- چهارشنبه ۲۶ شهریور ۹۳
این آرامگاه در انتهاى خیابان پیر نجم الدّین شهر سمنان و در میان گورستان قدیمى که اینک بخشى از آن به خیابان تبدیل شده قرار دارد.
این بنا یکى از آثار دورة مغول و شامل ایوان و حرم و گنبد است. ایوان بنا، رو به جنوب و متّصل به بقعه ساخته شده و 7 متر ارتفاع و 5/3 متر عرض دارد. در این ایوان، دو درِ چوبی ساده به چشم مىخورد که یکى از سمت مشرق به اتاق مقبره باز مىشود و دیگرى از جانب شمال است، به باغ بزرگى راه مىیابد. با عبور از در چوبى محقّر، به فضاى داخل بقعه راه مىیابیم. داخل بنا محوّطه چهارگوش کوچکى به طول 70/5 متر است که قسمت فوقانى آن به کمک چهار ترنبه و چهار طاقنما به صورت طرح هشت ضلعى درآمده و یک ضلع در میان داراى پنجرههاى بزرگى است که براى نور گرفتن تعبیه شده است. در قسمت بالاى پنجرهها و طاقنماها، رفهاى کوچک آجرى قابسازى شده که مجموعه اینها، طرح هشت ضلعى را به یک طرح مدوّر تبدیل ساخته است. ساقة گنبد بزرگ بقعه، از زیر پنجرهها شروع شده و قریب 5/3 متر ارتفاع دارد، کاسه گنبد هم به صورت مخروطى و از آجر ساخته شده و فاقد هرگونه پوشش تزیینى است. کف اتاق بقعه تقریباً 30 سانتىمتر از سطح ایوان پایینتر است و قبرى ساده و گچى در وسط آن و زیر گنبد قرار دارد. پوشش روى مرقد را صندوق مشبّک چوبی سادهاى به طول 60/2، عرض 35/1 و ارتفاع 30/1 متر تشکیل مىدهد. سمت غرب حرم و رو به قبله، محراب بلند و سادهاى به چشم مىآید که چیزى بیش از یک فرورفتگى نیست. در سه طرف دیگر اتاق، سه غرفه با طاقهاى جناغى ساخته شده که به غیر از غرفه جنوبى که از آن به عنوان نورگیر استفاده مىشده، بقیّه محل دفن اموات است. در سه گوشه بقعه، طاقچههاى بسیار کوچکى براى روشن کردن شمع ساختهاند. در گوشه شمال غربى حرم، بر بالاى سه صورت قبرى که تقریباً نیم متر از کف اتاق بلندتر است، سه ردیف کاشىکارى دیده مىشود که اشعارى به خط سفید بر متن لاجوردى، دربارة مدفونین آن قبرها نوشته شده است. روبروى آرامگاه پیر نجمالدّین دو ستون خشتى بسیار بزرگ از خشت خام وجود داشت که برخى از مردم آن را مقبرة فرزند امیر تیمور گورکانی مىدانند.
عبدالرفیع حقیقت دربارة شخص مدفون در این بقعه مىنویسد:
«مقبرة پیر نجمالدّین سمنانى در مشرق سمنان بیرون دروازه خراسان در محلّى به نام قبرستان پیر نجمالدّین واقع است و به نام شیخ نجمالدّین «تاج بخش» معروف مىباشد. دربارة تعیین نسب و تاریخ زندگانى مدفون این مقبره ضمن تألیف تاریخ سمنان پژوهش زیادى به عمل آمده ولى نتیجه قطعى به دست نیامد، فقط در تذکرة صبح گلشن چاپ هند از ملا نجمالدّین سمنانى متخلّص به «نجم سمنانى» نام برده شده و آمده است که: «ملا نجمالدّین سمنانى متخلّص به «نجم» از اجله استادان سخندان و نکتهدانی است» و سه بیت از اشعار فارسى وى را نیز بیان کرده است. ولى سال تولّد و وفات او معلوم نیست و به نظر نمىرسد که همان پیر نجمالدّین دادبخش باشد.
ولى همان طور که در شرح مقابله مردم سمنان در برابر حمله مغولان (بیان شده است،) مردم سمنان، به نقل پدران خود، مدفون این مقبره را یکى از سرداران ملّى خود در حمله مغول مىدانند و این داستان را نیز از قول پدران خود سینه به سینه دریافت داشتهاند، ما نیز به احترام عقیده عمومى وى را سردار ملّى این شهر مىنامیم زیرا اگر این انتساب درست نباشد، تردیدى نیست که یکى از بزرگان فکرى و یا عارفان مورد احترام مردم این سامان بوده است».
حسین شجره در مقالهاى که در روزنامه اطّلاعات مورّخ 8 خرداد سال 1319 هجرى شمسى درج شده، مدفون این مقبره را
«شیخ نجمالدّین طامة الکبرى» مىداند. هر چند که واقعه شهادت شیخ نجمالدّین کبرى خوارزمى تقریباً شبیه واقعه شهادت
پیر نجمالدّین مىباشد که هر دو در حمله مغول به قتل رسیدهاند، ولى با توجّه به مفاد کتاب «ریاض العارفین» این آرامگاه نمىتواند متعلّق به شیخ نجمالدّین خوارزمى باشد. در کتاب مذکور
چنین آمده است:
«جمعى از اعاظم این طایفه (صوفیه) حلقه ارادتش (شیخ نجمالدّین) در گوش جان کشیدهاند و از فیض اخلاقش به درجات والا رسیدهاند، من جمله شیخ مجدالدّین بغدادى و شیخ نجم الدّین رازى... چون به سعایت اعادى شیخ مجدالدّین بغدادى به سعادت شهادت نائل آمد. طبع آن جناب از خوارزمشاه ملول گردید و به اصحاب فرمود که آتش از جانب مشرق شعله برافروخت و تا نزدیک مغرب خواهد سوخت. شما را (خطاب به شاگردان) به اوطان خود مىباید رفت. اصحاب در دفع آن حادثه داعى و ساعى شدند. لشگر مغول حسب الامر چنگیز خان به خوارزم رسیدند و به قتل و غارت پرداختند. شیخ جهاد نموده تا او را تیر باران کردند. شهادت حضرت شیخ در سنه 618 هجرى قمرى بود».
احتمالاً مىتوان شیخ نجمالدّین دادبخش را یکى از شاگردان شیخ نجمالدّین خوارزمى به حساب آورد که به دستور وى براى مقابله با سپاه جرار مغول به وطن و زادگاه خود، سمنان، آمده است.
استاد عبدالرفیع حقیقت در کتاب «تاریخ قومس» مدفون این بقعه را کمالالدّین سمنانى، منجّم مشهور در دورة خوارزمشاهیان و پدر بىبى منجمّه سمنانى، شاعره معروف مىداند. در تذکرة
«صبح گلشن» چاپ هند، از ملا نجمالدّین سمنانى متخلّص
به نجم، که از جمله اساتید برجسته بوده، نام برده شده است.
ولى به علّت اینکه وى در اواخر عمر در سمنان نبوده، بعید به نظر مىرسد که در بقعه مزبور دفن شده باشد. لیکن قدر مسلم این است که پیر نجمالدّین یکى از عرفاى جلیل القدر است که کرامات زیادى بدو نسبت مىدهند.
این بنا به شماره 2218 و در تاریخ 8/12/1377 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.
- ۹۵۰
- ادامه مطلب