مزارات ایران و جهان اسلام

در 500 متری جنوب غربی سلطانیه، بر سرِ راه سلطانیه ـ خدابنده آثار معروف بقعة چلبی اوغلی قرار گرفته است. باستان‌شناسان و پژوهشگران، این مجموعه را به سلطان چلبی نسبت داده‌اند و تاریخ ساخت آن را سال 728 هـ. ق ذکر کرده‌اند.

این مجموعه از دو بخش خانقاه و مقبره تشکیل شده است: خانقاه شامل صحن مرکزی است که در اضلاع غربی و شرقی آن، حجره‌ها جای گرفته‌اند. طرح معماری این مجموعه الهام گرفته از عقاید و مراتب صوفیه است و هر یک از فضاها را با هدف، و برای عملکرد خاصّی ساخته‌اند.

این گنبد باشکوه در 36 کیلومترى جنوب شرقى شهر زنجان و 4 کیلومترى جادة قزوین ـ زنجان در شهر سلطانیه واقع شده است. ساختمان بقعه، بنایى عظیم و ممتاز است که در وسط شهر قدیمى سلطانیه بنا گردیده است. در خصوص تاریخچه شهر سلطانیه و گنبد با عظمت آن مى‏خوانیم: هنگامى که ارغون خان ـ پسرآباقاخان ـ چهارمین ایلخان مغول بر اریکه سلطنت تکیه زد، تصمیم گرفت در محل سلطانیه فعلى شهرى بنا کند. لذا دستور داد «قلعه‏اى که دور باروى آن 12 هزار گام باشد، از سنگ تراشیده بسازند».

مشهور به «پیر زاغه»، این مقبره در 30 کیلومترى غرب شهر ابهر و در میان روستاى تاریخى پیر سقا واقع شده است.

محل مقبره قبرستان تاریخى وسیعى بوده که امروزه قسمتى از آن تسطیح و به زمین ورزش تبدیل شده است.

مرقد فاقد سنگ قبر و تاریخ مى‏باشد. اما آن‌چه که از اسم وى استنباط مى‏گردد احتمال قریب به یقین یکى از قطب‏هاى صوفیّه و در زمرة عرفا بوده است.

بقعة این امامزاده بر بالای پشته‌ای در ارتفاعات شرقی کوه قلعه واقع شده است. از جنوب به ارتفاعات و از غرب به ارتفاعات و قبرستان و از سمت شمال به سایت گردشگری و اراضی کشاورزی و از سمت شرق نیز به رودخانه جزلا محدود می‌گردد. راه دسترسی به امامزاده از طریق جادّه خاکی زاجکان در 1500 متری روستای جزلا امکان پذیر می‌باشد و فاصله امامزاده از سه راهی روستای شیت تقریباً 500 متر است.

در داخل شهر صائین قلعه، روى یک تپّة تاریخى واقع شده و بسیار مورد احترام اهالی است.

بقعه امامزاده یحیى از دو بخش تشکیل شده است. بخش نخست، ایوانى است که ابعاد آن 15/3 متر عرض و 4 متر عمق دارد، فضاى اصلى بقعه از نماى داخلى کثیر الاضلاع و از نماى خارجى به شکل مربّع است و اضلاع آن 9 متر اندازه‏گیرى مى‏شود. کل بنا از آجرهایی به ابعاد 5/21×21 سانتى‌متر ساخته شده و روى آن مشرف به هشتى است که سقف آن مسطح و با استفاده از تیر و تخته پوشانیده شده است.

بقعة امامزاده عبدالله که برخى او را امامزاده قاسم نیز مى‏خوانند در یک کیلومترى غرب شهر سلطانیه قرار گرفته و اطراف آن را باغات و مزارع پوشانیده است و به امامزاده کهریز مشهور است.

شالودة این بقعه ابتدا بر روى سنگ سبز تراشیده که قابل مقایسه با سنگ‌هاى تاریخى سلطانیّه است قرار گرفته و سپس تاروپود بنا را آجر تشکیل مى‏دهد. پلان بنا چند ضلعى منتظم و زیبائى است که سقف آن را با گنبدى عرقچینى نیمه بلند پوشش داده‏اند. در بدنه گنبد چهار محراب زیبا تعبیه شده و بدین سان قداست فضاى شبستان را افزایش مى‏دهد. در وسط این محوّطه قبر امامزاده به چشم مى‏خورد که فاقد ضریح و سنگ قبر است. این بنا را مى‏توان در ردیف آثار ساختمانى اواخر دوران ایلخانى تا اوایل صفویّه طبقه‏بندى نمود.

روستاى کله سیران یکى از دورترین روستاهاى بخش طارم علیا از توابع شهرستان زنجان است. در مرکز این روستا، امامزاده محمّد باقر قرار گرفته است. این روستا از گیلوان 55 کیلومتر فاصله داشته و در ساحل راست رودخانه قزل اوزن مى‏باشد.

به استناد شجره‏نامه خطى که بر روى کاغذ معمولى و با خط ثلث نوشته شده و به سال 1384 هـ. ق مى‏باشد،

روستاى قروه در 20 کیلومترى سمت شرقى شهر ابهر و در مسیر تاکستان به ابهر واقع است و یکى از آبادی‌هاى مهم شهرستان ابهر به شمار مى‏آید. این روستا به جهت داشتن معمارى خاص موسوم به صخره‏اى و وجود مسجد جامع قروه که متعلّق به قرون چهارم و پنجم هجرى قمرى است، از شهرت ویژه‏اى برخوردار است.

از زیارتگاه‌هاى معتبر و معروف ابهر و حومه، بقعة شاهزاده زید الکبیر است که در شرق شهر قرار گرفته و داراى گنبد زیباى مخروطى شکل است، اطراف این زیارتگاه درگذشته گورستان بود که امروزه به خارجِ شهر منتقل و این بقعه در وسط میدانى که پر از گل‌هاى رنگارنگ است قرار گرفته و از نظر سبک معمارى در این ناحیه نظیر ندارد.

بقعة این امامزاده در جادة ترانزیتی ابهر ـ تاکستان و در روستای شناط قرار گرفته است.

طرح بنا از بیرون هشت ضلعی و از درون مربّع است. ساختمان این بنا تماماً از آجر است و اضلاع هشتگانة آن، یک در میان، به طور قرینه از چهار ایوان با درِ ورودی به شبستان بقعه، به سبک قوس‌های جناغی ساخته شده است. تزئینات ایوان‌ها، مقرنس و کاربندی گچی و گره‌سازی است و در قسمت بالای ورودی‌ها، در هر ضلع پنجرة چوبی پرکار و زیبایی تعبیه شده که نقش‌های آن گره‌سازی است. اضلاع چهارگانة دیگر بنا، در نمای بیرونی، به صورت طاق‌نماست و در وسط هر ضلع، کلمة «الله اکبر» و در سه کتیبة دیگر کلمة «محمّد» (نوشته شده است.

داخل این بنا که به صورت چهارگوش است، گچ کاری و آیینه کاری بسیار زیبایی دارد که متشکل از گل و بوته‌های اسلیمی و تصویرهای پرندگان است. این تزئینات با استفاده از رنگ و گره‌سازی در هم آمیخته شده و جلوة خاصی به اندرون بقعه بخشیده است. در گرداگرد بقعه، سورة مبارکة «جمعه» به خط ثلث جَلی نوشته شده است.

بقعة این امامزاده در داخل شهر زنجان، در خیابان صدر جهان واقع شده و از بقاع معتبر شهر زنجان است.

بناى امامزاده ابتدا به سبک چهار طاقى بود و گنبد زیبایى آن را پوشش مى‏داد. در سال 1340 شمسى این مجموعه به جهت تبدیل به احسنت برداشته شده و مجدّداً منطبق بر بناى قدیمى نوسازى گردیده است. گنبد از نوع تک پوششى بوده که با واسطه چهار گوشواره، بر جرزها استوار گشته و حد فاصل گوشواره‏ها و گنبد، هشت نورگیر تعبیه شده است. تزیینات گنبد از داخل مقرنس و گره سازى بوده و سورة جمعه به خط زیباى ثلث و به قلم استاد جواد میر محمّد رضایى زنجانى بر آن نوشته شده است. در نماى بیرونى نیز آیات قرآنى به خط ثلث زنجیرى نوشته شده است. گچبری‌هاى ظریف این بنا توسّط استاد شعبان آزادى زنجانى چشم بینندگان را نوازش مى‏دهد.

بقعة این امامزاده در فاصلة 1600 متری شمال روستای وزنه سر از توابع طارم و در دامنة یکی از ارتفاعات، مشرف بر درّه‌ای که رودخانه وزنه سر در آن جریان دارد واقع شده و چشم انداز آن فوق العاده زیبا است.

تنها راه دسترسی به امامزاده از طریق راه خاکی شمال روستا است که از کنار رودخانه وزنه سر و باغات دو طرف رودخانه می‌گذرد. این راه در حقیقت راه خاکی کم عرضی است که در میان ناهمواری‌های حاشیه رودخانه و دامنه‌های ارتفاعات شمال روستا کشیده شده و تا امامزاده ادامه دارد. با توجّه به این که امامزاده در درّه‌ای نسبتاً کم عرض قرار دارد، راه ایجاد شده توسّط روستائیان تا حدود زیادی صعب العبور بوده و در مواقعی از بستر رودخانه و شیب تند ارتفاعات استفاده شده است. البته در سال گذشته راه جدیدی برای سهولت در رفت آمد و رسیدن به امامزاده توسّط سازمان میراث فرهنگی از روستا تا امامزاده احداث شده است. در حد فاصل روستا و امامزاده، در مسیر منتهی به آن آبشاری زیبا و مرتفع وجود دارد.

بقعة این امامزاده در سمت شمالى شهر سجاس قرار گرفته و به میمنت و قداست آن، اطراف بقعه را قبرستان وسیعى احاطه کرده است. سجاس یکى از شهرهاى قدیمى در منطقه زنجان مى‏باشد که مسجد جامع تاریخى و زیباى آن، این ادّعا را تأیید مى‏کند.

در انتهای خیابان امام شهر زنجان، نرسیده به میدان 15 خرداد کوچه رضایی، آرامگاه موسوم به میرزا قرار گرفته است. این همان آرامگاهی است که ادوارد براون آن را ذکر می‌نماید. صاحب آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد است. ایشان یکی از روحانیون طراز اوّل عصر ناصری در شهر زنجان و در قلع و قمع عوامل ملامحمّد علی باب مؤثّر بوده است.

آرامگاه مرحوم سیّد محمّد مجتهد در اواسط خیابان نواب صفوى و در حدفاصل بازار پائین و قبرستان پائین قرار دارد. این مقبره در زمان برپائى در خارج از شهر بوده بطورى که ادوار براون مستشرق انگلیسى مى‏نویسد: «... از دروازة شهر از غرب وارد شدیم و از طرف راست قبرستان بزرگى که گنبد و امامزاده در آن دیده مى‏شد عبور کردیم.»