مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در روستای دهک از دهستان عربخانه از بخش شوسف واقع شده و بسیار مورد توجه اهالی است. مزارى است که آثار قدمت در آن آشکار است. این مزار که به صورت مربّع است، داراى ایوان، رواق و گنبد کوچک مخروطى شکل مى‏باشد. مرحوم محمّد باقر آیتى در کتاب کبریت الاحمر مى‏نویسد: «دخترى نابینا بود، گفت پنج من خوشة گندم جمع کردم و در مزار سیّد الحسین، پسر امیر المؤمنین (خیرات نمودم، چشمان مرا شفا داد. در این مزار متبرک، داخل روضه، روى دیوار شمالى، ردپایى برهنه بر روى یک سنگ سیاه با طول حدود 30 سانتى‏متر و عرض دو سانتى‏متر قرار دارد، که گفته مى‏شود، جاى پاى امام رضا(است. این رد پا، مورد تفأل زایرین این زیارتگاه مقدّس قرار مى‏گیرد بدین صورت که مهر نماز را به آن مى‏چسبانند، اگر مهر چسبید، تفأل خیر است و گرنه خیر نیست. این مطلب را اکثر زائرین تجربه کرده‏اند.

این مزار شامل دو بخش معماری که قسمت فوقانی آن بنایی جدیدالاحداث است که در سال‌های اخیر ساخته شده اما بخش قدیمی آن در قسمت تحتانی مقبره قرار دارد که اسلوب معماری و نوع قوس‌های آن نشان می‌دهد که احتمالاً در اوایل دورة قاجار بنا شده است. با توجه به شواهد موجود بنای قدیمی‌تر با نقشه مربع و از سنگ ساخته شده و گنبدی کوچک بر فراز آن قرار دارد. آنچه از بنای قدیمی باقی مانده، طاقنماهایی در دو ردیف است که در دو ضلع بنا قرار داشته و نوع قوس آن‌ها از نوع کلیل است. بنایی که امروزه بر فراز مدفون سید الحسین ایجاد شده از لحاظ طرح و نقشه و فرم گنبد با هیچ یک از شیوه‌های معماری اسلامی مطابقت ندارد. این بنا چهار ضلعی است که گنبدی بر فراز آن قرار گرفته. ورودی بنا در ضلع جنوبی آن بوده و ضریح فلزی در داخل اتاق مقبره قرار دارد. گنبد بنا با الهام از گنبدهای کلاه فرنگی ساخته شده و در قسمت ساقه آن نورگیرهایی تعبیه شده که نور فضای داخل مقبره را فراهم می‌کند. این بنا با استفاده از مصالح آجر و گچ و آهک ساخته شده است.

در مورد شخص مدفون در بقعه در کتاب بهارستان چنین آمده است:

«در ناحیه دهک مزاری است که از آن کرامات فیض آثار مشاهده می‌گردد و بعید نیست مدفن حسین بن علی عبدالله بن العباس بن امیرالمؤمنین صلوات الله علی باشد که علمای انساب تصریح کرده‌اند که در ولایت قاین فرود آمده اما در مکین الاساس والد ماجدم در ذیل اسامی اولاد حضرت ابی الفضل (نقل فرموده عجب این است که در میان عوام شهرت دارد که صاحب این مزار فرزند بلاواسطه حضرت امیرالمؤمنین (است.

چنان‌که مشهور است، خفته در مزار را سیّد الحسین بن على بن عبید الله بن عبّاس بن امام على بن ابیطالب(و نام مادرش را جنیه مى‏دانند. هر ساله زائران زیادى از گوشه و کنار، سر ارادت بر آستان مقدّس مى‏سایند.

بدون شک شجره نامة مذکور اشتباه است و در سلسلة نسب سیّد الحسین افتادگى وجود دارد، زیرا به اتّفاق نقل همة علماى انساب، تداوم نسل عبید الله بن العبّاس بن على امیر المؤمنین (از حسن و عبد الله است. بنابراین تنها شخصى که از این خاندان با این مزار مطابقت دارد، سیّد الحسین
بن على بن عبید الله القاضى ابن الحسن بن عبید الله بن العبّاس بن امیر المؤمنین على(است. زیرا نوادة او که السیّد
الحسن ابومحمّد العلوى ابن على بن محمّد بن الحسین
المذکور است، از سادات جلیل القدرى است که در نیشابور مى‏زیسته و متنبى شاعر نیز او را دیده، وى در نیشابور در ذى الحجّة سال 384 هـ. ق به شهادت رسیده است. او فرزندى داشته که نامش عقیل بود، عضد الدولة دیلمى او را به قتل رسانید. بنابراین اگر خفته در مزار را همین سیّد الحسین بدانیم، بدور از حقیقت نیست.

بقعة قدیمی سیّد الحسین به شمارة 9316 و در تاریخ 17/5/1382 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.