مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در محلّة زاوغان شهر سمنان و در دویست مترى شمال شرقى امامزاده أشرف و در خیابان امام حسین ‰ واقع شده و به سیّد زین الدّین علی صالح مشهور است.

ساختمان بقعه، بناى خشتى لطمه دیده‏اى، مرکب از حرم و ایوان و گنبد است که به دلیل واقع شدن در معبر عمومى، دارای صحن کوچکی است. اتاق حرم، مربّع شکل و به ابعاد هر ضلع 5 متر است. در ضخامت دیوارهاى چهارگانه، راهروهایى هم عرض و درهاى بقعه با طاق گهواره‏اى بلند ساخته شده است که راهروهاى شمالى و جنوبى و غربى به وسیله درهایى چوبی به بیرون راه مى‏یابد؛ ولى در راهروى شرقى، از طرف خارج دیوارى کشیده‏اند. در طاقنماهاى بالاى در ورودى، پنجره‏هایى تعبیه شده که روشنایى داخل بقعه را تأمین مى‏کند. در وسط حرم و زیر گنبد، ضریح آهنى سبز رنگى قرار دارد که به صورت نرده یا میله‏هاى باریک و جالب است. داخل حرم با گچ سفید کرده‏اند و به غیر از چند شمایل، فاقد هر گونه تزییناتى است. ساقه پوشش بقعه بر روى چهار فیلپوش که از کف آغاز شده و طاقنماهاى تو گود میانى، استوار گشته است. گنبد خارجى به صورت مخروط گونه بر روى گریوى دو طبقه و پلّه‏اى بنا شده که تمامى سطح آن را با گچ سفید کرده‏اند. ایوان بقعه در جانب چپ آن به ارتفاع 4 متر بر پا شده است. طاق آن، قوسى شکل و فاقد پشت بغل است. در سمت راست داخل ایوان، اتاقى بنا گردیده و در سمت چپ بقعه در نماى خارجى، راه پلّه‏هاى پشت بام احداث شده است.

شخص مدفون این بقعه بر اساس بررسى‏هاى مرحوم آیت‏اللَّه حائرى چنین معرفى شده است: «زین‏الدّین على صالح فرزند عبیداللَّه اعرج بن حسین اصغر بن امام زین‏العابدین ‰».

این بنا به شماره 5655 و در تاریخ 25/12/1380 به ثبت آثار ملّى رسیده است.

متأسّفانه با وجود آنکه شخص مدفون در بقعه از سوى علّامه نسّابه، ضامن بن شدقم حسنى تصریح به دفن شده و در گذشته نیز خفته در مزار به زین‏الدّین مهدى مشهور بوده، اما با کمال تعجّب
علّامه حایرى آن را به زین‏الدّین على صالح فرزند عبیداللَّه اعرج
که از همراهان حضرت امام رضا ‰ بوده، تغییر نام و نسب
داده است که یقیناً این ادّعا منشا صحیحى ندارد. زیرا علاوه
بر انتساب قبرى به او در ایلام، شخص مدفون در این بقعه
نیز تصریح به دفن شده و نسب شریفش از قرار ذیل است:
سیّد ابوالحسن زین‏الدّین مهدى بن ابراهیم الازرق بن ابى عبداللَّه حسین بن محمّد بن حسین الکوسج بن ابى على ابراهیم بن محمّد حرون بن حمزة المختلص بن عبیداللَّه الاعرج بن حسین الاصغر بن امام على بن حسین زین العابدین ‰. وى از سادات جلیل القدر عراق بود و از بعقوبه به سمنان مهاجرت نمود و در همین شهر وفات یافت و داراى نسل زیادى است.