مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در خارج از شهرک کهریزک و در روستاى تبایین واقع شده است.

به گفته مردم در گذشته اطراف امامزاده باغ بوده و صحن امامزاده را دیوارى خشت و گلى احاطه می‌کرده است. امامزاده یک آبدارخانه در صحن داشته و درِ امامزاده چوبى بوده است. مقابل امامزاده درختانى وجود داشت که امروزه اثرى از آن نیست و پوشش آسفالت روى قبرها را پوشانده و فقط چند سنگ قبر در کنار درِ ورودى باقى مانده است. جوى آبى نیز از جلو امامزاده می‌گذشت که در اوایل پیروزى انقلاب اسلامى مسیر آن را منحرف کردند. بناى بقعه خشت و گل و شامل ایوانى کوچک، پیش فضا و گند خانه بود و مساحت آن نیز به اندازه کنونى بود. در حدود سال 1349 هـ . ق ایوان جلو گنبد را به پیش فضا متصل کردند، بنابراین، بر وسعت پیش فضا افزوده شد. بناى بقعه از گذشته تاکنون تغییرى نکرده فقط مرمّت‌هایی در آن انجام یافته است. در سال 1382 هـ . ش نیز حسینیه‌های مردانه و زنانه که در شرق گنبدخانه و پیش فضا قرار دارند; ساخته شده‌اند.

امامزاده در گذشته ضریح نداشت و یک گهواره به نام حضرت على اصغر به جاى ضریح قرار داده بودند. ضریح کنونى در سال 1382 هـ . ش نصب شده است.

در گذشته مرقد امامزاده مانند سکّویى بود که مشهدى عبدالله نامى آن را با خشت و گل ساخته و روى آن را کاشى کرده بود. این سنگ قبر تا سال 1382 هـ . ش وجود داشت و پس از آن سنگ قبر کنونى جایگزین آن شد.

همچنین در گذشته گنبد امامزاده خشت و گلى بوده که بعدها روى آن را سیمان سفید کشیده‌اند و در گذشته تاکنون تغییرى نکرده است.

وضعیّت کنونى بقعه

بقعه در وسط شهرک کهریزک واقع شده و ساختمان بقعه تقریباً هم سطح خانه‌های اطراف است. بقعه چون گنبد بلندى ندارد، از دور چندان مشخص نیست. بناى اصلى و اولیه بقعه از یک گنبد خانه و پیش فضا ورودى در جنوب آن تشکیل شده است. در طرح گسترش بنا، واحد مسکونى موجود در شرق بنا به فضاى گنبدخانه و پیش فضاى میانه متصل شده و برخى فضاهاى جانبى لازم همچون نمازخانه، حسینیه و... را تشکیل داده است. مساحت بناى امامزاده 298 متر مربّع است. ارتفاع نماى اصلى (جنوبى) در حدود 70/3 متر است. سنگ مرمر، سیمان، موزاییک، گچ، فولاد، رنگ، شیشه، آجر، کاشى و قیر از جمله مصالح استفاده شده در این بنا هستند.

درِ ورودى در ضلع جنوبى واقع شده، و از جنس فلزى به رنگ سبز، به ابعاد 27/1×50/2 متر است. بالاى این در، کتیبه اى فیروزه اى وجود دارد که روى آن نوشته شده است: «بانو رقیه دختر موسى ابن جعفر (علیه السلام) یا خواهر شاهزاده ابراهیم و اسماعیل می‌باشند.»

صحن امامزاده به صورت خیابانى است که وسط آن درخت کارى شده و کف آن آسفالت است. این فضا جزء امامزاده نیست. اما اگر این فضا را بتوان صحن بقعه به حساب آورد حصار مشخصى ندارد و به طور مستقیم می‌توان از خیابان وارد این فضا شد.

در شمال صحن، بقعه، در جنوب شرق، سرویس‌های بهداشتى و یک دستگاه آب سردکن و در شرق، اتاق نگهبانى، انبار و دفتر بسیج قرار دارد. چند سنگ قبر جدید نیز در کنار درِ ورودى امامزاده دیده می‌شود. نماى جنوبى نماى اصلى است که درِ ورودى به پیش فضا در این بخش جاى دارد. این نما با کاشى سرامیک پوشیده شده است و چند کتیبه کوچک کاشى کارى قدیمى به رنگ فیروزه اى و به ابعاد 2/1×25 سانتى متر در آن با این نوشته‌ها وجود دارد:

سمت چپ: «قال الله تعالى کلمة لا اله الا الله حصنى فمن دخل حصنى امن من عذابى»;

در سمت راست: «على الله فى کل الامور توکلى و بالخمس اصحاب الکساء توسلى».

کتیبه اى نیز بالاى درِ ورودى دیده می‌شود که شرح آن در قسمت ورودى گذشت. لبه انتهایى نیز در پوش سنگى دارد. نماى حسینیه هم از سنگ مرمر است. بقعه از سمت شرق با دیوارهاى نگهبانى و دفتر بسیج و از سمت غرب با دیوارهاى کارگاه محصور است.

بخش درونى بقعه شامل پیش فضا و گنبدخانه است. در ضلع جنوبى حرم، پیش فضایى به ابعاد تقریبى 15/6×50/2 متر و ارتفاع 50/2 متر قرار دارد.

پیش فضاى ورودى از دو جزء و در واقع از دو چهار طاقى تشکیل شده است. داخل آن تا ارتفاع حدود 60 سانتى متر، ازاره اى از سنگ مرمر خاکسترى، و بقیّه پوشیده از سیمان سفید و کف آن آجر فرش است. در شرق پیش فضا یک درِ ورودى به قسمت مردانه حسینیه، با طول و عرض 30/2×2 متر وجود دارد. حسینیه به اندازه چهار پله پانزده سانتى مترى از پیش فضا بلندتر است. طاق پیش فضا ضربى است.

گهواره اى کوچک به عنوان نماد گهواره حضرت على اصغر (علیه السلام) به ابعاد 90×38 سانتى متر در داخل پیش فضا قرار دارد. در ضلع شرقى پیش فضا فرو رفتگى اى به ابعاد 4/1×35 و عمق پنجاه سانتى متر، محل روشن کردن شمع است.

گنبد خانه در شمال پیش فضا است. از پیش فضا بدون واسطه هیچ درى می‌توان وارد گنبدخانه شد. داخل گنبدخانه تا ارتفاع 49/1 متر، ازاره اى از سنگ مرمر است. جداره‌ها با گچ و زیر گنبد با سیمان سفید اندود شده‌اند. گوشه‌های گنبدخانه اسکنج سازى است و در چهار جداره آن طاق‌ها و طاق نماهایى با قوس کمانى ساخته شده‌اند.

نوک گنبد روزنى به بیرون دارد و کف بقعه از سنگ مرمر است. گنبد از شرق با سه پله به حسینیه متصل می‌شود.

ضریح هشت ضلعى و طلایى رنگ است و روى پایه اى از سنگ مرمر سبز رنگ به ارتفاع بیست سانتى متر، نصب شده است.

ارتفاع ضریح تا محل تاج، 20/2 متر است. ارتفاع تاج سى سانتى متر، و محیط ضریح 18/6 متر است. اطراف ضریح با ابیاتى از «ترکیب بند» محتشم کاشانى تزیین شده‌اند.

در مینا کارى تاج ضریح سوره «دهر» از «بسم الله الرحمن الرحیم» تا آخر و «صدق الله العلى العظیم» نوشته شده است.

بالاى در ضریح نوشته شده است:

«السلام علیک یا امامزاده بى بى رقیه فرزند امام موسى ابن جعفر (علیه السلام)».

«آران و بیدگل سازنده ناصر صلاحى پور بیدگلى سال 1382 شمسى اهدایى از طرف محمّد على کریمى».

سنگ قبر به ابعاد 1×60 سانتى متر و ارتفاع حدود سى سانتى متر داخل ضریح قرار دارد. این سنگ روى سکّویى به ابعاد 50/1×1 و ارتفاع 50 سانتى متر قرار دارد. سکو از سیمان ساخته شده و بدنه آن از سنگ مرمر است. روى سنگ قبر نوشته شده: «آرامگاه حضرت بى بى رقیه دختر حضرت موسى ابن جعفر (علیه السلام)».

لایه بیرونى و داخلى گنبد از سیمان سفید است. ارتفاع نوک گنبد تا کف بقعه در حدود شش متر و قطر داخلى گنبد در حدود پنج متر است.

اخیراً یک واحد مسکونى سمت شرق بدان افزوده شده است. گنبدخانه و پیش فضا با چند پله با این قسمت مرتبط می‌شود. بقعه در طرح اولیه خودنمایى منفرد بوده که با توجّه به دو بخشى بودن پیش فضاى ورودى می‌توان چنین بیان کرد که پیش فضاى بقعه در گذشته به صورت ایوان ورودى و پیش فضا بوده است، یعنى دو چهار طاقى مشرف به فضاى باز، ایوان ورودى و جزء میانى، پیش فضاى آن بوده است که با دخل و تصرّفات بعدى، ایوان ورودى جزء فضاى داخلى محسوب شده است. فضاى داخلى پیش فضا در برخى قسمت‌ها مرطوب و نمناک است که نیازمند رسیدگى است. نماى اصلى بقعه نیز غیر معمول و نامتناسب نماسازى شده که لازم است پوشش سرامیکى آن تعویض و نماسازى متناسبى انجام گیرد.

در ضلع شرقى حرم، حسینیه اى به مساحت 35/1×50/7 متر و ارتفاع 90/2 متر قرار دارد.

حسینیه دو ورودى دارد که یکى از آن‌ها در شرق گنبدخانه و دیگرى در شرق پیش فضا واقع شده است. فضاى حسینیه با پرده اى به دو قسمت مردانه و زنانه تقسیم شده است. در ضلع جنوبى حسینیه درِ ورودى فلزى به ابعاد 1×3 متر و 19 سانتى متر قرار دارد که به صحن باز می‌شود. در همین قسمت، پنجره اى فلزى به ابعاد 50/1×50/1 متر نیز قرار دارد. حسینیه داراى سازه اى فلزى است، داخل آن گچ کارى و کف آن موزاییک است، که با فرش‌هایی پوشیده شده است.

داخل آشپزخانه تا ارتفاع حدود دو متر کاشى کارى با کاشی‌های جدید است. بقیه فضاى آن گچ کارى با اندود سنگ کِرِم است. کف نیز سرامیک فرش است. سازه این قسمت نیز فلزى است. دفتر بسیج موجود، دفتر بسیج روستاست که مراسم دعاى کمیل و ندبه دراین دفتر برگزار می‌شود.

در گذشته به جز ایّام محرم مراسم خاصى در این امامزاده برگزار نمی‌شد. امروزه دعاهاى «ندبه»، «توسل» و «کمیل» در امامزاده قرائت می‌شود. هم چنین در حسینیه دعاهاى «کمیل» و زیارت «عاشورا» خوانده می‌شود. هم اکنون تعداد زائران افزون تر از گذشته است.

امامزاده در گذشته متولى خاصى نداشته است. خانم فاطمه بختیارى که از دوران نوجوانى به امامزاده ارادت پیدا کرده است تا به امروز در خدمت امامزاده است.

خادمان دیگر امامزاده افتخارى هستند. این افراد هر هفته از بین اهالى شهرک به طور افتخارى انتخاب می‌شوند.

شهرت محلّى و نسب شریف

بر اساس نوشته روى سنگ قبر، بى بى رقیه از دختران امام موسى بن جعفر (علیه السلام) معرّفى شده است. در کتیبه اى که بر سر در ورودى بقعه نصب شده، نوشته شده است:

«بانو رقیه دختر موسى بن جعفر (علیه السلام) بانو خواهر شاهزاده اسماعیل و ابراهیم»

منظور از اسماعیل و ابراهیم، امامزاده اسماعیل و ابراهیم روستاى قلعه شیخ است.

گویند: بى بى رقیه، حبیبه، رقیه، ساره، فاطمه، هاجر، از جمله بستگان امام موسى کاظم (علیه السلام) بوده‌اند، و در مسیر خراسان چون به رى می‌رسند، به دست عمال عبّاسیان شهید می‌شوند (^[1]).

از آنجایى که متن فوق از کتاب کنزالانساب اقتباس شده و این کتاب از سوى محقّقین فاقد اعتبار است، لذا عدّه اى از پژوهشگران معتقدند که شخص مدفون در این بقعه سیّده رقیّه بنت ابى الحسن محمّد بن حسین بن حسن الاعور بن محمّد الکابلى بن عبدالله الاشتر بن محمّد نفس الزکیه بن عبدالله المحض بن حسن المثنى بن امام حسن مجتبى (علیه السلام) است که خواهرى به نام فاطمه و سه برادر به نام احمد على و جعفر داشته است. ابن طباطباى نسّابه پدرش ابوالحسن محمّد را ساکن رى و سیّده رقیه خاتون را نیز ساکن این شهر می‌داند. ^([2]) بنابراین می‌توان احتمال داد که مزار کنونى از آن همین رقیّه حسنى باشد.