- سه شنبه ۲۵ شهریور ۹۳
این آرامگاه در خیابان آیت الله شیخ فضل اللَّه نورى و در دروازة شهرجرد، میدان شهید فهمیدة اراک واقع شده و نزد اهالی به «آقا محسن عراقی» شهرت دارد.
بناى آجرى بقعه، در دورة قاجار ساخته شده است. درِ ورودى صحن، داراى سردری است که یک قاب کاشى کارى شدة نیم دایره دارد و داخل آن به خط نستعلیق و به رنگ سفید و زرد نوشته شده: «هوالباقى مقبرة حضرت آیتاللَّه العظمى حاج آقا محسن طاب ثراه تعمیر 1384 خورشیدى»
در قسمت سردر ورودى، آجر کارى شده و داراى دو طاق‌نما در دو طرف مىباشد و یک ردیف آجر با لعاب فیروزهاى با تزیین آجر کارى برجسته، در بالاى سردر وجود دارد. ابعاد صحن بقعه، حدود 14×19 متر مىباشد. در اطراف صحن، طاق‌نمایى کم عمق با طاق هلالى به چشم مىخورد و در سمت چپ آن نیز یک اتاق با طاق مسطّح چوبى قرار دارد.
در قسمت ورودى بقعه، یک ایوان قرار دارد که ازارة آن
به شیوة دورة قاجار کاشی‌کارى شده و نقّاشى دور نماى طبیعى در وسط و گل‌هایى به رنگ‌هاى قرمز، زرد، سبز،
آبى، و صورتى دارد.
بالاى ایوان ورودى، طرح نیم دایرة آجرى اجرا گشته و در ایوان نیز رسمى بندىهاى کاشی‌کارى شده به رنگ‌هاى زرد، سیاه، آبى و فیروزهاى به چشم مىخورد. در دو سوى ایوان، دو اتاق با درهاى چوبى قرار دارد.
ورودى بقعه چوبى است و در ازارة کاشی‌کارى داخل حرم، طرحهاى قابدار با نقش منظرههاى طبیعى گل‌هایى به رنگ‌هاى دورة قاجار دارد. بخشى از این ازارهها، قدیمى و بخشى در دورة مرمت ساخته و نصب شدهاند. بر روى فضاى حرم، گنبد یک پوش آجرى قرار دارد. زیر گنبد، کاشی‌کارى به صورت ترصیع کاشى در آجر، با طرحهاى هندسى قرار دارد.
در سمت راست و چپ فضاى حرم، دو فضاى جانبى قرار دارد که داراى طاق آجرکارى با طاق‌نماهاى هلالى هستند.
در این دو فضا، دیوارها آجرى است و ازارة آن‌ها، نقش گل‌هاى گوناگون به رنگ‌هاى زرد، آبى، فیروزهاى صورتى و لاجوردى تکرار شده است.
در زیر فضاى گنبد حرم، یک ضریح چوبى مشبک گره چینى شده با طرحهاى شمسه وجود دارد و مرقد داخل ضریح، حدود 120 سانتىمتر ارتفاع دارد و با کاشىهاى مربّع ابرى سبز رنگ پوشیده شده و در و دیوار مرقد، کاشىهاى مربّع با نقش گل به رنگ‌هاى صورتى، زرد، آبى، فیروزهاى و لاجوردى دارد. روى مرقد سنگ ندارد.
کف بقعه، با فرش و زیلو پوشیده شده است. زیلو به رنگ آبى و سفید است که کتیبة وقف شده دارد: «وقف مقبرة مرحوم حجة الاسلام آقاى حاجى آقاى محسنى نمودند این زیلو با 6 فرد دیگر».
یک زیارتنامة چوبى قدیمى به صورت آویز بر ضریح نصب است که یک طرف آن، زیارت وارث بر روى کاغذ نوشته شده و طرف دوّم، زیارتنامة آیتاللَّه محسن عراقى به این عنوان نوشته شده است: «زیارت مىکنم حضرت حجة الاسلام و المسلمین آیتاللَّه فى الارضین مروج شریعت حضرت خاتم النبیین آقاى حاجى آقا محسن نوراللَّه مرقده: بسماللَّه الرحمن الرحیم السلام على جدک المصطفى... و فى نصرهم مجتهدون».
در قاب شیشهاى منصوب بر ضریح چوبى، نوشته است: «بسماللَّه الرحمن الرحیم اعتماد السلطنه در کتاب «المآثر و الآثار» دربارة مرحوم حاج آقا محسن، چنین نوشته است: حاجى آقا محسن عراقى که جامع ما بین معقول و
منقول است، به ریاست و ثروت و مزایاى دیگر بر اقران
تقدم دارد و از این جهت، همواره محسود بوده و خواهد بود. محمّد خاکباز محسنى».
نسب شریف: تابلوی شیشهاى در داخل ایوان نصب شده که راجع به شجره نامة ایشان و نحوة ساخت بناى بقعه توضیحاتى دارد:
«مقبرة حاج آقا محسن واقع در شهر اراک دروازة شهرجرد که مدفن مرحوم آیتاللَّه العظمى حاج آقا محسن اراکى (عراقى) و والدین آن مرحوم مىباشد. نسب نامة حاج آقا محسن اراکى که در کتاب «درر» تألیف مرحوم آیتاللَّه العظمى آقا شیخ عبدالکریم حائرى یزدى چنین آمده: حاجى آقا محسن بن ابوالقاسم ابن احمد ابن میر على محمّد ابن فخرالدّین ابن هادى ابن تاجالدّین ابن محمّد ابن حیدر ابن محمّد مکى ابن رضا ابن غیاث ابن معصوم ابن تاجالدّین ابن رضىالدّین ابن على ابن رضا ابن محمّد ابن رضى الدّین ابن محمّد ابن فخرالدّین ابن محمّد ابن زید ابن داعى ابن زید ابن على بن حسین ابن حسن افطس ابن على اصغر ابن امام زینالعابدین علیه الصلوه و السلام ابن امام حسین صلواتاللَّه و سلامه ابن على ابن ابیطالب . آیتاللَّه العظمى مرحوم آقاى حاج محسن به سال 1247 هجرى قمرى، در شهر سلطان آباد عراق (اراک) پا به عرصة وجود نهاده، پدرش مرحوم آقاى آقا سیّد ابوالقاسم و مادرش شهربانو خانم صبیّة حاج محمّد زمان بیک آبادى فراهانى بود.
مرحوم آقا سیّد ابوالقاسم، پدر آیتاللَّه العظمى مرحوم حاج آقا محسن در سال 1270 هجرى قمرى به رحمت ایزدى پیوست و در ناحیة شمال عراق (اراک) به خاک سپرده شد و سال 1273 هجرى قمرى یکصد و چهل سال قبل حضرت آیتاللَّه العظمى مرحوم حاج آقا محسن اقدام به بناى مقبرهاى مناسب با گنبد مىنماید که قبر مرحوم آقاى آقا سیّد ابوالقاسم در زیر گنبد واقع گردید و مادر حضرت آیتاللَّه العظمى در جوار قبر آقا سیّد ابوالقاسم نیز دفن شده است. پس از وفات حضرت آیتاللَّه العظمى حاج آقا محسن، پیکر پاک ایشان نیز در کنار قبر پدر و مادرش به خاک سپرده شد و به همین مناسبت، ناحیة مزبور معروف به سر قبر آقا مىباشد. حضرت آیتاللَّه العظمى مرحوم آقاى حاج آقا محسن، تحصیلات ابتدایى تا مقدّماتى فقه و أصول را در شهر عراق (اراک) خدمت پدر و جدّ بزرگوار خود تحصیل نموده و بعداً عازم بروجرد که در آن زمان از نظر وجود علماى زمان یعنى مرحوم آیتاللَّه العظمى حاج سیّد شفیع مجتهد و مرحوم آیتاللَّه العظمى حاج ملا اسداللَّه بروجردى معروف (به) حجت الاسلام به تحصیل و کسب علم و معرفت مىپردازد و حضرت آیتاللَّه العظمى مرحوم آقاى حاج آقا محسن، به حدّى به مکتب روحانیّت یعنى مکتبى که خود در آن پرورش یافته و به تحصیل اشتغال داشته ارج و سپاس مىنهاده که متجاوز از ثلث دارایى خود را که شامل بهترین املاک مىشده است، براى پرداخت شهریة طلّاب علوم دینیه ساکن نجف و شهر سلطانآباد (اراک) و همچنین براى روشنایى اعتاب مقدّسه، وقف نموده است».
بناى مورد نظر، از آثار دورة قاجاریّه است که داراى گنبدى کوتاه و عرقچینى شکلِ منظّمى مىباشد. سردر ورودى این بنا، با کاشىهاى نره به شکل بسیار زیبایى تزیین یافته و همچنین ازارة داخل گنبد با کاشىهاى خشتى تکرارى تزیین یافته که این کاشىها داراى گل‌هاى زیبایى مىباشد که از نوع کاشىهایى است که اختصاصاً در این شهرستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
این بنا، داراى پلانى چند ضلعى است که در حال حاضر، از وضعیّت مطلوبى برخوردار است و در سالیان اخیر توسّط میراث فرهنگی مرمّت شده است.
آرامگاه با شکوه آیت الله سیّد محسن اراکی، به شمارة 2293 و در تاریخ 09/01/1378 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
- ۱۷۹۴
