمر
نصب شده است.

مدخل اتاق مقبره، در ضلع شرقی و درون یک شبستان باز می‌شود. کف و ازارة شبستان با سنگ تزئین شده و دیوارهایش سفیدکاری گچ است. در شمال غربی شبستان و قسمت راست مدخل اتاق مقبره، راه پلّه‌ای قرار دارد که فعلاً مسدود است. درون شبستان و در قسمت جنوب شرقی آن، صندوقی قدیمی و چوبی که قبلاً روی قبر امامزاده نصب بوده دیده می‌شود که روی آن این کتیبه خوانده می‌شود: «بسم الله الرحمن الرحیم توکّلت علی الله و علی سیّد المرسلین رحمه الله من اوقف هذا الصندوق باسم عبدالیمام امامزاده زین العابدین سنه 1140 ساخت استاد حسن علی قاسم». گفته شده این صندوق در بحرین ساخته شده و واقف آن، یکی از اهالی آن‌جاست. شبستان از جانب مشرق دارای دری آهنی به عرض 80 و ارتفاع 135 سانتی متر است که درون اتاقی چهارگوش باز می‌شود. این اتاق، دارای دری آلومینیومی به عرض 145 سانتی متر است که داخل صحن باز می‌شود. دیوارهای بیرونی ساختمان امامزاده، به جز قسمت شرقی که سرامیک کاری شده، تمامی سیمان سفید شده است. سرامیک کاری قسمت شرقی، در آبان ماه 1377 خورشیدی و در زمان خادمی ناصر نوری بن مسلم و با هزینة نیک مرد خیراندیش جناب آقای ابوالقاسم سلیمانی بحرانی صورت گرفته است.

زمین زیارتگاه، 5000 متر مربّع و زیر بنای ساختمان آن، 400 متر مربّع است. دور تا دور بقعه، دیواری سنگ و گچی ـ که کف آن سیمانی و مدخل ورودی آن در جانب جنوبی است ـ قرار دارد.

گلزار شهدای روستا، در کنار بقعه قرار دارد و محوّطة اطراف آن،
از قدیم الایّام قبرستان عمومی بوده و بسیاری از معاریف اجتماعی و فرهنگی و نام داران منطقه در آن به خاک آرمیده اند. یکی از
این نام داران، مرحوم رئیس یحیی از اهالی شنبه است که در سال 609 هـ . ق فوت شده و روی سنگ قبر ایشان، این بیت قابل خواندن است: «ما بر سر خاک‌ها زیارت کردیم / تا بر سر خاک ما زیارت که کند». از دیگر نام داران مدفون در این قبرستان، مرحوم حاج سیّد عیسی رکنی حسینی است. اصل ایشان از بردخون است. پس از کسب فیض از محضر بزرگان حوزة علمیّه نجف اشرف، به دشتی مراجعت نمود و بعد از نیم قرن ارشاد و هدایت و رفع مشکلات و فصل خصومات اهالی منطقة دشتی، در روز جمعه پنجم رجب المرجب سنه 1415 در سن 80 سالگی در زیارت، دعوت حق را لبیک گفت و در ضلع شمالی امامزاده زین العابدین مدفون شد.

در اطراف بقعة امامزاده به خصوص در جانب غربی آن، در فضای بسیار وسیعی آثار قبور، اتلال، شکسته‌های خمره و شیشه و آجرها، جلب نظر می‌کند که همگی حکایت از وجود مکانی آباد و پر رونق در این قسمت از خاک زرخیز دشتی دارد. اگر چه محقّق مدقق و پزشک حاذق بوشهری، پروفسور ایرج نبی پور تلاش‌های مفید و قابل تقدیری در حول و حوش این زیارتگاه جهت شناسایی شهر گمشدة نجیرم دشتی انجام داده و حاصل تحقیقاتش در هفته نامة «نسیم جنوب» به چاپ رسیده، با این وجود، شایسته است تجسّسات علمی و کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتری مخصوصاً از طرف میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عمل آید.

در ایّام بهار به ویژه تعطیلات نوروز، زوّار زیادی از نقاط مختلف استان بوشهر برای زیارت و سیاحت مخصوصاً دیدن گنبد زیبای امامزاده، به روستای زیارت می‌آیند.

خفته در این بقعه، عبدالیمام معروف به امامزاده زین العابدین است. بر اساس نقل شفاهی، وی در قرن چهارم از مهر فارس به این ناحیه آمده و سرانجام در 22 ربیع الثانی سال 379 هجری قمری، مقتول شده است. اگر چه مطلعان و معمران بر این باورند که در مهر فارس تذکره دارد، با این وجود، در نسبش نظر واحدی ندارند. برخی وی را از نوادگان امام زین العابدین ‰ ، گروهی از نوادگان امام باقر ‰ ، عدّه‌ای از اعقاب امام صادق ‰ و بالأخره بعضی هم ایشان را از احفاد حضرت موسی بن جعفر ‰ می‌دانند.

از میان اقوال بالا، قول اوّل و آخر به یقین نزدیک‌ترند.
زیرا طبق تحقیقات به
عمل آمده و نیز مندرجات برخی کتب، در قرن چهارم هجری، عدّه‌ای از امامزادگان، از نسل امام سجّاد ‰ و امام کاظم ‰ ، در قالب سپاهی از لارستان فارس برای مبارزه با زرتشتیان وارد منطقة بوشهر از جمله دشتی و سواحل آن شده‌اند. اینان بعد از یک سلسله درگیری‌های خونین، موفّق به فتوحات بسیار شده و منطقه را از عناصر زرتشتی پاک می‌کنند. هم اکنون، در ضلع شمال شرقی بقعة زین العابدین تپّه‌ای موسوم به قتلگاه وجود دارد که گویند محل درگیری امامزادگان با قوای زرتشتی بوده است. (والله اعلم بالصواب).

بنای امامزاده زین العابدین ‰ به شمارة 17126 و در تاریخ 08/11/1385 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.