مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در روستاى ساروق از بخش مرکزى و در 48 کیلومترى شمال غربى اراک واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است و یکى از بزرگترین کرامات قرن، در این بقعه به وقوع پیوسته که داستان حافظ قرآن شدن کربلایى کاظم  تاکنون بر سرزبان‏ها است.

ساختمان بقعه که از آثار بجا ماندة قرن ششم هجرى است و شامل سه بقعه مجزّا مى‏باشد، در دوره‏هاى بعد مرمّت شده‏اند. این سه بقعه عبارتند از:

1. بقعه غربى، روبروى درِ ورودى صحن که مدفن امامزاده حسین و عدّه‏اى از شهداء است.

2. بقعه شرقى، مدفن منسوب امامزاده على و فرزندش امامزاده عبیداللَّه ثانى و عدّه‏اى از شهداء.

3. بقعه میانى، که به بقعه چهل دختران مشهور است، متعلّق به سیّده سکینه و بانوان فاطمى است که به توصیف آن‏ها خواهیم پرداخت.

بقعه غربى: این بقعه داراى دو فضاى متصل به هم است. فضاى اوّل که فضاى ورودى است با چند پلّه به پایین راه دارد و فضاى دوّم به آن متصل و همکف با فضاى اوّل است. در وسط فضاى اوّل ضریح امامزاده حسین قرار دارد و در قسمت پشت ضریح به فاصله حدود یک متر، دو قبر به چشم مى‏خورد که متّصل به دیوار و حدود 50 سانتى‏متر ارتفاع دارند و در میان فضاى دوّم دو مرقد با فاصله کمى از یکدیگر قرار گرفته‏اند و صاحب این چهار مرقد مشخّص نیست. بر دیوار داخل بقعه غربى، کتیبه‏اى دارد که متن آن چنین است: (امر بعمارة هذا النقش القبّة الاکبر السیّد المرتضى العالم قوام الدّین تاج الاسلام ابومحمّد الحسین بن موحود بن محمّد بن على بن احمد الامیر النقیب بالکوفه بن على عبید الاعرج بن حسین الاصغر بن الإمام زین العابدین فخرالعرب و العجم على بن الحسین الشهید المظلوم... بن امیرالمومنین و یعسوب المسلمین اسداللَّه ابوالحسن على بن ابوطالب علیهم الصلوة و سلم به تاریخ ذیحجه سبعة عشرین و ستمائه. بخط عمل استاد ابوهاشم بن ابوالکرم بن عبداللَّه البنا...)

ظاهراً قسمت‏هایى از متن کتیبه در زمان مرمّت و پررنگ ساختن متن ناخواسته دستکارى شده و بعضى از کلمات ناخوانا شده است. در فضاى همجوار بر روى دو مرقد میانى، ضریح آلومینیومى مشبّک با طرح درشت بر روى ضریح چوبى مشبک قدیمى قرار دارد که داراى کنده کارى زیبایى است و قسمت‏هایى از آن مرمّت شده است. ارتفاع ضریح حدود 10/1 متر و در قسمت بالاى آن شیشه‏اى‏ست. کفِ مرقد کاشى فیروزه‏اى است و فاقد سنگ کتیبه مى‏باشد.

طبق گفته هیئت امناء آثار چوبى ضریح‏هاى قبلى این بقعه در موزه همجوار امامزادگان 72 تن وجود دارد. در فضاى اوّل بر روى مرقد امامزاده حسین ضریح مطلا نصب شده که داراى کتیبه است: متن کتیبه اوّل سوره انسان (دهر) است و کتیبه دوّم آن شامل ابیاتى از اشعار ترکیب بند محتشم کاشانى درباره کربلا مى‏باشد.

روى در ورودى ضریح، متن ذیل نوشته شده است: (بسمه تعالى ـ ضریح مطهّر امامزادگان عبیداللَّه ثانى و على صالح
ابن عبیداللَّه اعرج ابن حسین اصغر بن امام زین العابدین ‰
و 72 تن ساروق ـ ساخت و قلمزنى سیّد محسن احمدى)

در فاصله فضاى اوّل و دوّم، درِ چوبى قدیمى قرار داشت
که داراى کتیبه کنده‏کارى شامل آیة الکرسى و
اسامى معصومین Œ و نام استاد کار و تاریخ ساخت آن
ذکر شده و طبق گفته آقاى اسماعیل ساروقى فراهانى متعلّق به حدود 530 سال پیش و در موزه همجوار نگهدارى مى‏شود. فضاى دوّم قبلاً داراى ایوان غربى بوده و در حال حاضر
مسدود شده است.

بقعه شرقى: این بقعه شامل یک ایوان به مساحت چهل مترمربّع و دو فضاى متصل به یکدیگر است. کف ایوان حدود دو پلّه از کف فضاى بقعه بالاتر است. بر روى فضاى اوّل و دوّم دو گنبد وجود دارد. زیر گنبد اوّل کتیبه کوفى تزئینى است که آیاتى از قرآن کریم به صورت رنگى منقوش گردیده است: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم... ینصرک اللَّه بنصر عزیز... هو المومنین».

در سمت راست دیوار مقابل درِ ورودى، کتیبه‏اى نوشته که بخشى از آن بدین شرح است: (امر بعمارة هذا المشهد المعلا... الموید المظفّر المجاهد بهاالدوله... الموتمن الاسلام شرف الامیر... ابوسعید لینصرن... عنداللَّه الدهر...)

این کتیبه در تاریخ 30/06/1372 بازسازى و مرمّت شده است. درِ ورودى بقعه چوبى به ابعاد 45 سانتى‏متر عرض و 65/1 سانتى‏متر ارتفاع و از چوب بید ساخته شده و به صورت منبّت‏کارى و گره‏چینى است و داراى تزیینات زیباى گیاهى و هندسى و پنج شبکه اشکال تار عنکبوتى است.

در داخل فضاى اوّل، دو صندوق چوبى وجود دارد. صندوق اوّل: داراى نقوش منبّت تزئینى است و ابعاد آن حدود 20/1×50/2 و ارتفاع 5/1 متر مى‏باشد. کتیبه این صندوق بدین شرح است:

«هذا قبر الامیر السیّد الشهید المظلوم المقتول عبیداللَّه بن على الصالح بن عبیداللَّه الاعرج بن الحسین الاسغر (الاصغر) بن الامام على زین العابدین بن الحسین، به تاریخ شهر اللَّه المبارک رمضان سنه ستمائه امر هذا... للذین... الساروق» و «على الصالح بن عبیداللَّه الاعرج بن الحسین... بن على زین العابدین بن الحسین بن على بن ابى‏طالب صلوات اللَّه علیهم اجمعین... فى سنه ثمان و خمسین و ثمان مائه 858».

صندوق دوّم: نقوش منبّت کارى زیبایى دارد و کتیبه‏هایش بدین شرح است «بسم اللَّه الرحمن الرحیم یس و القرآن الحکیم انک لمن المرسلین ـ على صراط مستقیم تنزیل العزیز الرحیم لتنذر قوما ما انذر ابائهم فهم مقمحون... من اتبع الذکر و خشى الرحمن، للَّه الحرمین... لسعید شمس الدّین. عزّت الملک للَّه الواحد القهار، العظمه للَّه، الحره المتقیه... الملک الواحد القهار، العز اجل على، صالح بن عبیداللَّه بن الحسین بن الامام على امام زین العابدین بن الحسین بن على بن ابى‏طالب،... الکامل ابن على بن الحسین الملک للَّه الواحد القهار... عبیداللَّه بن على بن الحسین بن على ابوطالب... لم یلدو لم یولد و لم یکن له کفوا احد... ثمان و ستین و خمس 658» و کتیبه‏اى دیگر به این ترتیب:

«امر بعمارة هذا البقعة المبارکة الصدور العالم... الاسلام امیر الحاج... المعالى ابوالماجد ادام اللَّه علوه... فى... خمس...».

روى این صندوق نقوش ستاره هشت پر ایرانى به همراه گره چینى‏هاى چوبى وجود دارد. قسمتى از منبّت‏کارى این صندوق جدا شده و وجود ندارد. اهالى معتقدند زمانى که روس‏ها به ایران آمده بودند، آن‏ها قطعات این صندوق را برده‏اند.

در زیر گنبد، نقّاشى روى گچ به صورت شمسه بسیار زیبایى با رنگ‏هاى آبى، سیاه، قرمز و سبز وجود دارد. محراب گچبرى زیبایى در روبروى دیوار مقابل درِ ورودى قرار دارد که مقرنس‏کارى و گچبرى برجسته با نقوش گیاهى است و از رنگ‏هاى قرمز و سبز براى تزیینات گچبرى محراب استفاده شده است.

کتیبه‏اى در حاشیه محراب وجود داشته که از بین رفته است و فقط کلمه (واللَّه) خوانده مى‏شود. بین فضاى اوّل و دوّم راهرویى است که مرقد شخصى به نام نصرت خاتون است که به اعتقاد اهالى همسر امامزاده على صالح و مادر امامزاده عبیداللَّه الثانى مى‏باشد.

صندوق این مرقد، سال‏ها پیش توسّط سارقان به سرقت رفته بود که پس از دستگیرى آن‏ها، جهت حفاظت بهتر از آن تحویل موزه ملّى ایران (موزه دوران اسلامى) گردیده و اینک در معرض دید بازدیدکنندگان داخلى و خارجى قرار دارد. این صندوق مُنبت‏کارى است و داراى کتیبه‏اى به خط ثلث بدین شرح است: (هذا قبر الخاتونة المرحومة السعیدة نصره خاتون بنت الامیر المرحوم ملک الساده و النقبا شمس الدّین محمّد بن زید على الحسینیه طاب ثراها فى ربیع الاوّل لسنة تسع عشره سبعمائه! (719).

در میان و اطراف فضاى دوّم، مرقدهاى دیگرى وجود دارد که عموماً متّصل به دیوار هستند و حدود 50 سانتى‏متر از کف ارتفاع دارند. یک صندوق چوبى منبّت کارى شده به ارتفاع حدود 20/1 متر و به ابعاد 10/1×2 متر در داخل فضاى دوّم قرار دارد. این صندوق کتیبه‏اى ندارد و صاحبان مرقدها مشخّص نیست. در بدنه یک محراب گچبرى ساده‏اى است که از محراب فضاى اوّل ساده‏تر است و نقش و کتیبه ندارد و فقط داراى طاقنماهاى داخلى است.

بقعة چهل اختران (بقعه میانى): این بقعه در فاصله بین بقعه شرقى و بقعه غربى قرار دارد. بناى آن آجرى با طرح مستطیل است. و طبق گفته هیئت امنا این بنا جدیدساز است و حدود 12 سال پیش (سال 1372) توسّط یک استاد معمار اهل قم ساخته شده است. ضریح آلومینیوم زیبایى به رنگ‏هاى سفید و طلایى زینت بخش این بقعه است. سازنده این ضریح استاد دقیقى است. کتیبه روى سطح شیشه در بالاى این ضریح بدین شرح است:

(دانــى مشام جـان زچه اینجا معطر است‏

چــون مــــرقد مطهّر سـبط پیمبر است‏

مهرش همین بس آن‏که نسب برده از حسین‏

جــدّش علـــى ولى خـداوند داور است‏

پرســـى اگـــر ز نام نکــویش بگویمت‏

چهـل اختر از سلاله زهـراى اطهــر است‏

مدفــون در این مکان مقدّس شد آن مهى‏

کولمعه‏اى ز نــور خــداوند اکبـر است‏

گــردیده این دیار مصـــون از بلا از آن‏

چون در جوار این حرم پاک و اطهر است‏

گــویم چسـان ثناى کسى را که مادرش‏

زهـــرا یگانه شـــافعه روز محشر است‏

بر درگهـــش ز روى ادب بوسه مى‏زنند

آن عاشقان که در دلشان مهر حیدر است)

اطراف این سه بقعه، صحن وسیعى قرار دارد و حجراتى براى زایران در اطراف صحن ساخته شده است. معجزه حافظ شدن کربلاى کاظم ساروقى در بقعه شرقى (در فضاى اوّل) اتّفاق افتاده است.

بقعة هفتاد و دو تن به شمارة 306 و در تاریخ 29/09/1316 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.