مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة باشکوه این امامزاده، کنار خیابان شهید بهشتى شهر تفرش واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالی است.

بناى بقعه و گنبد کلاه‏خودى آن، ظاهراً از بناهاى قرن هشتم هجرى مى‏باشد و بخش‏هاى تابعة آن، از ایوان‏هاى چهارگانه و غرفه‏هاى جهات فرعى، از الحاقات عصر صفویّه است. این بنا، مشتمل بر بقعه، گنبد، چهار ایوان و چهار حجره یا غرفه و صفّة فوقانى است که مجموعاً به صورت هشت‌ضلعی به طول هر ضلع هفت متر است.

در 10 مترى غرب بقعه، برکه‏اى با بناى باستانى است که در جبهة مدخل آن، لوحى از مرمر نصب بوده که روى آن، تاریخ الحاق ایوان‏ها، تعمیر گنبد و بناى برکه ـ سال 1073 هـ. ق ـ از ناحیة «امیر فصیح‏الدّین محمّد» حجّارى شده بود که متأسّفانه این لوح دزدیده شده است! بناى بقعه به هیأت مربّع به دهانة هفت و ارتفاع 9 متر با جدار سادة گچى و خاکى تعمیرى است که در هر ضلع آن، شاه‏نشینى به دهانة چهار و عرض یک متر قرار دارد و از هر شاه‏نشین، درگاهى باز گذاشته و جلوى هر در هم ایوانى ساخته‏اند. در چهار گوشة بقعه، هم‏طراز پوشش شاه‏نشین‏ها، نیم طاقى بالا آورده و صورت چهار ضلعى را به هشت ضلعى متساوى نامحسوس مبدّل ساخته‏اند و بلافاصله، شکل داخلى را به فلکه‏اى  تبدیل کرده و پاطاق گنبد رسمى‏بندى آجرى را بالا برده‏اند. در وسط بقعه، مرقدى با جدار گچى بدون تزیین و ضریح، به ارتفاع یک متر قرار دارد.

بر فراز بقعه، گنبدى کلاه‏خودى به سبک قرن هفتم هجرى، تماماً از آجر تراش و فاقد تزیین کاشى تقریباً به قطر و ارتفاع یازده متر و با گردنی به بلندى پنج متر، سالم بر جاى مانده است. در چهار جانب بقعه، ایوان‏هایى مى‏باشد که سطح آن‌ها یک متر از کف زمین ارتفاع دارد. جدار سفیدکارى و پوشش آن‌ها، مقرنس است که مقرنس سه ایوان آن فرو ریخته و تنها مقرنس ایوان شمالى باقى مى‏باشد که بسیار خوش قطار و زیباست. ایوان شرقى را به صورت مقبره در آورده و جلوى آن را درى مشبّک از چوب نصب کرده و از کمرگاه پوشانده و به دو طبقه تقسیم کرده‏اند. از غرفة روى مقبرة ایوان شرقى، درگاهى به داخل بقعه گشوده مى‏شود. این غرفه، به وسیلة غلام گردشى‏هایى با ایوان‏هاى جهات فرعى نیز مرتبط مى‏گردد. در دو جانب هر ایوان، حجره‏اى است که جهات فرعى را فرا گرفته‏اند و محوّطة آن‌ها به صورت مثلّث مى‏باشد و بر فراز هر یک، ایوانى بدون غرفه ساخته شده که به صورت پنج ضلعى در آمده است و از دو جانب هر کدام، راهرو (غلام گردشى) نمودار مى‏باشد که این ایوان‏ها را به یکدیگر و به غرفة روى حجرة شرقى، مرتبط مى‏سازد.

به نظر مى‏رسد بناى بقعه در آغاز تهى از قسمت‏هاى تابعه و قاعده‏اش از داخل و خارج، چهار ضلعى بوده است و بعداً در عصر صفوى، با مهارت فنّى، الحاقات یاد شده از ایوان و حجره‏ها را به آن افزوده و صورت مربّع را به هشت ضلعی تبدیل ساخته‏اند. این بقعه، درِ منبّت‏کارى شده‏اى نیز به
تاریخ 1077 هـ . ق دارد که توسّط امیر فصیح الدّین محمّد به بقعه هدیه شده است.

نسب شریف شخصیّت مدفون در این بقعه، از قرار ذیل است:

ابویعلى مهدى بن ‏محمّد الزینبى بن حسین امیرکا بن على بن حسین بن عیسى الاکبرالنقیب بن محمّد الازرق بن على‏العریضى بن امام جعفر صادق ‰ .

وى سیّدى جلیل‏القدر، عظیم‏الشأن و بسیار بزرگوار بود. مؤلّف تاریخ قدیم قم، حسن بن محمّد بن حسن قمّى، زنده به سال 378 هـ. ق، نخستین شخص مهاجر از این خاندان به قم را على بن حسین بن عیسى الاکبر النقیب معرّفى مى‏کند و مى‏نویسد: «او ابتدا در رى ساکن شد، سپس به قم آمد و در این شهر از او عبداللَّه و حسین همیرجه معروف به امیرکا به دنیا آمد. حسین در قم با دختر ابوالحسن احمد بن على علوى ازدواج کرد و صاحب سه فرزند به اسامى محمّد معروف به زینبى، حسن معروف به حسنویه و ابوالحسن على شد».

سیّد ابویعلى مهدى، در تفرش منشأ آثار و برکاتى بود که تمام علماى انساب از آن به طور کلّى یاد کرده‏اند. او پس از شصت سال زندگانى، عاقبت در حدود سال 460 هـ . ق وفات یافت و در مکان فعلى به خاک سپرده شد. آرامگاه او، یکى از مزارات مشهور و ارزشمند و تاریخى شهرستان تفرش و استان مرکزى به شمار مى‏رود.

بقعة امامزاده ابوالعلا به شمارة 1344 و در تاریخ 4/11/1356 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.