مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در غرب شهر خورموج، جنوب گلزار شهدا ـ روضة الشهداء ـ روی تپّه‌ای کم ارتفاع قرار دارد. بر گرداگرد این بقعه، قبرستان قدیمی خورموج واقع است. درون قبرستان، سنگ قبرهای مکعب مستطیل شکل فراوانی بوده که اکنون تعدادی از آن‌ها باقی مانده و خطوط روی بیشتر آن‌ها نیز از بین رفته است. یکی از این سنگ‌ها که به سختی قابل خواندن است، مربوط به فردی از طایفه افشار است. ناگفته نماند که هم اکنون نیز خانواده‌ای در خورموج سکونت دارد که نسب خود را به نادرشاه افشار می‌رسانند.

قدمت این بقعه، به اواخر قاجار می‌رسد. چنان که گفته می‌شود:
با کمک مالی همسر مرحوم جمال خان امیر پنج، «شاهزاده» که زنی صالح و اهل خیرات بود، اتاق قبلی که از خشت و گل و بسیار فرسوده بود تخریب شد و اتاق فعلی که از سنگ و گچ است، ساخته شد.

این اتاق به صورت مستطیل و به ابعاد 90/5×14 متر است. دیوارهای آن از بیرون سیمان سفید و از درون، سفیدکاری شده است. از بیرون و از جهات مختلف، طاق نماهای تزئینی دارد و در سمت شمال شرقی پلّکانی با یازده پلّه به پشت بام منتهی می‌شود. اتاق، دارای دو در آهنی به عرض 90 سانتی‌متر است که هر دو رو به مشرق باز می‌شوند و در ضلع جنوبی و شمال هم دو پنجره آهنی به عرض 90 سانتی‌متر برای ورود هوا و نور نصب شده است. در سمت شرق و بین پلّکان و درها این عبارت روی دیوار با رنگ سیاه دیده می‌شود: «السلام علیک یا عبدالصالح المطیع لله و رسوله و الجمیع المومنین و المومنات، یا میر ارم بن سام بن نوح و رحمة الله و برکاة».

بر فراز اتاق، گنبد کلاخودی سبز رنگی به ارتفاع بیش از 5 متر، روی سکوی هشت گوش استوار شده و در طرفین آن دو گنبدک شلجمی گچی سبز رنگ، به ارتفاع حدود 2 متر، روی یک کرسی هشت ضلعی قرار دارد.

درون اتاق، سنگ قبری است بسیار دراز که تقریباً تمام طول اتاق را پُر کرده است و هیچ شباهتی به دیگر سنگ قبرهای زیارتگاه‌های استان بوشهر ندارد؛ آقای احمد اقتداری که خود، بقعه را از نزدیک دیده توصیف جالبی از این سنگ می‌کند: نه خود گنبد، نه گنبدک‌ها، نه دیوارها و نه درها هیچ کدام، ارزش هنری و تاریخی ندارند. درون بقعه بر خلاف تمام زیارتگاه‌های شناخته شده در آبادی‌های جنوب، ضریح و محجّری وجود ندارد و مقبره با سنگی از نوع سنگ‌های قدیمی و سخت محلّی که از کثرت سایش صیقل یافته است به طول 12 متر، با تراشی اسلیمی و نقش سروک سازی بسیار ظریف، بر روی پایه‌ای مستطیل شکل به طول 5/13 متر و عرض 05/2 متر قرار دارد. بر روی پایۀ طویل، سنگ تراشیدۀ ترنجی و اسلیمی به ارتفاع 35 سانتی‌متر با دو لچک کوچک‌تر در بالا و پایین و یک اسلیمی پهن و عریض در وسط قرار دارد. در کنار این سنگ اسلیمی شکل، خطوط و نقوش ظریف در اندازه‌های مختلف به چشم می‌خورد.

دو پایه آتش دان سنگی نظیر آتش‌دان‌های سنگی دوره هخامنشی بر روی این سنگ قرار گرفته است. علاوه بر آن، یک قطعه سنگ بیضی شکل در داخل بقعه و بر روی آن وجود دارد که قابل جابه جا شدن است. یک طرف آن، نقش زن و مردی که دست در دست هم دارند حجّاری شده است و در طرف دیگر تاریخ فوت شخصی ذکر شده به نظر می‌رسد این سنگ به زمان‌های بسیار دور، پیش از اسلام و به دورۀ سلطه یونانیان و عهد سلوکیان می‌رسد.

بر اساس نوشتۀ روی بقعه و نیز گفتۀ ریش سفیدان محلی، صاحب این بقعه میر ارم شاه، فرزند سام فرزند نوح ‰ است؛ آقای عبدالمجید روانبد که فردیست فرهنگی و اهل دقت و نظر، ضمن ضعیف شمردن این نظر، معتقد است نام مدفون در این بقعه امشا، مأخوذ از کلمۀ، امشاسپندان و به معنای جاودان و ماندگار است و پیشوند میر هم بعدها به اوّل اسم وی اضافه شده است؛ او احتمال می‌دهد میرامشا یک شاهزاده ساسانی و یا یک روحانی زرتشتی باشد؛ که به هنگام عبور از خورموج فوت، و در همین محل فعلی دفن شده است.

میرارم شاه به «پیر چهل گزو» مشهور و دارای قبر درازی است؛ آقای روانبد برخلاف نظر دیگران که معتقدند علّت این امر، بلندی قدش بوده، بر این باور است که علّت آن دفن اشیایی است که به رسم زرتشتیان قدیم در بالا و پایین جسد به خاک سپرده‌اند.

بقعة میر ارم شاه نزد اهالی خورموج از احترام خاصی برخوردار بوده به طوری که هر هفته، پنجشنبه‌ها برای فاتحه و راز و نیاز و برآورده شدن حاجات به آن‌جا می‌روند.

برای رفاه حال افرادی که در طول سال به ویژه پنجشنبه‌ها به آن‌جا می‌روند امکاناتی فراهم آمده که می‌توان به آب لوله‌کشی، برق و سیستم خنک کننده و سرویس بهداشتی اشاره نمود.

در کنار بقعه میر ارم، شخصیّت‌های نامداری مدفون هستند که به اسامی چند تن از آنان اشاره می‌شود: 1. آیت الله حاج شیخ عبدالله حاجیانی (عالم دینی) 2. سیّدمحمدرضا عطایی خورموجی (خادم بقعه) 3. علی حیدری بن حیدر (کدخدا) 4. حاج غلامعلی بهرامی (بخشدار بردخون) 5. حمید آل یوسف (شاعر).

این بنا به شمارة 4048 و در تاریخ 10/07/1380 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.