مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در فاصلة 1600 متری شمال روستای وزنه سر از توابع طارم و در دامنة یکی از ارتفاعات، مشرف بر درّه‌ای که رودخانه وزنه سر در آن جریان دارد واقع شده و چشم انداز آن فوق العاده زیبا است.

تنها راه دسترسی به امامزاده از طریق راه خاکی شمال روستا است که از کنار رودخانه وزنه سر و باغات دو طرف رودخانه می‌گذرد. این راه در حقیقت راه خاکی کم عرضی است که در میان ناهمواری‌های حاشیه رودخانه و دامنه‌های ارتفاعات شمال روستا کشیده شده و تا امامزاده ادامه دارد. با توجّه به این که امامزاده در درّه‌ای نسبتاً کم عرض قرار دارد، راه ایجاد شده توسّط روستائیان تا حدود زیادی صعب العبور بوده و در مواقعی از بستر رودخانه و شیب تند ارتفاعات استفاده شده است. البته در سال گذشته راه جدیدی برای سهولت در رفت آمد و رسیدن به امامزاده توسّط سازمان میراث فرهنگی از روستا تا امامزاده احداث شده است. در حد فاصل روستا و امامزاده، در مسیر منتهی به آن آبشاری زیبا و مرتفع وجود دارد.

پیرامون بنا را از سمت شرق و جنوب گورستانی قدیمی احاطه کرده است. ساختمان امامزاده بصورت بنایی کوچک با گنبد رک مشرف بر درّه رودخانه وزنه سر، در دامنه کوه قرار گرفته است. مردم منطقه آن را بنایی قدیمی می‌دانند که پس از مهاجرت از روستای قدیم، چندان تغییری نیافته است. شواهد و مدارک موجود نیز نشان دهنده آن است که بنا بجز برخی مرمّت‌های موردی که توسّط اهالی منطقه انجام یافته، احتمالاً از نظر پلان دست نخورده و بدون تغییر باقی مانده است.

بنای امامزاده، ساختمان تقریباً مستطیل شکلی است که در جهت شمال به جنوب و در شیب یکی از ارتفاعات ساخته شده است. ابعاد بنا از شمال به جنوب 55/18 متر و شرق به غرب در بیشترین قسمت 55/8 متر است. ساختمان امامزاده بطور کلّی از دو بخش روباز (حیاط) و سرپوشیده (ساختمان آرامگاه) تشکیل یافته است. با وجود قرار داشتن امامزاده در دامنه کوه، سازندگان امامزاده سعی کرده‌اند قسمت‌های مختلف آن را در یک سطح بنا نمایند. حیاط جنوبی و اتاق مقبره در سطحی تقریباً یکسان بنا شده و معماران بنا مشکلی در احداث آن نداشته‌اند. اما فضای شمالی و بخش روباز غربی به دلیل آن‌که شیب کوه به یکباره افزایش یافته، کمی پائین‌تر از سطح بخش اوّل بنا شده است. در ساخت این قسمت (نیمه شمالی بنا) با توجّه به شیب تند کوه که امکان تسطیح و ساخت و ساز میسّر نبوده، ابتدا سکّویی لاشه سنگی احداث شده و پس از رسیدن سکّو به ارتفاع مورد نظر، فضای شمالی نیز بر روی سکّو ساخته شده است.

البته بلندی سکّو با توجّه به شیب کوه و پستی و بلندی آن مختلف است. با توجّه به موقعیّت قرارگیری امامزاده، احتمالاً بخش شمالی بعدها و بنا به ضرورت به ساختمان اصلی اضافه شده است.

حیاط: فضای روباز تقریباً مربّع شکلی است که در بخش جنوبی امامزاده ساخته شده است. این فضای روباز که به ابعاد 45/7×20/8 متر است از همه سو با دیواری سنگی محصور شده است. ورودی حیاط که در واقع ورودی امامزاده نیز محسوب می‌شود از گوشه جنوب غرب است و امروزه هیچگونه دری در آن دیده نمی‌شود. دیوارهای حیاط از لاشه سنگ و ملاط گل ساخته شده و قسمت‌های فوقانی آن به مرور زمان تخریب شده است. بیشترین ارتفاع باقی مانده دیوارهای حیاط 50/1 متر است. در دیوار شرقی حیاط بقایای طاقچه‌های دیواری در فواصل معینی دیده می‌شود که احتمالاً جنبه تزئینی داشته‌اند. بخش فوقانی سه طاقچه باقی مانده تخریب شده است. کف حیاط هیچ پوششی ندارد و به دلیل رشد گیاهان و انباشت نخاله‌های حاصل از تخریب دیوارها در برخی نقاط تا حدودی ناهموار است.

دیوار شرقی حیاط با بنای آرامگاه کاملاً همباد است اما دیوار غربی 140 سانتی‌متر از بنای آرامگاه فاصله دارد. در بخش غربی اتاق آرامگاه فضای روباز کوچکی وجود دارد که احتمالاً بعدها پس از سکّوسازی به مجموعه اضافه شده است. وجود یک دیوارک کوتاه بین این فضا و حیاط جنوبی نشان دهنده الحاق بعدی آن به امامزاده است.

اتاق آرامگاه: بخش دوّم بنای امامزاده، فضای سرپوشیده‌ای است که خود از دو بخش اتاق آرامگاه و اتاق کوچک شمال آن تشکیل یافته است. اتاق آرامگاه به صورت مربّع شکل به
ابعاد 30/3×60/4 است که قبر امامزاده در کف آن قرار دارد. ورودی آن از یک درگاه کوچک در وسط ضلع جنوبی و از داخل حیاط است. در دیوار غربی پنجره‌ای تعبیه شده
که مشرف بر درّه و رودخانه می‌باشد. در دیوار جنوبی
یک پنجره در سمت شرق ورودی وجود دارد که به حیاط امامزاده باز می‌شود. پنجره دیگری در سوی دیگر ورودی وجود داشته که مسدود شده است.

همچنین دیوار شمالی نیز پنجره‌ای دارد که درّه و ارتفاعات شمالی از آن دیده می‌شود. همه پنجره‌ها بسیار ساده و به شکل مستطیل ساخته شده‌اند. در دیوار شرقی به جای پنجره، طاقچه‌ای ساده از چوب تعبیه شده است. دیوارهای داخلی امامزاده سطوح ناهموار داشته و یکنواخت نیستند. قبر امامزاده تقریباً در وسط اتاق آرامگاه است. قبر با ضریح نسبتاً بزرگی احاطه شده است. ضریح بر روی سکّویی به بلندی حدود 50 سانتی‌متر قرار داشته و بیشتر فضای اتاق را اشغال کرده است. وجود این ضریح بزرگ در داخل اتاق موجب محدود شدن فضا گشته، بطوری که دور تا دور آن به صورت راهروهای بسیار باریکی به عرض متوسّط 85 سانتی‌متر درآمده است. پوشش سقف اتاق آرامگاه از نوع گنبد رک است. گنبد از داخل با چوب ساخته شده و بیرون آن با ورقه‌های حلبی پوشش یافته و قسمت مرکزی آن به صورت مخروط درآمده است. سقف چوبی بنا بر روی ردیف‌هایی از ستون چوبی قرار گرفته است. برخی از این ستون‌ها در داخل دیوار قرار داده شده و تعدادی نیز به صورت آزاد در کنار دیوار قرار دارند. حداقل 3 ستون در هر ضلع وجود دارد که در کف اتاق آرامگاه کار گذاشته شده‌اند. بر روی ستون‌های هر ضلع اتاق یک تیر چوبی افقی قرار داده شده است. تیرها به سادگی و بدون هیچگونه چفت و بستی بر روی ستون‌ها قرار گرفته‌اند. تنها یک تکّه بالشتک کوچک چوبی در حد فاصل تیرهای افقی و عمودی قرار گرفته است. احتمالاً درگذشته در محل اتّصال ستون‌های عمودی و تیرهای افقی سرستون وجود داشته که اتّصال دو بخش را به هم امکان پذیر می‌ساخته است. بقایای سرستون یا بالشتک‌های خراطی شده هم اکنون بر روی یکی از تیرهای چوبی دیده می‌شود. تیر افقی ضلع جنوبی بسیار بزرگ و قطورتر از نمونه‌های دیگر است. بر روی تیرهای افقی چهارضلع بنا 6 تیر چهارگوش به صورت مایل قرار داده شده و همه آن‌ها در مرکز اتاق جمع شده و به همدیگر متّصل گشته‌اند. این 6 تیر مایل چهارچوب گنبد رک را بوجود آورده و در حد فاصل آن‌ها تخته‌های مسطحی پوشش سقف را بوجود آورده است. از بیرون بنا نیز بر روی تخته‌های گنبد ورقه‌های فلزی کشیده شده و با
میخ‌های فلزی روی تخته‌ها محکم شده‌اند. لبه ورقه‌های
فلزی که نوعی شیروانی محسوب می‌شوند، بر روی
یکدیگر افتاده و بدین صورت مانع از نفوذ نزولات جوی به داخل امامزاده گشته است.

بخش الحاقی شمالی: بخش سوّم بنا یک فضای کوچک تقریباً مستطیلی شکل است که به صورت نامنظمی در شمال اتاق آرامگاه و چسبیده به آن قرار دارد. این فضا با یک ورودی کوچک با اتاق آرامگاه ارتباط می‌یابد. کف اتاق نسبت به اتاق آرامگاه حدود 50 سانتی‌متر پائین‌تر است. بنابراین در جلوی ورودی یک پله کوچک تعبیه شده است. دیوارها بسیار ناصاف بوده و در دیوار شرقی آن دو تاقچه موجود است. دیوارهای شمالی و غربی تا سقف کار نشده و بنابراین محوّطه پیرامون از داخل اتاق دیده می‌شود. سقف این فضا به صورت مسطح است و بر تیرهای چوبی قرار گرفته است. به دلیل کوتاه بودن دیوارها، سقف این فضا از سمت غرب بر روی دو ستون چوبی قرار دارد. همچون دیگر بخش‌های امامزاده دیوارهای داخلی این بخش با کاهگل اندود گشته و بیرون آن بدن کاهگل، نمای خشن سنگی دارد. نگاهی به تصاویر این بخش گویای این مسئله است که فضای قرار گرفته در شمال اتاق آرامگاه؛ الحاقی بوده و بعداً به فراخور نیاز به بنا اضافه شده است. برای این منظور ابتدا یک سکّوی لاشه سنگی تقریباً راستگوش در شمال اتاق آرامگاه ساخته شده تا شیب بسیار تند این بخش از کورا را رفع نمایند و پس از آن اتاق الحاقی با مصالح در دسترس بومی ساخته شده است.

براساس شواهد و مدارک موجود از جمله شجره‌نامه موجود امامزاده، این بنا محل دفن یکی از سادات علوی بوده و به عنوان زیارتگاه مورد توجّه و احترام مردم منطقه می‌باشد. ساخت بنا در کنار محوّطه‌ای تاریخی که دارای سفال‌هایی از دوران اوایل و میانی اسلام است، همچنین قرار داشتن گورستانی قدیمی در پیرامون بنا کارکرد تدفینی آرامگاه بودن این اثر را تقویت می‌بخشد. براساس شجره‌نامه‌ای که بر روی صفحه چوبی مسطحی نوشته شده و امروزه در روستا نگهداری می‌شود، امامزاده احمد از اعقاب امام موسی کاظم (است. این بنا به جهت قدمت آن در فهرست آثار باستانی قرار گرفت و مراحل ثبت ملّی آن در شرف انجام است.