- پنجشنبه ۲۷ شهریور ۹۳
بقعه این امامزادگان در خیابان شهید رجایى، خیابان ترانسفو، خیابان چهارم و در نزدیکى قلعه خورائین قرار دارد. قلعه خورائین، در ضلع غربى مترو باقرشهر در جنوب تهران و در غرب شهررى واقع شده است. بقعه از شمال به قلعه خوارئین، از جنوب به زمین‌های کشاورزى و از شرق به مترو ایستگاه باقر شهر منتهى می‌شود. براى دسترسى به این مکان تا سال 1382 هـ . ش مسیر ماشین رو وجود نداشت و مردم با پاى پیاده به امامزاده رفت و آمد می‌کردند، اما از آن سال جادّه اى ساخته شد و امروزه می‌توان به سهولت به بقعه رسید.
در شمال غرب بقعه، قلعه خورائین که بناى قدیمى و با ارزشى دارد دیده می‌شود. قلعه، کاهگلى و آجرى است و سقف‌های گنبدى دارد. این بنا در حال حاضر به عنوان گاودارى مورد استفاده قرار می‌گیرد و نیمه متروکه و رو به تخریب است. یک کارگاه قالیشویى در فاصله پانصد مترى بقعه قرار دارد. در شمال بقعه نیز چند خانوار افغانى و پاکستانى زندگى می‌کنند.
بر اساس گفته اهالى قدیمى محل، بناى اولیه بقعه، از خشت و گل بود و از نظر مساحت و اندازه تقریباً ابعاد بناى امروزى را داشت. درِ اصلى بقعه، در ضلع شرقى قرار داشت که جلوى آن یک ایوان ساخته شده است. این قسمت به مرور زمان ویران شد و امروزه آثار و خرابه‌های آن قابل رؤیت است. در سال 1374 هـ . ش، گنبد قبر شمالى فرو ریخت. در گذشته دور تا دور امامزاده حصارى از خشت و گل داشت. گنبدهاى امامزاده نیز از خشت و گل ساخته شده بود که در سال 1382 هـ . ش روى آن‌ها را قیر گونى کردند. یک آب انبار و یک کاروانسرا در نزدیکى امامزاده وجود داشت.
در سال‌های گذشته تعمیراتى از جمله کشیدن کاهگل بر روى گنبدها توسّط فردى به نام ارباب غلام (صاحب قلعه خورائین) و اهالى انجام شده است. گند قبرِ شمالى که فرو ریخته بود در سال 1374 هـ . ش توسّط ارباب غلام و صفدر عیوض خانى و اهالى تعمیر شد.
امامزاده از گذشته تاکنون به سه برادران خورائین معروف بوده است.
بر اساس گفته اهالى در گذشته سنگ قبرى براى این امامزادگان وجود نداشت و با خشت و آجر سکوهایى کوچک به ارتفاع تقریباً بیست سانتى متر براى سه امامزاده ساخته بودند تا اینکه سنگ قبرهاى جدید توسِط چند افغانى در سال 1383 هـ . ش ساخته شد. بر اساس گفته‌های اهالى، امامزاده تا سال 1374 هـ . ش سه گنبد داشت که از خشت و گل ساخته شده بود و تقریباً هر سال روى گنبدها را کاهگل می‌کشیدند. به جز گنبد اول (شمالى) که در سال 1374 هـ . ش فرو ریخت و پس از ریزش این گنبد سقف چهار طاقى شمالى به صورت تخت بازسازى شد. دو گنبد باقى مانده تقریباً به همان شکل و ابعاد گذشته دست نخورده باقى مانده است و تنها روى آن از بیرون قیر گونى و از داخل گچکارى شده است.
وضعیّت کنونى بقعه
بقعه در محیطى نسبتاً باز قرار دارد که از فاصله سیصد مترى دیده می‌شود، بنا از دور، نمایى به صورت اتاقى مستطیل شکل با گنبدهایى کوچک دارد.
طرح بقعه متشکل از سه چهار طاقى است که در هر چهار طاقى یک قبر قرار گرفته است. در اطراف بنا فضاى بازى قرار داد که حدود مشخصى ندارد. سنگ مرمر، گچ، فولاد، آجر، کاشى و قیر گونى از جمله مصالح استفاده شده در این بناست.
نماهاى مختلف بقعه ساده و آجرى و بدون روکار و نما است. بنا حدود شش متر و نیم ارتفاع دارد. سه پنجره مشبک آجرى در نماى غربى بقعه تعبیه شده است. در غرب، در شرق و جنوب بقعه، سکّویى به ارتفاع پنجاه سانتى متر که در بعضى قسمت‌ها به هفتاد سانتى متر می‌رسد جهت جلوگیرى از نفوذ آب باران در نظر گرفته شده است. است.
دیوار جنوبى نما در بعضى قسمت‌ها ترک خورده و یک پنجره مشبک آجرى نیز در نما وجود دارد. در غرب نما، نشانه‌هایی از دیوارهاى قدیمى که گفته می‌شود به صورت ایوان بوده دیده می‌شود. در نماى شرقى در دو طرف ورودى دو برجستگى است که از کنار آن پانزده پله ارتباطى به ارتفاع سى و پنج سانتى متر به پشت بام قرار گرفته است. زیر پله نیز غرفه اى تعبیه شده است.
با توجّه به برجستگى مذکور به نظر می‌رسد که ورودى شرقى، ورودى اصلى بقعه بوده است و ورودى شمالى فرعى بوده یا این که اصلاً وجود نداشته و بعدها احداث شده است.
در نماى خارجى دو ورودى دیده می‌شود. ورودى اصلى در شمال نما، فلزى سبز و سفید رنگ به ابعاد 2×50/3 متر می‌باشد.
ورودى دیگرى که در واقع ورودى قدیمى به بقعه بوده است، در نماى شرقى درى فلزى قرمز رنگ به ابعاد 23/1×98/1 متر است. این ورودى، بعد از خراب شدن ایوان در حدود سال 1370 هـ . ش تا سال 1383 هـ . ش بسته بوده است.
گنبدخانه (چهار طاقی‌ها) در حال بازسازى است. داخل چهار طاقی‌ها ازاره اى از سنگ مرمر سفید به ارتفاع حدود یک متر اجرا شده که ده سانتى متر بالاى آن مرمر سیاه است. بقیه سطح جداره‌ها نیز گچکارى است. در جداره‌ها طاق نماها و طاقچه‌هایی دیده می‌شود.
طاق‌های اصلى داراى قوس تیزه دار است و طاق نماها و طاقچه‌ها داراى قوس تخت یا کمانى هستند. چهارده عدد، از طاقچه‌ها به ابعاد 80/1 متر و عمق 22 سانتى متر و پنج عدد از طاقچه‌ها بزرگ تر و به ابعاد 02/1×2 متر و عمق 35 سانتى متر اند. نورگیرهایى نیز در ارتفاع دیده می‌شود که به صورت مشبک آجرى است. شش پنجره به ابعاد تقریبى 20/1×50/1 متر دیده می‌شود. که بر روى این نورگیرها تعبیه شده‌اند. کف با سنگ مرمر مفروش است که روى آن را فرش‌های ماشینى انداخته‌اند.
سه سنگ قبر امامزادگان با فاصله تقریبى سه متر از یکدیگر در یک امتداد و در وسط حرم قرار دارد. بالاى قبر اول از شمال، گنبدى وجود داشته است که در سال 1374 هـ . ش فرو ریخته و پس از بازسازى در سال 1384 هـ . ش گنبدى براى آن ساخته نشده است. در بالاى این قبر، دریچه اى به ابعاد 1×80 سانتى متر تعبیه شده که بنا به گفته خادمین براى نصب گلدسته است. بالاى دو قبر دیگر نیز گنبد وجود دارد. روى قبرها را با کاشی‌های جدید پوشانده‌اند. یک صندوق فلزى، براى جمع آورى نذور در شمال گنبدخانه قرار دارد. در شمال غرب و در کنار درِ ورودى، محلى براى روشن کردن شمع به ابعاد 1×80 سانتى متر در عمق پنجاه سانتى متر تعبیه شده است.
سنگ قبرهاى امامزادگان با آجر و سیمان ساخته شده و روى آن را با کاشى سفید پوشانده شده است. این سنگ قبرها در سال 1383 هـ . ش توسّط چند تبعه افغان ساخته شده است.
سنگ قبر شمالى، به ابعاد 2×1 متر و ارتفاع 37 سانتى متر، سنگ قبر وسطى به ابعاد 16/2×33/1 متر و ارتفاع 32 متر و سنگ قبر جنوبى به ابعاد 35/2×33/1 متر و ارتفاع 35 سانتى متر است. روى سنگ قبرها هیچ نوشته اى وجود ندارد و روى آن‌ها را با پارچه اى سبز رنگ پوشانده‌اند.
گنبد چهار طاقى شمالى داراى سقف تخت و دو چهار طاقى جنوبى آن داراى گنبد می‌باشند. لایه بیرونى سقف و گنبدها قیرگونى و داخل آن گچکارى است.
در میانه سقف تخت، نورگیرى تعبیه شده است. سقف تخت نیز داراى اسکلت و سازه فلزى است.
بناى بقعه داراى الگوى منفرد است که تنها از سه چهار طاقى (گنبد خانه) تشکیل شده و فاقد هر گونه فضاى جانبى یا پیش فضاست. دو گنبدخانه و چهار طاقى جنوبى قدیمى است و بخش‌هایی از جداره‌های چهار طاقى شمالى و سقف آن به تازگى ساخته شده است.
شهرت محلّى و نسب شریف
طبق گفته یکى از راویان محلى، قدیمی‌ها معتقد بودند این سه امامزاده سه سیّد بزرگوار بوده‌اند که در زمان ورود حضرت عبدالعظیم به شهر رى به این منطقه آمده و در این مکان زندگى کرده‌اند و در همین مکان نیز وفات یافته‌اند ([1]).
پژوهشگران نسب شریف این امامزادگان را با ده واسطه به امام حسن مجتبى (علیه السلام) منتهى می‌دانند که از قرار ذیل است:
سیّد قاسم، سیّد على کیا و سیّد جوان شیر ابنى محمّد ابى القاسم بن على بن محمّد امیرکا بن احمد بن على بن احمد الافقم بن على الزانکى بن اسماعیل بن حسن بن زید بن امام حسن (علیه السلام).
این سه برادر از سادات بزرگوار حسنى قرن پنجم هجرى به شمار می‌آمدند. نخستین شخص از این خاندان که به رى مهاجرت نموده سیّد على الزانکى بن اسماعیل حسنى است که ابتدا به زانک دماوند وارد شد و سپس فرزند او احمد در شهررى سکونت اختیار کرد.
بیهقى نسل احمد بن على الزانکى را در شهررى نوشته است. از جمله نوادگان وى سیّد على کیا و سیّد جوان شیر و سیّد قاسم می‌باشند که در شهررى سکونت داشته‌اند و علاوه بر آن دو برادر دیگر آنان به نامهاى سیّد ناصر و سیّد حسن از رى به ورامین منتقل شدند.
سیّد على کیا در این شهر صاحب سه فرزند به اسامى سیّد محمّد، سیّد مرتضى و سیّد ابوالحسین حیدر شد که به گفته بیهقى در محلّه عطارین شهررى سکونت داشته‌اند و ظاهراً پس از وفات در کنار حضرت عبدالعظیم حسنى دفن شده‌اند. این خانواده به زهد و تقوى مشهور می‌باشند. وفات این سه برادر به احتمال قوى در اواخر قرن پنج هجرى است. ([2])
- ۵۷۶۹
- ادامه مطلب
