مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده میر محمّد (محمّد حنفیه) ـ جزیرة خارک‏

این بقعه در جزیرة خارک واقع شده و از یادگارهاى صدر اسلام است. این بقعه یک گنبد هرمى شکل مضرس و یک گنبد کوچک مدور دارد. درون فضاى آن مزین به کاشیکارى ستاره‏اى و هشت ضلعى عهد مغول است و بر روى کاشى‏هاى آن تاریخ 738 هجرى قمرى قید شده است.

مردم بر این باورند که این بقعه مدفن محمّد حنفیّه فرزند حضرت امیرالمومنین ‰ است. کتیبه‏اى بدین مضمون در آن وجود دارد: «هذه مشهد امیرالمومنین محمّد بن امیرالمومنین على».

ولیبر، مصطفوى و سه فراز از این بقعه یاد کرده و در توصیف آن چنین مى‏نویسند: «این آرامگاه در 100 مترى کوهستانى که بندرگاه خارک را از بادهاى جانب شمال غربى ایمن مى‏دارد، واقع است. بناى امامزاده از دو قسمت تشکیل یافته است، آرامگاه و مصلا محوّطه آرامگاه به شکل اتاق چهارگوشى به وسعت 20 مترمربّع است که در جانب قبلة آن، محرابى تعبیه کرده‏اند و با مصلّاى جلوى آن در ارتباط است. به نظر مى‏رسد که بناى مصلا را حدود دو قرن بعد از بناى آرامگاه بدان ملحق ساخته باشند. سطوح جانبى آرامگاه، بیش از چهار متر ارتفاع دارد که در این ارتفاع، در هر یک از گوشه‏ها، لچکى بنا کرده‏اند و طرح چهار ضلعى را به چند ضلعى تبدیل کرده و گنبد مضرسى و بر فراز آن ساخته‏اند. نماى خارجى گنبد، مرکب از سه دوره و دو ردیف پلّه گونه است که با منشورهایى منظّم ایجاد شده و بر فراز آن، گنبد پیازى شکلى با یک قبّه استوار گشته است.

کیفیت بنا نشان مى‏دهد که بناى اصلى، همین مقبره بوده که بعداً در قرن هشتم بدون این‌که تغییرى در آن بدهند، نمازخانه‏اى در جبهة شرقى و با اسلوبى نو و ابتکارى بدان الحاق کرده‏اند که به مراتب وسیع‌تر و رفیع‌تر است. مقبرة اصلى داراى ضریحى چوبى و مشبک کارى است، ولى صندوق قبر ساده آن چنان نصب شده که سنگ قبرى در زیر آن دیده نمى‏شود. در زاویة شمال غربى، قبر دیگرى متّکى به دیوار است که افراد محل معتقدند قبر معمار و استادکار آرمگاه است، اما فاقد سنگ کتیبه است. بناى وابسته به آرامگاه که از آن به نام مصلا یاد شده، بنایى به صورت چهار ایوان به اضلاع هفت متر است که ورودى آن از جانب مشرق است. در گوشه‏ها با ایجاد مقرنس کارى، بنا را به چند ضلعى و سپس به 16 ضلعى تبدیل کرده‏اند. گنبد این بخش نیز به سبک مضرس و پلّه‏اى، با شکوه کامل بنا شده است. طورى که گنبد اصلى آرامگاه را تحت الشعاع قرار مى‏دهد.تزیینات داخل مصلا از کاشى‏هاى نفیس و کوکبى شکل زمان ایلخانان تشکیل یافته که از تنوع خاصّى در رنگ و طرح برخوردار است، هر چند قسمت عمده‏اى از آن از بین رفته است. نوشته‏هاى حاشیه کاشى‏ها به خط نستعلیق و بیشتر از اشعار سعدى است، از جمله:

«ابر و باد و مه خورشید و فلک در کارند

تا تو نانى بکف آرى و به غفلت نخورى»

تاریخ این کاشى‏ها، «محرّم سنه ثمان و ثلثین و سبعمائه»(738) است. ترتیب نصب نخستین کاشى‏ها عبارت از ترکیب آن‌ها با کاشى‏هاى صلیبى ساده لعابدار بوده، ولى بر اثر لطمه‏هاى وارد به بنا، کاشى‏ها به گونه نامطلوبى در سطح دیوار دوباره نصب شده است. در سه جبهه داخل بنا، حاشیه لچکى‏ها و طاق‏هاى اصلى، با کاشى‏هاى معرّق به رنگ‏هاى آبى، سفید و فیروزه‏اى زینت شده است. محراب آن که سردر ورودى امامزاده نیز هست، با کاشیکارى زیبا و جالبى زینت شده است. تزیینات مزبور عبارت از لوحى محراب شکل از کاشى آبى رنگ به بلندى 70 و پهناى 40 سانتى متر است که نوارهاى باریکى از کاشى‏هاى فیروزه‏اى، حاشیه آن را آراسته است و بر روى آن، عبارت: «اللهم صل على محمّد و آل محمّد» خوانده مى‏شود. قاب زیباى کاشى معرّقى به طول 5/2 متر و پهناى نیم متر بر روى زمینه کاشى آبى و گلبرگ‏هاى حنایى رنگ با کتیبه «سلام‏اللَّه على ساکن هذا المشهد امیرالمومنین محمّد بن امیرالمومنین على ‰» در بالاى چارچوب ورودى به آرامگاه نصب شده است. در دو سوى ورودى، تزیینات کاشیکارى محراب مانند مضاعف دیده مى‏شود. در بالاى سردر ورودى، مقرنس کارى جالبى اجرا شده که بر روى آن چنین نوشته شده است: «عمل سیّد على بن امر حسین البخارى». این استاد، در زمان شاهرخ تیمورى، کار مرمّت و کاشیکارى اثر را انجام داده است. غیر از کاشى‏هاى ازاره و مقدار مختصرى آجر، بقیّة مصالح ساختمانى آن از سنگ‏هاى محل و گچ و آهک است. بعضى اصالت این آرامگاه و انتساب آن به محمّد حنفیه ـ فرزند على ‰ را رد مى‏کند. گروهى، مقبرة او را در مکّه، برخى در مدینه و بعضى دیگر در قبرستان بقیع مى‏دانند».

این بنا به شماره 2205 در تاریخ 16/9/1377 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده