بقعة این امامزاده در 8 کیلومترى جنوب غربى شهر ساوه و در میان روستاى یل آباد واقع شده و به «شاهزاده اسماعیل» مشهور است.

اصل بنا، متعلّق به دورة صفویّه و به صورت متساوى الاضلاع به قطر و ارتفاع هشت متر با دیوار آجرى بود. در چهارگوشة داخل بنا، نیم طاق‏هایى تعبیه شده بود که صورت بقعه را به فلکه‏اى تبدیل مى‏نمود. پوشش بنا، رسمى بندى آجرى و گنبد آن عرق چینى و نماى خارجى آن، آجر پوش بود. بر فراز بقعه، منارچه‏اى قرار داشت که کاشى‏کارى مختصر در آن مشاهده مى‏شد.

در جهت شرق بقعه، رواقى چشمه پوش قرار داشت که پوشش زیرین آن با نقوش آجرى قرمز تزیین شده بود. رواق، به طول سیزده و عرض چهارده متر و داراى دو شاه‏نشین بود. در نماى جنوبى بقعه، ایوانى با جدار آجرى با دهانة چهار و طول پنج متر ساخته شد.

در سال 1378 هـ. ش، بناى قبلى امامزاده تخریب گردید و به جاى آن، بنایى بسیار با شکوه، شامل حرم، گنبد، ایوان، صحن، گلدسته، ضریح، سقّاخانه، آشپزخانه و کلیّة وسایل رفاهى زایران در آن تعبیه شد و تا سال 1385 هـ. ش، ادامه داشت و در آخر همین سال، با صرف مبلغ یک میلیارد تومان به اتمام رسید.

بناى کنونى که در مساحت 360 مترمربّع ساخته شد، داراى ایوان باشکوهى است که در شمال بقعه قرار دارد و مساحت آن حدود شصت متر است. به قرینة شمال، در جنوب بقعه نیز ایوانى به ابعاد 7×20 متر تعبیه گردیده که به زیبایى حرم افزوده است. خصوصاً در جانبین ایوان شمالى، دو منارة مرتفع با کاشى‏هاى معرّق تزیین شد و عظمت خاصّى به مزار داده است.

فضاى داخلى حرم که به صورت یک شبستان بزرگ است، سراسر با آیینه‏هاى زرد و آبى تزیین شده و شکوهى به بقعه بخشیده، که جزء ده بقعة برتر استان مرکزى به شمار مى‏رود. در وسط این فضا و میان ستون‏هایى که جهت احداث گنبد خانه تعبیه گردیده، ضریح مطهّر و زیباى امامزاده قرار دارد که همچون ضریح امام رضا ‰ طرّاحى شده است.

گنبد بنا به صورت شلجمى، به قطر هشت و ارتفاع تقریبى ده متر مى‏باشد و سراسر با کاشى‏هاى فیروزه‏اى تزیین یافته است.

در زیر گنبد، کتیبه‏اى به خطّ کوفى بنایى با آیینه کارى رنگى وجود دارد که متن آن عبارت است از: «لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه، على ولى اللَّه».

مرقد امامزاده، حدود یک متر از کف بقعه ارتفاع دارد و باسنگ مرمر تزیین شده و کتیبه‏اى به این مضمون، پس از صلوات بر ائمّه ‰ ، نوشته شده است: «مرقد مطهّر شاهزاده اسماعیل ثانى بن موسى بن جعفر ‰ درسال 1378 هجرى شمسى تجدید بنا شد».

به جای ضریح چوبى قدیمى و مشبّک امامزاده اسماعیل
ـ که به دلیل فرسودگى از بین رفته بود ـ ضریح آلومینیومى نصب شد که آن هم به امامزادة روستاى مرق منتقل گردیده و به جاى آن، ضریح جدید مطلّا و پنجره‏هاى فولادى
ساخته شد و با طرح ضریح امام رضا ‰ بر مرقد نصب
گردید و کتیبه‏اى به این شرح سمت در ورودى آن دارد:
«با خود یارى اهالى شریف یل آباد و همّت هیأت امناى تحت نظارت ادارة اوقاف و امور خیریّة ساوه، ساخته شد.
ساخت مشهد مقدّس حجت ظریف 1383 قلم زنى و زرگرى سیّد مصطفى، على اکبر فرزین».

داخل حرم دو اتاق احداث گردید که یکى جهت دفتر مدیریّت آستانه و دیگرى به منظور خوابگاه خدّام در نظر گرفته شده است. همچنین داخل بقعه به سمت ایوان، پنجره‏هاى فولادى زیبایى نصب گردید، که شیشه‏هاى رنگى به آن شکوهِ خاصّى بخشیده است. بالاى ایوان ورودى شمالى، کتیبه‏اى به خطّ نستعلیق سفید رنگ بر زمینة لاجوردى نقش بسته که نوشته شده است: «شاهزاده اسماعیل ثانى بن اسماعیل بن امام موسى بن جعفر ‰».

بقعة امامزاده اسماعیل، داراى دو صحن نسبتاً بزرگى است که یکى در جنوب و دیگرى در شمال واقع شده و در مجموع، داراى شش گلدسته است، که دو گلدسته در ایوان صحن جنوبى و چهار گلدسته در صحن شمالى و ایوان آن قرار دارد. مساحت صحن شمالى 60×60 متر مى‏باشد که با ایوان و سردر ورودى بسیار با شکوه آغاز مى‏شود. در جانبین آن، دو منارة بلند به ارتفاع تقریبى هفت متر و در وسط آن، یک گنبد کوچک شلجمى با پوشش کاشى‏هاى لاجوردى تعبیه شده است و کتیبه‏هاى دیگر در زمینة آبى و با خطّ نستعلیق در ایوان به چشم مى‏خورد. در سمت راست صحن شمالى، مزار شهداى جنگ تحمیلى قرار دارد که حوض زیبایى در نزدیکى آن تعبیه شده است. سقّاخانه‏اى در مجاورت حوض، به همّت حاج اکبر اصغرى با صرف هزینه‏اى حدود بیست میلیون تومان به زیبایى صحن افزوده است. مساحت صحن جنوبى،
حدود 70×63 متر مربّع مى‏باشد که شامل سردرى به
ابعاد 7×20 متر با دو گلدستة کوچک مى‏باشد. در ضلع جنوب غربى آستانه، آشپزخانه و سرویس‏هاى بهداشتى با تمام امکانات آن تأسیس یافته است.

در ضلع شرق آستانه، دار القرآن الکریم توسّط حاج عقیل واسطه ساخته شده که طبقة زیرین آن، جهت سالن پذیرایى در نظر گرفته شده است. در همین قسمت، محلّى به نام فاطمیّه، توسّط حاج محمود پیروز حمیدى، به یاد بود مادر گرامى‏اش، مرحومه زینب وزیرى ساخته شده است که جهت مراسم‏هاى مختلف از آن بهره بردارى مى‏شود. در ضلع شمال غربى صحن، بازار شاهزاده اسماعیل و بهشت مفقودین جبهه قرار دارد که خود بر زیبایى مجموعه افزوده است.

چنان که اشاره شد، در ایوان ورودى بقعه، نسب امامزاده به عنوان اسماعیل بن اسماعیل بن امام هفتم ‰ معرّفى شد که بدون شک، این ادّعا مدرکى صحیحى ندارد؛ زیرا اسماعیل بن موسى ‰ تنها یک فرزند معقّب به نام موسى داشت که در مصر مى‏زیست. فرزند دیگرى به نام احمد براى او به ثبت رسیده که در مکّه زندگى مى‏کرد؛ بنابراین، بر فرض صحّت این انتساب، دلیلى از مهاجرت او به ساوه نیز در دست نیست.

به اعتقاد برخى از محقّقین، خفته در این مزار، نوادة بزرگوار امامزاده سیّد اسحاق مدفون در ساوه است که نسب شریف او با هشت واسطه به امام هفتم ‰ منتهى مى‏شود، که از قرار ذیل است:

سیّد اسماعیل بن اسحاق بن موسى بن ابى محمّد موسى بن ابى على احمد بن ابى عبد اللّه اسحاق بن ابراهیم العسکرى بن موسى ابى سبحة بن ابراهیم المرتضى بن امام موسى کاظم ‰ .

وى، سیّدى جلیل القدر، عظیم الشأن و بسیار بزرگوار بود. حسن بن محمّد بن حسن قمّى ـ زنده به سال 387 هـ. ق ـ نخستین شخص از موّرخان است که دربارة سیّد اسحاق، جدّ امامزاده اسماعیل مى‏نویسد: «ابو عبداللّه اسحاق به قم آمد و قصد داشت که به خراسان و طبرستان رود، امّا على بن جبلّه اشعرى و دیگر بزرگان عرب قم از او خواهش کردند که در این شهر اقامت کند و او را بسیار اکرام و احترام کردند و به او عطا و بخشش نمودند. او در این شهر ماند و ازدواج کرد و صاحب فرزندانى شد که سه پسر و یک دختر بودند».

آرامگاه مطهّر سیّد اسحاق که به تخفیف، اسحاق بن موسى ‰ خوانده مى‏شود، از دیر باز مورد توجّه دوستداران اهل بیت Œ است و یکى از زیارتگاه‏هاى مشهور استان مرکزى به شمار مى‏آید. بنا به نوشتة مورّخ قمّى، سیّد ابو محمّد موسى در آوه بود و از او سیّد اسحاق و یک دختر به وجود آمد. دیگر علماى انساب، فرزند سوّمى براى سیّد موسى ذکر کرده‏اند، که نام او نیز موسى بوده است. از سیّد موسى، فرزندى به دنیا آمد که نامش را سیّد اسحاق نهادند. او تنها یک فرزند به نام سیّد اسماعیل داشت که زیاده با حشمت و سیّدى بسیار جلیل القدر بود. او، در ساوه و نواحى آن از موقعیّت ممتازى برخوردار بود و عاقبت در روستاى یل آباد که محلّ اقامتش بود، به سال 500 هـ. ق وفات یافت. آرامگاه او از دیر باز مورد توجّه اهالى است.

با توجّه به متن شجره‌نامه، چنین تصوّر شد که، اسماعیل
بن اسحاق بن موسى، همان اسماعیل الثانى بن اسماعیل
بن امام موسى کاظم ‰ است که ابتدا پدر اسماعیل به
نام اسحاق را به اشتباه اسماعیل اوّل و پدر او که موسى بود،
با امام هفتم خلط نمودند.

بناى قبلی امامزاده اسماعیل به شمارة 1198 و در تاریخ 10/9/1354 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.