- چهارشنبه ۲۶ شهریور ۹۳
این بقعه در جزیرة خارک واقع شده و از یادگارهاى صدر اسلام است. این بقعه یک گنبد هرمى شکل مضرس و یک گنبد کوچک مدور دارد. درون فضاى آن مزین به کاشیکارى ستارهاى و هشت ضلعى عهد مغول است و بر روى کاشىهاى آن تاریخ 738 هجرى قمرى قید شده است.
مردم بر این باورند که این بقعه مدفن محمّد حنفیّه فرزند حضرت امیرالمومنین است. کتیبهاى بدین مضمون در آن وجود دارد: «هذه مشهد امیرالمومنین محمّد بن امیرالمومنین على».
ولیبر، مصطفوى و سه فراز از این بقعه یاد کرده و در توصیف آن چنین مىنویسند: «این آرامگاه در 100 مترى کوهستانى که بندرگاه خارک را از بادهاى جانب شمال غربى ایمن مىدارد، واقع است. بناى امامزاده از دو قسمت تشکیل یافته است، آرامگاه و مصلا محوّطه آرامگاه به شکل اتاق چهارگوشى به وسعت 20 مترمربّع است که در جانب قبلة آن، محرابى تعبیه کردهاند و با مصلّاى جلوى آن در ارتباط است. به نظر مىرسد که بناى مصلا را حدود دو قرن بعد از بناى آرامگاه بدان ملحق ساخته باشند. سطوح جانبى آرامگاه، بیش از چهار متر ارتفاع دارد که در این ارتفاع، در هر یک از گوشهها، لچکى بنا کردهاند و طرح چهار ضلعى را به چند ضلعى تبدیل کرده و گنبد مضرسى و بر فراز آن ساختهاند. نماى خارجى گنبد، مرکب از سه دوره و دو ردیف پلّه گونه است که با منشورهایى منظّم ایجاد شده و بر فراز آن، گنبد پیازى شکلى با یک قبّه استوار گشته است.
کیفیت بنا نشان مىدهد که بناى اصلى، همین مقبره بوده که بعداً در قرن هشتم بدون این‌که تغییرى در آن بدهند، نمازخانهاى در جبهة شرقى و با اسلوبى نو و ابتکارى بدان الحاق کردهاند که به مراتب وسیع‌تر و رفیع‌تر است. مقبرة اصلى داراى ضریحى چوبى و مشبک کارى است، ولى صندوق قبر ساده آن چنان نصب شده که سنگ قبرى در زیر آن دیده نمىشود. در زاویة شمال غربى، قبر دیگرى متّکى به دیوار است که افراد محل معتقدند قبر معمار و استادکار آرمگاه است، اما فاقد سنگ کتیبه است. بناى وابسته به آرامگاه که از آن به نام مصلا یاد شده، بنایى به صورت چهار ایوان به اضلاع هفت متر است که ورودى آن از جانب مشرق است. در گوشهها با ایجاد مقرنس کارى، بنا را به چند ضلعى و سپس به 16 ضلعى تبدیل کردهاند. گنبد این بخش نیز به سبک مضرس و پلّهاى، با شکوه کامل بنا شده است. طورى که گنبد اصلى آرامگاه را تحت الشعاع قرار مىدهد.تزیینات داخل مصلا از کاشىهاى نفیس و کوکبى شکل زمان ایلخانان تشکیل یافته که از تنوع خاصّى در رنگ و طرح برخوردار است، هر چند قسمت عمدهاى از آن از بین رفته است. نوشتههاى حاشیه کاشىها به خط نستعلیق و بیشتر از اشعار سعدى است، از جمله:
«ابر و باد و مه خورشید و فلک در کارند
تا تو نانى بکف آرى و به غفلت نخورى»
تاریخ این کاشىها، «محرّم سنه ثمان و ثلثین و سبعمائه»(738) است. ترتیب نصب نخستین کاشىها عبارت از ترکیب آن‌ها با کاشىهاى صلیبى ساده لعابدار بوده، ولى بر اثر لطمههاى وارد به بنا، کاشىها به گونه نامطلوبى در سطح دیوار دوباره نصب شده است. در سه جبهه داخل بنا، حاشیه لچکىها و طاقهاى اصلى، با کاشىهاى معرّق به رنگهاى آبى، سفید و فیروزهاى زینت شده است. محراب آن که سردر ورودى امامزاده نیز هست، با کاشیکارى زیبا و جالبى زینت شده است. تزیینات مزبور عبارت از لوحى محراب شکل از کاشى آبى رنگ به بلندى 70 و پهناى 40 سانتى متر است که نوارهاى باریکى از کاشىهاى فیروزهاى، حاشیه آن را آراسته است و بر روى آن، عبارت: «اللهم صل على محمّد و آل محمّد» خوانده مىشود. قاب زیباى کاشى معرّقى به طول 5/2 متر و پهناى نیم متر بر روى زمینه کاشى آبى و گلبرگهاى حنایى رنگ با کتیبه «سلاماللَّه على ساکن هذا المشهد امیرالمومنین محمّد بن امیرالمومنین على » در بالاى چارچوب ورودى به آرامگاه نصب شده است. در دو سوى ورودى، تزیینات کاشیکارى محراب مانند مضاعف دیده مىشود. در بالاى سردر ورودى، مقرنس کارى جالبى اجرا شده که بر روى آن چنین نوشته شده است: «عمل سیّد على بن امر حسین البخارى». این استاد، در زمان شاهرخ تیمورى، کار مرمّت و کاشیکارى اثر را انجام داده است. غیر از کاشىهاى ازاره و مقدار مختصرى آجر، بقیّة مصالح ساختمانى آن از سنگهاى محل و گچ و آهک است. بعضى اصالت این آرامگاه و انتساب آن به محمّد حنفیه ـ فرزند على را رد مىکند. گروهى، مقبرة او را در مکّه، برخى در مدینه و بعضى دیگر در قبرستان بقیع مىدانند».
این بنا به شماره 2205 در تاریخ 16/9/1377 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.
- ۱۷۷۷
- ادامه مطلب
